برای تقابل با تحریم‌ها باید چه کرد

نویسنده: مالک مصدق

دیپلماسی ایرانی: نشست خبری دیروز (دوشنبه) ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه، با «نمایشگاه 1020 روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» همراه بود. به همین مناسبت قبل از برگزاری نشست خبری، معاونان وزیر امور خارجه سخنانی بیان کردند. به نظر می رسد آنچه از زبان مقامات سیاست خارجی دولت سیزدهم عنوان شد، تاکید بر همان مشی مرحوم رئیسی درباره خنثی سازی تحریم ها باشد. این در حالی است که مسعود پزشکیان در رقابت های انتخاباتی، چه در مناظره ها و چه در نشست های کارشناسی، بر تلاش برای لغو تحریم ها، خروج از لیست سیاه FATF و همچنین مذاکره با غرب و آمریکا تاکید داشت.

آن گونه که مهدی صفری، معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه، در دیدار دیروز خود با خبرنگاران در نشست «نمایشگاه 1020 روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» گفته، «یکی از مسائل درباره FATF، روشن کردن دیگر کشورهاست که ما چه کارهایی درباره FATF انجام دادیم». به گزارش شرق، صفری تاکید کرد: «یکی می گوید اگر FATF انجام نشود، هیچ کاری نمی شود کرد؛ اگر همین امروز به FATF «یس» بگوییم که یکی، دو مورد آن بیشتر نمانده است، پروسه آن دو، سه سال طول می کشد». معاون دستگاه سیاست خارجی در ادامه نظر شخص خود را بیان کرد و در یک کلی گویی سراغ نگاه شعاری رفت و تصریح کرد: «ما نمی توانیم بایستیم تا به آن نتیجه برسیم؛ ما باید تلاش و کار خودمان را بکنیم که حداکثر بهره را از این مسائل ببریم». از منظر معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه «اگر ما تعرفه های ترجیحی و برخی دیگر موضوعات را با کشورهایی داشته باشیم، می توانیم راحت تر صادرات داشته باشیم. بنابراین شروع کردیم به تثبیت و افزایش صادرات به کشورهایی که پیشتر هم داشتیم. در کنار تثبیت این بازارها نیز به دنبال گسترش بازارهای جدید بودیم».

در ادامه قرائت خنثی سازی تحریم دولت فعلی، علیرضا بیگدلی، معاون امور مجلس، کنسولی و ایرانیان خارج از کشور هم با حضور در «نمایشگاه 1020 روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» از تمرکز بر گشایش های بیشتر در حوزه همسایگی گفت؛ چرا که به باور بیگدلی، «ازجمله آثار مثبت گشایش های بیشتر در حوزه همسایگی، امتیاز لغو یک جانبه روادید با برخی کشورهاست که تبعات مثبت این اقدامات در دیپلماسی اقتصادی و همسایگی به خوبی دیده می شود».

رضا نجفی، معاون حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه نیز ظهر دیروز دیگر سخنران حاشیه «نمایشگاه 1020 روز تلاش جهادی؛ فرازهایی از دستاوردهای سیاست خارجی دولت سیزدهم» بود که به نوعی از تلاش های انجام شده در دولت سیزدهم برای مذاکره با غرب و اروپا برای لغو تحریم ها پرده برداشت. در بخشی از سخنان این مقام دستگاه دیپلماسی کشورمان، او به پرونده مذاکرات در دولت رئیسی پرداخت و یادآور شد: «مشکل برجام از زمانی شروع شد که دولت ترامپ از برجام خارج شد. در دولت دموکرات ها در ادامه مذاکرات رفع تحریم ها شاهد این بودیم که مذاکرات تقریبا به نتیجه رسیده بود، اما به خاطر اغتشاشات در داخل ایران، مذاکرات را رها کردند». نجفی این را هم گفت که «پس از مشخص شدن اینکه در اغتشاشات ایران عوامل خارجی دست داشتند، مذاکرات غیرمستقیم ادامه پیدا کرد و همچنان ادامه دارد». معاون حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه دولت رئیسی سراغی از سیاست خارجی دولت جدید گرفت و در تبیین آن عنوان کرد: «با تشکیل دولت چهاردهم و مواضع اعلام شده، مذاکرات دولت سیزدهم با غرب قطعا ادامه پیدا خواهد کرد». با این حال نجفی تصریح کرد: «اصل بر این است که طرف مقابل آمادگی داشته باشد. باید منتظر ماند تا ببینیم سیاست بعدی دولت آمریکا چه خواهد بود. ما آمادگی مذاکرات را داریم».

