غزه؛ رستاخیز عظیم بازگشت به شمال

نویسنده: جمیله کدیور، نماینده پیشین مجلس

دیپلماسی ایرانی: بازگشت آوارگان فلسطینی به شمال غزه، در۴۷۹مین روز اخراج و آوارگی اجباری و با دو روز تاخیر نسبت به تاریخ مقرر، از روز دوشنبه، ۲۷ ژانویه ۲۰۲۵ (۸بهمن) با باز شدن گذرگاه نتساریم آغاز شد. این روز، روزی بزرگ و تاریخی برای فلسطین است. در این تاریخ، برای اولین بار پس از نکبه، فلسطینی ها توانستند برخلاف میل اشغالگران، به محلی که از آنجا آواره شده بودند، بازگردند .

حق بازگشت آوارگان فلسطینی به معنای استعمارزدایی و از بین رفتن موقعیت ویژه نژادپرستانه ای است که  اسرائیل منحصراً به یهودیان اعطا کرده است. «حق» یهودیان اروپایی برای بازگشت به «وطنِ» ادعایی تنها از طریق استعمار مناطق فلسطینی، اخراج فلسطینیان و تضمین عدم حق بازگشت آنها تحقق یافت؛ چرا که حق بازگشت فلسطینیان، کل پروژه صهیونیستی را خنثی می‌کند. به همین دلیل طی ۷۶سال گذشته از بازگشت فلسطینیان آواره به وطن جلوگیری کرده است. شبه‌نظامیان صهیونیست از اواخر سال ۱۹۴۷، مردم فلسطین را از سرزمین خود اخراج کردند و در پایان سال ۱۹۴۸، سال تاسیس اسرائیل، بیش از ۵۰۰شهر و روستای فلسطینی از روی نقشه محو و بیش از ۷۵۰۰۰۰فلسطینی اخراج شدند. پروژه اخراج فلسطینیان شمال غزه هم ادامه پروژه همیشگی صهیونیست ها برای اسکان یهودیان بود  که با مقاومت مردم شکست خورد.

مطابق مفاد مرحله اول توافق آتش بس، قرار بود عملیات بازگشت     هفتم توافق مصادف با شنبه ۲۵ژانویه پس از پایان عملیات تبادل اسرا و عقب نشینی نیروهای اشغالگر از محور الرشید آغاز شود، ولی نتانیاهو بازگشت فلسطینیان به شمال را منوط به آزادی آربل یهود، اسیر اسرائیلی کرد که قرار بود در مرحله سوم آزاد شود. پس از موافقت حماس با تحویل سه اسیر اسرائیلی دیگر، پیش از مبادله برنامه‌ریزی شده مرحله سوم، عملیات بازگشت آوارگان فلسطینی به شمال غزه ۲روز بعد از وقت مقرر در توافق، در ۲۷ژانویه آغاز شد.

طُرفه آنکه، عملیات بازگشت فلسطینیان همزمان شد با هشتادمین سالگرد آزادسازی اردوگاه آشویتس و روز جهانی یادبود قربانیان هولوکاست، که از سال ۲۰۰۵و با تصویب سازمان ملل، ۲۷ژانویه به عنوان روز جهانی یادبود قربانیان هولوکاست نامگذاری شده است. تقارن زمانی بازگشت آوارگان فلسطینی قربانی جنایات نسل کشی و پاکسازی نژادی صهیونیست ها به شمال غزه با گرامیداشت قربانیان هولوکاست نازی ها و قرابت موضوعی این دو حادثه تاریخی حول موضوع نسل کشی از نکات شایسته توجه است.

طی سه روز اول بازگشت، یعنی از دوشنبه تا چهارشنبه ۵۰۰هزار آواره فلسطینی از استان‌های جنوب و مرکز به استان‌های غزه و شمال از طریق جاده‌های الرشید و صلاح‌الدین بازگشتند.

صحنه های برگشت مردم آواره به سرزمین خود، با علم اکثر آنها به اینکه از خانه هایشان به جز ویرانه و تلی از آوار اثری بر جا نمانده است، خارق العاده و نمادی از رستاخیز عظیم بود. یک سرباز اسرائیلی درباره صحنه‌های بازگشت گفته بود: «من نمی‌فهمم چرا آنها برای بازگشت به مکانی که ما کاملاً ویران کرده‌ایم، عجله می‌کنند؟» و یک فلسطینی اهل غزه پاسخ داده بود: «این وطن است و این را کسانی که وطن ندارند، نمی فهمند.»

