دیپلماسی رسانه ای و فرهنگی ترکیه در یک سریال

نویسنده: مبارکه صداقتی، پژوهشگر روابط بین الملل (دانش آموخته روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی)

دیپلماسی ایرانی: سریال لالایی بالکان ـ Balkan Ninisi ـ که از شبکه تی آر تی ترکیه (TRT1) پخش می شود، روایتی است از دو جوان که که در گیر و دار تنازع قومی مقدونی ها و ترک ها در مقدونیه عاشق یکدیگر شده اند. یک پسر ترک و یک دختر مقدونی که حالا به دنبال دستیابی به ناممکن ها در شهر اسکوپیه هستند. ارتان و جووانکا هر دو رادیو و تلوزیون خوانده اند؛ با این حال خانواده ها چیز دیگری را برای آنان در نظر داشتند. مادر جووانکا می خواهد که دخترش وارد دستگاه سیاسی مقدونیه شود و خانواده ارتان می خواستند که پسرشان معمار شود تا بتواند رویای خانوادگی شان را تحقق بخشد.

سوال این است که ترکیه با ساخت سریال لالایی بالکان -Balkan Ninis- به دنبال دادن چه پیامی به ملل بالکان و دنیاست؟

ترکیه در سال های اخیر به ویژه همگام با سیاست های ریاست جمهوری رجب طیب اردوغان، دیپلماسی فرهنگی و رسانه ای خود را به عنوان بخشی از سیاست نوعثمانی گری افزایش داد. این کشور با ساخت سریال های متعدد وخوش آب و رنگ به دنبال ارسال پیام های خاص فرهنگی و سیاسی خود به ملل مختلف است. یکی از مناطقی که به لحاظ تاریخی به ترکیه (امپراطوری عثمانی در گذشته) مربوط می شود منطقه تمدنی بالکان است که آمیزه ای از فرهنگ مسیحی و اسلامی را در خود به دلیل سرگذشت های تاریخی جای داده است. بالکان منطقه ای است که امروزه یکی از اهداف نفوذ فرهنگی و رسانه ای دولت ترکیه است. بر اساس آمار روزانه در کشورهای حوزه بالکان و اروپای شرقی، خانواده ها به طور میانگین دو سریال ساخت ترکیه را تماشا می کنند. هر چند که محتوای برخی از سریال¬های ترکی، مورد انتقادهای اخلاقی است؛ اما اردوغان از اصحاب رسانه و فیلم سازان خواست تا نسبت به مسائل خانواده و اخلاق دقت داشته باشند. ترکیه در سریال های خود به دنبال معرفی تاریخ، تمدن و فرهنگ خود از گذشته تا به امروز است.

در وهله اول، سریال لالایی بالکان نشان گر دیپلماسی رسانه ای و عمومی کشور ترکیه در بالکان است؛ کشورهایی که روزی بخشی از سرزمین بزرگ امپراطوری عثمانی بوده و متاثر از فرهنگ های امپراطوری ترک، اعم از اهمیت دادن و عشق به خانواده و پایبندی به سنت¬ها هستند. به عنوان مثال خانواده ارتان که از ترک¬های مهاجر در مقدونیه هستند، روی یک میز غذا می خورند، خوشحال اند و می خندند؛ ولی در تصویرسازی از خانواده مقدونی، یک خانواده سرد و دور از صمیمت را در سریال می بینیم. خانواده ارتان، به ویژه عمویش سلیمان، به فرهنگ ترک ها وابسته هستند و می خواهند میراث ترک را که پس از خروج عثمانی‌ها از بالکان نابود شد، زنده نگه دارند. از سوی دیگر، خانواده جووانکا، به ویژه مادرش النا به فرهنگ مقدونیه وابسته و نسبت به مردم ترکیه احساس منفی دارند. مادر جووانکا که برای آینده دخترش تصمیم می¬گیرد، مادری به شدت سخت گیر، نژادپرست و ترک ستیز است که حتی از نصب پرده قرمز در اتاق دخترانش به دلیل مشابهت با پرچم ترکیه مخالفت می ورزد. 

شهر اسکوپیه محل فیلم¬برداری این سریال است. اسکوپیه پایتخت مقدونیه شمالی، در جنگ کوسوو به قلمرو دولت عثمانی پیوست و با مهاجرت ترک تبارها و رواج ساخت مساجد، بازار و کوچه¬های جدید ماهیت اسلامی به خود گرفت؛ به طوری که اسکوپیه، نخستین شهر اسلامی در شبه جزیره بالکان و مرکز فرمانروایان عثمانی در ناحیه صربستان و بعد از ادرنه، دومین اقامتگاه امپراطوران عثمانی شد. این شهر در طول تاریخ تحت منارعه میان دولتها بوده است. در هر صورت اسکوپیه به عنوان پایتخت امروزی مقدونیه شمالی، فرهنگ¬های مسیحی و  و مسلمان را با هم در خود جای داده است. ارتان، پسر خانواده ترک، به ترکیه رفت تا بتواند معماری بخواند؛ این ماموریتی از طرف خانواده بود که بتواند در بازگشت به اسکوپیه یک مسجد بسازد و رویای خانواده شان را محقق کند؛ چرا که دولت مقدونیه سخت گیری های شدیدی در زمینه رواج فرهنگ ترکی و اسلامی در اسکوپیه نسبت به ترک تبارها دارد. در بخش هایی از فیلم اشاره می شود که ترک ها یک رسانه مستقل در مقدونیه ندارند و حالا ارتان قصد دارد که یک شبکه خصوصی رادیویی را راه اندازی کند. 

مسلمانان مقدونیه شامل قومیت های آلبانی، ترک، مقدونیه ای و رومی هستند که با زبان های آلبانیایی و ترکی استانبولی سخن می گویند. حضور قومیت ترک و جمعیت مسلمان در این کشور سبب می شود که ترکیه به نسبت سیاست های خود در قالب نوعثمانی¬گری به این مناطق حساسیت حود را مبذول دارد. نگاهی عمیق به محتوای سریال های ساخت ترکیه، نشان می دهد که برنامه های رسانه ای و فرهنگی این کشور نسبت به قلمروی تاریخی عثمانی ِ باید مورد توجه قرار بگیرد.