ورود بی سر وصدای هوش مصنوعی به حوزه سیاست خارجی

دیپلماسی ایرانی: تا همین چند سال قبل، هوش مصنوعی یک فناوری تشریفاتی و دور از دسترس عموم بود که رد پای آن بیشتر در مقالات علمی و پژوهش‌های تحقیقاتی در حوزه‌های پزشکی، کشاورزی و البته اقتصاد و تجارت به چشم می خورد. اخبار پیرامون پیشرفت‌ها و کاربردهای این فناوری اندک بود و مخاطبان با شنیدن آنها گمان می کردند در حال نگریستن به آینده ای بلند مدت و رویاپردازانه هستند. اما دیری نپایید که تحولات در این زمینه سرعتی پر شتاب گرفت و با سرمایه گذاری‌ها و جاه طلبی‌های شرکت‌هایی همچون اپن ای آی و مایکروسافت و افرادی همچون ایلان ماسک، بار دیگر زمستان هوش مصنوعی به تابستان گرم و پر شور تحقیق و تحول در این حوزه تبدیل شد. حاصل این تحولات چشمگیر این است که هوش مصنوعی دیگر نه یک فناوری دور از دسترس و تنها در انحصار دولتها، بلکه به یک ابزار  دم دستی تبدیل شده که عامه مردم امکان استفاده از آن را دارند و هر کس می تواند در هر جایگاه و موقعیتی برای رفع نیازهای خود و دسترسی به اطلاعات مختلف از آن استفاده کند. علاوه بر سطح دسترسی و کاربرد، این بار حوزه هایی که هوش مصنوعی به آنها ورود کرده نیز گسترش یافته و تحولی عظیم در بسیاری از علوم در حال رقم خوردن است. 

یکی از این حوزه‌های جدید، عرصه سیاست خارجی و روابط بین الملل است؛ هوش مصنوعی با قابلیت تحلیل کلان داده‌ها و پیشبینی رویدادها و تحولات، در حال تبدیل شدن به یک تغییر دهنده جدی صحنه بازی در روابط بین الملل است. در نتیجه برخی کشور‌‌های پیشرو در زمینه هوش مصنوعی به استفاده گسترده از این فناوری نوظهور در جهت تحلیل و تصمیم‌گیری در عرصه سیاست خارجی روی آورده‌اند. بخش امور امنیت خارجی در وزارت امور خارجه چین یکی از پیشروترین نهاد‌‌های وزارت خارجه در جهان است که از سیستم‌‌‌‌‌‌های هوش مصنوعی برای تحلیل و تصمیم‌گیری در مورد مسائل پیش روی خود استفاده می‌کند؛ به عنوان مثال‌، این نهاد در فرایند تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری خارجی در رابطه با طرح ابتکاری «یک کمربند - یک جاده» با ریسک بالای سیاسی‌، اقتصادی و زیست محیطی، از هوش مصنوعی استفاده کرده است.

ایالات متحده آمریکا نیز دیگر کشور پیشتاز در این حوزه است و آنگونه که استنلی مک کریستال، ژنرال چهار ستاره بازنشسته ارتش ایالات متحده و بنیان‌گذار و مدیر عامل شرکت Rhombus Power می‌گوید، مؤسسات تحقیقاتی این کشور با کمک هوش مصنوعی حمله روسیه به اوکراین را پیش بینی کرده بودند؛ وی در شرح این فرایند می گوید: «در حالیکه جهان در اواخر سال 2021 در این سردرگمی و ابهام به سر می برد که آیا تهدیدات پوتین برای حمله به اوکراین تنها یک بلوف سیاسی برای گرفتن امتیازات بیشتر از کیف و غرب است، یا او واقعاً قصد دارد برای اولین بار پس از جنگ جهانی دوم، یک جنگ زمینی تمام عیار برای ترسیم مجدد مرزهای اروپا را آغاز کند، هیچ کس به نتیجه قطعی و درستی نرسید؛ اما متخصصان پلتفرم ما در سیلیکون ولی، چهار ماه قبل از حمله روسیه، به این نتیجه رسیده بودند که پوتین حمله خواهد کرد!»

این ژنرال بازنشسته توضیح می دهد که ماشین‌های مؤسسه Rhombus Power با تکیه بر هوش مصنوعی و غربال کردن مقادیر غیرقابل تصوری از داده‌های آنلاین و ماهواره‌ای، اطلاعات مربوط به تحرکات نظامی روسیه را جمع‌آوری ‌کردند، ورودی‌هایی همچون تحول در سایت‌های موشکی و نقشه‌های حرارتی فعالیت های نظامی این کشور را به‌طور مجازی بازسازی کردند؛ همه جزئیات و داده ها از جمله سیستم‌های تسلیحاتی که در سال 2021 به مناطق مرزی منتقل شدند، الگوی مخارج افسران روسی که نشان می داد آنها قصد ندارند به این زودی ها به پادگان ها یا خانه هایشان بازگردند و مواردی از این دست با دقت رصد و تحلیل گردید. در نتیجه در اواخر اکتبر 2021، ماشین های ما به ما گفتند که جنگ در راه است! 