آوارگان فلسطینی در دو مسیر جداگانه پیاده و سواره عازم شمال غزه شدند. در مسیر پیاده، جمعیت عظیمی ساعت ها پای پیاده برای رسیدن به شمال غزه طی طریق کردند؛ جمعیتی که نه فقط خانه و کاشانه شان تخریب شده، اکثرا غم از دست دادن یک یا چند یا دهها عضو خانواده خود را داشتند. در تصاویر و کلیپ های منتشره از آوارگان، همه جور آدم دیده می شود؛ فقیر و غنی، پیر و جوان و کودک و نوزاد، زن و مرد و همه در عشق به خاک و وطن مشترک. تصاویر گویاست و باید مدت ها نشست و تک تک این تصاویر را دید و تفسیر کرد؛ کودکانی بدون همراهی فرد بزرگسال، مادرانی تنها با چند کودک کم سن و سال، زنان باردار، بچه هایی که خواهر یا برادر کوچک خود را در بغل یا بر کول خود دارند، سالمندانی خمیده از کِبَر سن دست در دست عضوی از خانواده، پیرمردانی قلمدوش پسران خود، افرادی بدون پا که به کمک عصا راه می روندوکودکانی بدون کفش و خسته از بُعد مسیر. مردی کودک در بغل که می گوید کودک را تنها در میان آوار خانه ای یافته و حالا بابا صدایش می کند، مردانی که اشک می ریزند و زنانی که کِل می کشند، نوجوانان و جوانانی با گربه ها و سگ هایشان، تک و توکی با تمام دارایی خود شامل چند بز و گوسفند و ... همه با یکی دو کوله پشتی و کیف و کیسه و بقچه که هر آنچه داشتند و می توانستند پیاده بیاورند، با خود حمل می کردند یا از خستگی بر زمین می کشیدند و بالاخره مردی که در میانه راه قبل از رسیدن به خانه جان می دهد...

مسیر دیگر، مسیر ماشین رو که باید در ایستگاه های بازرسی برای اطمینان از نداشتن سلاح چک می شدند. وانت ها و کامیون ها و أنواع و اقسام ماشین هایی که تا جا داشت، سرنشین و بار با خود حمل می کردند. اتومبیل هایی که چند طبقه بار و وسایل بر سقف ماشین و صندوق عقب و اطراف درهای طرفین خود با طناب بسته و به تعبیر یک کاربر شبکه های اجتماعی، نیروی محرکه این ماشین ها فقط درد و رنج عظیم مردم غزه بود، والا در شرایط عادی حرکت ماشین با حمل این حجم بار غیرممکن بود.

به جز بازگشت گسترده این حجم مردم بی جا شده که خود توجه برانگیز بود، تکبیر و تهلیل روز عید، شعارهایی در حمایت از مقاومت، شعر و دکلمه و آواز و سرودهای حماسی که خوانده و آهنگ هایی که با آلات موسیقی محلی نواخته می شد، هر یک در جای خود قابل توجه اند. در حالی که هر یک از آدم ها، هر کدام به تنهایی، عصاره کامل درد و رنج نه فقط این ۱۵ماه بود، بلکه سنگینی ۷۶سال اشغال و تحقیر و تبعیض و ظلم را نیز بر دوش خود داشت، ولی همه خندان و امیدوار و از همه مهمتر شکرگزار بودند  و به محض ورود به منطقه خود، بوسه بر خاک خود می زنند و سجده های شکر به جا می آورند  و به ذکر مکرر «الحمد لله» برای نعمت بازگشت، مشغولند.

وقتی هر کدام از این صدها هزار نفر، عزیزی را از دور می دید، صحنه های وصل به غایت شورانگیز می شد؛ آغوش های گشوده و پرواز به سوی هم صحنه هایی زیبا می آفرید. صحنه هایی از آغوش گرم بعد از ۱۵ماه و اندی فراق بین پدران و مادران با فرزندان، بین زن و شوهرها، بین خواهران و برادران، بین اقوام دور و نزدیک و بین دوستان و همکاران و گریه های شوق آنها که عزیزان خود را می یافتند و صدالبته یاد عزیزانی که نبودند و اشک های تلخی که جای خالی آنها را در این فضا بیشتر مشهود می کرد، از صحنه های ناب این بازگشت جمعی بود  و همه این اتفاقات شیرین تحت اشراف و حضور نیروهای مقاومت در سراسر مسیر بازگشت و استقبال آنها از آوارگان بود و عکس های یادگاری مردم با آنها. در ورودی و داخل شهرهم هر کس به تناسب امکانات و توان، هرکاری از عهده اش بر می آمد، انجام داده بود. از پاک کردن مسیر بازگشت از آوارها با ابزارهای اولیه و آب و جاروی کوچه ها و آویختن پرچم های فلسطین و مقاومت و رنگ زدن دیوارهای باقی مانده و نوشتن شعارهای خوشآمد گویی و پخش شیرینی و شکلات و ... این حجم احساسات و تصاویر جمعیت در حال بازگشت به شمال غزه، یک بار دیگر نشان‌داد اهدافی که نتانیاهو طی این مدت وعده می داد، چه بی پایه و متوهمانه بود.