از خنثی سازی تحریم در دولت سیزدهم تا لغو تحریم در دولت چهاردهم

در مقابل آنچه مسئولیت دستگاه دیپلماسی دولت سیزدهم ذیل گزاره تداوم تحریم ها و سیاست خنثی سازی تحریم ها عنوان کردند، دولت چهاردهم با توجه به شعارهای مسعود پزشکیان، اولویت خود را روی مذاکره با غرب و لغو تحریم گذشته است. این نگاه برای رئیس جمهور منتخب آن قدر اهمیت دارد که او در زمان تبلیغات انتخاباتی و در پاسخ به این سوال که «اگر مذاکرات به نتیجه نرسد و کماکان شاهد تداوم تحریم ها باشیم، چه راهکاری خواهد داشت؟» صراحتا اذعان کرد «در صورت لغونشدن تحریم ها و موفق نشدن در مذاکرات، می توان با فروش نفت و دیگر فعالیت ها مانند تهاتر، کشور را اداره کرد، اما تا زمانی که تحریم ها لغو نشود، نمی توان به رشد اقتصادی پایدار، تولید، اشتغال و بهبود وضعیت مردم امید داشت». بنابراین سوال کلیدی اینجاست که دولت چهاردهم بین راهکار «خنثی سازی تحریم» و سیاست «لغو تحریم» چگونه باید رفتار کند؟

پیرو این سوال محمدجواد ظریف، بعدازظهر دیروز (دوشنبه) و در پیامی در شبکه ایکس، هم به شکلی بر مذاکره و لغو تحریم در دولت پزشکیان اشاره کرد و هم در سوی دیگر، خطوط قرمز مذاکره را یادآور شد. چنان که در نوشته وزیر امور خارجه دولت های یازدهم و دوازدهم و رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم آمده «صرف نظر از دیدگاه های شخصی، قانون اقدام راهبردی درباره مذاکرات هسته ای قانون کشور است و باید رعایت شود. همان طور که چند روز قبل از ترک سمت خود به دبیرکل ملل متحد توضیح دادم، نامه «S/2021/669»، ایالات متحده و سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا، تنها باید خود را سرزنش کنند که با نقض مداوم تعهدات خود که خسارات فراوانی به مردم ایران وارد کرد، قانون گذاران ما را به واکنش واداشتند».

البته محمدجواد ظریف عصر یکشنبه 31 تیر 1403 در نشست «واکاوی گفتمان دولت چهاردهم» با تبیین دو نگاه «تهدیدمحور» و «فرصت محور» که با حضور تعدادی از استادان دانشگاه و اعضای شورای راهبری انتخاب کابینه چهاردهم در فرهنگسرای اندیشه تهران برگزار شد، بر این نکته تاکید کرد که «اگر با تغییر پارادایم نگرش تهدیدمحور را به نگرش فرصت محور تبدیل کنیم، می توانیم رو به جلو حرکت کنیم». رئیس شورای راهبری دولت چهاردهم در تبیین نگرش تهدیدمحور در بعد خارجی به بیان سه مرحله پرداخت که این سه مرحله در روابط بین الملل از «آتش بس» شروع می شود، با «پوزش» ادامه می یابد و با «دوستی» قدرت پیدا می کند و نهادینه می شود». به اعتقاد ظریف، «این سه مرحله حرکت از تخاصم به صلح است. صلح به معنای عدم تخاصم نیست؛ صلح به معنی آمادگی برای بخشش است، ولی مقدمه بخشش پوزش است». وزیر امور خارجه پیشین کشور، سخنانش را این گونه ادامه داد: «نیاز نداریم تهدیدها را فراموش کنیم، اما باید بدانیم می توانیم این تهدیدها را به فرصت تبدیل کنیم». بنابراین از دید او «در سیاست خارجی اگر به همسایگان مان نگاه تهدیدمحور داشته باشیم، نمی توانیم با آنها هم افزایی داشته باشیم و با همسایگان مان وارد رقابت های نظامی و سیاسی می شویم. اما نگاه فرصت محور سبب می شود که مکمل هم باشیم و منابع مان را بی جهت برای برخورد با همسایگان مان هزینه نکنیم».

ظریف این را هم افزود: «درست است که در دنیا اختلافاتی داریم، اما می توانیم از امکانات دنیا استفاده کنیم. نیاز داریم به اینکه سرمایه دنیا وارد کشور شود و فرزندان ما از بهترین امکانات استفاده کنند. نباید هر چیز را که از دنیا می آید، به دید تهدید و خطر نگاه کنیم». رئیس شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم با بیان اینکه «ما کشور بزرگی هستیم که برابر ناملایمات تاریخی ایستاده ایم»، سراغ مذاکره رفت و گفت: «کسانی که از مذاکره می ترسند، برای این است که خود را باور ندارند. نگاه تهدیدمحور ناشی از نبود خودباوری است. کسی که خود را باور دارد، معتقد است می تواند تهدیدها را به فرصت تبدیل کند و با غرور مذاکره کند و سدها را بشکند. باید سد FATF و سد هسته ای را بشکنیم». رئیس شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم، دولت دکتر پزشکیان را دولت صلح، توسعه و تعامل خواند و در عین حال بر این عقیده هم بود که دولت پزشکیان، دولت «فرصت محور» است. از این رو ظریف تصریح کرد: «اگر بخواهیم گفتمانی برای دولت پزشکیان تعیین کنیم، آن گفتمان فرصت محوری است».