اندرو مور، مدیرعامل سابق گوگل نیز به این نکته اشاره می‌کند که تیم‌‌های آزمایشگاه ملی لوس آلاموس چندین سال قبل، از هوش مصنوعی برای شناسایی نشانه‌هایی از آزمایش‌‌های انفجاری هسته‌ای با تکیه بر داده‌‌های شبکه‌‌های حسگر بین‌المللی استفاده کرده‌اند. وی همچنین به این مسأله اذعان می‌کند که در طول اولین دور مذاکرات هسته‌‌‌ای با ایران، تیمی در وزارت انرژی ایالات متحده با شبیه سازی سایت‌‌های هسته‌‌‌ای ایران تلاش کرد تا هر تغییری در غنی سازی و توسعه هسته‌‌‌ای ایران را مورد سنجش قرار دهد، بر این اساس مور به این جمع‌بندی می‌رسد که آمریکا با کمک هوش مصنوعی می‌تواند برای پی بردن به اهداف آینده برنامه هسته ای ایران، سناریو‌های مشابه و آزمایش‌‌های مجازی را سریع‌تر و با هزینه بسیار کمتر اجرا کند. وی ادعا می‌کند که در حال حاضر نیز تیمی در دانشگاه استنفورد از تصاویر مکانی منبع باز برای نظارت بر فعالیت تاسیسات هسته‌ای ایران در نطنز استفاده می‌کند. مدیرعامل سابق گوگل تأکید می کند که سنسورهای کوانتومی نیز قبلاً در نقشه‌برداری تونل‌های زیرزمینی و شناسایی فعالیت‌های لرزه‌ای موفق عمل کرده‌اند و هنگامی که بررسی ها در این زمینه به بلوغ برسد، پنهان کردن فعالیت‌های غیرمجاز برای کشورها دیگر امکانپذیر نخواهد بود.

بدین ترتیب مشخص است که در دنیای امروزین، تلاقی پیشرفت‌های فناورانه از جمله سنسورهای کوانتومی، ابر رایانه‌ها، الگوریتم‌های متنوع و قدرتمند و یادگیری ماشین، دستگاههای سیاست خارجی کشورها را با شرایط کاملا جدیدی روبرو ساخته است. در عصر جدید به جای اینکه تصمیم گیرندگان انسانی به طور سنتی گرد هم جمع شوند تا درباره نحوه واکنش به یک بحران نوظهور بحث کنند، می‌توان با بهره گیری از هوش مصنوعی، با سرعتی باور نکردنی، داده های بی‌شماری را جمع‌آوری، ذخیره و تحلیل کرد. از این رو به تدریج فضا برای ماشین‌های هوشمند و آموزش دیده باز ‌می‌شود، تا آنها با سرعتی بی نظیر، متخصصان و تصمیم گیران را با استنباط‌ها، شواهد و سناریوهای مختلف ‌های خود شگفت زده کنند. 

بر این اساس باید گفت در دنیایی که مرز‌‌ها معنا و مفهوم خود را از دست داده‌اند و فناوری‌‌های نوین و کلان داده‌‌‌ها می‌توانند به‌ تصمیم‌گیران سیاست خارجی کمک کنند تا آینده تحولات را با وضوح بی‌سابقه‌‍‌ای ببیند و پیش‌بینی کنند و  تصمیمات خود را بر مبنای اطلاعات بی شمار و دقیق بگیرند، سازمان‌دهی مجدد فرآیندهای سنتی که طی قرون گذشته حول محور انسان‌ها شکل گرفته، یکی از الزامات کلیدی به منظور به روز رسانی دستگاههای سیاست خارجی و تقویت جایگاه تصمیم‌گیرندگان این عرصه است. سرعت تغییرات در حوزه هوش مصنوعی بسیار زیاد است؛ این امر مستلزم ایجاد ساختار‌‌های کاری جدیدی است که امکان تغییر و بازنگری مداوم آنها وجود داشته باشد. در این راستا با توجه به تمایل و هدف‌گذاری جمهوری اسلامی ایران برای ایفای نقش رهبری در عرصه منطقه ای و اثرگذاری در عرصه جهانی، رصد مداوم اقدامات و پیشرفت‌های سایر کشورها به ویژه کشورهای منطقه در زمینه هوش مصنوعی و فراهم کردن تمهیدات به منظور پیشتازی در این خیزش جدید فناورانه، از جمله مسائلی است که باید هر چه سریعتر، به اولویت کلیدی تصمیم گیران عرصه سیاست خارجی و دیپلماتهای کشور تبدیل شود. 

منابع:

 Andrew Moore (Murch 21, 2023), How AI Could Revolutionize Diplomacy, from foreignpolicy: https://foreignpolicy.com.