این اولین مرتبه در تاریخ درگیری های اسرائیل و فلسطین است که فلسطینی ها از حق بازگشت خود به سرزمین هایی استفاده می کنند که اسرائیل پیش از این برای بیرون راندن آنها از آنجا از هیچ جنایتی کوتاهی نکرده بود. صحنه‌های این رویداد با حضور صدها هزار فلسطینی در راهپیمایی طولانی به ویرانه های خانه‌شان، با اندک دارایی‌های بر جای مانده شان، حماسی، تاریخی و درس آموز برای جهان و نسل های آینده فلسطینی است. بازگشت به شمال غزه به فلسطینی ها و به تمام جهان ثابت کرد که به رغم همه موانع، بازگشت ممکن است .

تصادفی نیست که در آستانه این رویداد تاریخی، دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا با اشاره به نبود شرایط زندگی در غزه و برای حل مشکلات موجود، خواستار تخلیه کامل این منطقه و اسکان فلسطینی‌ها در کشورهای عربی همسایه  از جمله مصر و اردن شد تا راه برای بازسازی نوار غزه باز شود. اظهاراتی که مجدد در ۳۰ژانویه تکرار شد. ترجمه دقیق سخنان ترامپ که «بازگشت داوطلبانه» بیان شد، «پاکسازی قومی» غزه از صاحبان اصلی آن است که با درخواست نتانیاهو و همکاران افراطی اش در کابینه در روزهای اولیه جنگ همسویی دارد.

پیشنهاد ترامپ بلافاصله توسط السیسی، رئیس جمهوری مصر و عبدالله دوم  پادشاه اردن رد شد و اردن و مصر بدون اشاره به مشکل موجودیتی و امنیتی ناشی از حضور این جمعیت برای رژیم های خود، مخالفت خویش را با هرگونه انتقال جمعیت فلسطینی اعلام کردند. آلبانی و اندونزی هم از گزینه های دیگری بود که برای استقرار اهل غزه بیان شدند. نخست وزیر آلبانی هم بلافاصله گفت :«نه کسی از آلبانی چنین درخواستی را مطرح کرده است و نه ما می‌توانیم عهده‌دار چنین مسئولیتی شویم.» آدام بوهلر، فرستاده ویژه  ترامپ  در امور گروگان‌ها، درباره طرح پیشنهادی ترامپ برای کوچاندن ساکنان نوار غزه به مصر و اردن، گفت که «مصر و اردن بعد از مخالفت با ایده استقبال از فلسطینی‌ها در خاک خود، باید گزینه جایگزینی را ارائه کنند.»
 

به نظرم مردم غزه با بازگشت گسترده خود گزینه جایگزین را با صدای بلند مبنی بر اینکه نه اسرائیل و نه هیچ قدرت بزرگی نمی تواند آنها را از خاک خود ریشه کن کند، اعلام کردند. مردمی که عاملیت خود را نشان دادند.

چه آنها که در شمال ماندند و ۴۷۱روز مقاومت کردند و هدف نسل کشی مستقیم اسرائیل بودند و چه آنها که اجبارا  به جنوب رفتند و بعد از آتش بس برای جشن به خیابان ها ریختند وبا شعارها، سرودها، آهنگ‌ها، پرچم ها و نمادهایشان، پیروزی جمعی خود را در برابر اسرائیل، آمریکا و دیگر کشورهای غربی جشن گرفتند.

از ۷اکتبر ۲۰۲۳بدین سو، شمال غزه طولانی ترین و سخت ترین دوران اشغال – ۴۷۱روز جنگ را متحمل شد. اینجا مکانی بود که اسرائیل بارها سعی کرد با «طرح ژنرال ها» و محاصره و گرسنگی دادن، آنها را وادار به ترک و منطقه را از وجود نیروهای حماس وهمه شهروندان باقیمانده، پاکسازی  کند. همانطور که شکست محاصره ۸۷۲روزه لنینگراد (۸۱سال قبل در ۲۷ژانویه ۱۹۴۴) در تاریخ روسیه در جنگ جهانی دوم ثبت شد، پایان محاصره شمال غزه، شکست طرح ژنرال ها و سیاست پاکسازی قومی و فشارهای طاقت فرسا و شروع روند بازگشت اهل غزه به شمال در ۲۷ژانویه ۲۰۲۵نیز در تاریخ فلسطین به عنوان پیروزی پایداری و مقاومت تک تک اهل غزه بر ظلم سازمان یافته صهیونیست ها ثبت خواهد شد. آنها با حضور در شمال می گویند که آمده‌اند تا بمانند و تسلیم فشارها نمی شوند.