ترکمنستان در مرکز یک رقابت ژئوپلتیک

"ترکمنستان از زمان کسب استقلال در سال ۱۹۹۱، به دلیل انزوای شدیدش از جهان خارج، چیزی در سطح کره شمالی، توجه پراکنده‌ای را به خود جلب کرده است. در نتیجه این وضعیت، تحولات داخل این کشور با حساسیت دنبال می‌شوند. عشق آباد در باقی ماندن بر این موضعش مصمم است زیرا با سطوح بالای فقر و تهدید یک شورش افراطگرا از سمت افغانستان مواجه است و این نگرانی ایجاد می‌شود که تقریباً هر تغییری در سیستم این کشور ممکن است به بی ثباتی منجر شود."

به گزارش ایسنا، پایگاه اینترنتی "اویل پرایس" در تحلیلی درباره ترکمنستان می‌نویسد: این حالت به احتمال زیاد ناشی از سیاست بی‌طرفی شدید عشق آباد است؛ اصلی که در قانون اساسی این کشور آسیای مرکزی ذکر شده است و آن را از پیوستن به سازمان‌های تحت رهبری مسکو، مانند سازمان پیمان امنیت مشترک (CSTO) یا سازمان‌های تحت رهبری آنکارا مانند سازمان دولتهای ترک (OTS) باز می‌دارد. اما اکنون به نظر می‌رسد همه اینها در حال تغییر کردن است زیرا ترکمنستان در حال تبدیل شدن به موضوع رقابت شدید ژئوپلیتیکی بین قدرت‌های خارجی اعم از شرق و غرب است؛ آنها می‌خواهند روابط این کشور با آنها بیشتر شود در حالی که مسکو امیدوار است بی طرفی ترکمنستان حفظ شده و جلوی این اتفاق گرفته شود.

سردار بردی محمداف، رئیس جمهور جدید ترکمنستان در مارس ۲۰۲۲ جایگزین پدرش قربانقلی بردی محمداف شد. ترکمنستان در سطح بین‌المللی فعال‌تر شده است. این رخداد البته از نظر برخی تا حدی منعکس کننده تلاش رهبر جدید برای ایجاد اقتدار خود و گریز از سایه پدرش است. اما عامل انگیزشی مهم‌تر از سمت خارج ناشی شده و نتیجه تلاش‌های قدرت‌هایی از چین و ایران گرفته تا ترکیه و اتحادیه اروپا برای کشاندن عشق آباد به مدار خودشان است. چین، ایران و افغانستان همگی در عشق آباد دستاوردهایی داشته‌اند. پکن به‌ویژه نسبت به افغانستان موفق بوده است، در حالی که تهران و کابل نیز در حال کسب پیشرفتهایی هستند. اما مهم‌ترین حرکت‌ها در این صفحه شطرنج ژئوپلیتیکی، اقدامات اتحادیه اروپا و ترکیه و تلاش‌های مسکو برای مقابله با رویکردهای آنها بوده‌اند.

این اقدامات در روزهای اخیر با سرعتی گیج کننده همراه شده‌اند. در ششم و هفتم دسامبر، رشید مردوف، وزیر امور خارجه ترکمنستان با سرگئی لاوروف، همتای روس خود دیدار کرد. لاوروف در این دیدار تاکید کرد که مسکو، عشق‌آباد را "نزدیک‌ترین دوست و شریک استراتژیک خود" می‌داند و مردوف متقابلاً به این صحبتها پاسخ داد. اما این نشست تنها با توافقاتی در مورد مسائل حاشیه‌ای از جمله تبادل دانشجو و گشایش نمایندگی سازمان‌های ملی راه آهن هر کشور در خاک کشور دیگر پایان یافت؛ این نشانه این است که مسکو در امیدش برای جلب عضویت ترکمنستان در سازمان CSTO یا جامعه اقتصادی اوراسیا پیشرفت چندانی نداشته است.

سپس در ۱۱ دسامبر، ترهی هاکالا، دیپلمات فنلاندی که به عنوان نماینده ویژه اتحادیه اروپا در امور آسیای مرکزی خدمت می‌کند، به عشق آباد سفر کرد تا در جشن‌های روز جهانی بی طرفی، به مناسبت بیست و هفتمین سالگرد اعلام این وضعیت توسط ترکمنستان، شرکت کند. همانطور که عشق آباد تاکید کرد، هاکالا در آنجا با میزبانان ترکمنستانی خود موضوعات مختلفی را مورد بحث قرار داد که محور همه آنها گسترش روابط بین ترکمنستان و اتحادیه اروپا و در نتیجه بازتعریف ماهیت بی طرفی در ضمن پاس داشتن آن بودند؛ رویکردی که مستقیماً با روش مسکو در تضاد است.

در ۱۴ دسامبر، بردی محمداف به همراه پدرش، رئیس جمهور سابق ترکمنستان، میزبان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه و الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان در یک ملک تفرجگاهی در سواحل خزر بودند. این نشست بیش از یک سال پیش برنامه ریزی شد اما به تاخیر افتاد و مسکو را از این بابت نگران کرد که فرصتی برای ترکیه ایجاد کند تا به قیمت روسیه، جایگاه محکم‌تری در آسیای مرکزی به دست آورد. مسکو همچنین نگران این احتمال است که ترکیه موافقت عشق‌آباد برای پیوستن به سازمان OTS را کسب کند و هم باعث گسترش بالقوه جریان گاز ترکمنستان از طریق دریای خزر به ترکیه – به جای گسترش به سمت جنوب و ایران که کرملین ترجیح می‌دهد، شود.

در جریان این رویداد، ترکیه و جمهوری آذربایجان به هر آنچه می‌خواستند نرسیدند. ترکمنستان از پیوستن به سازمان OTS خودداری کرد؛ اتفاقی که باعث خرسندی مسکو شد. با این حال، به ‌رغم تلاش‌های مفسران روسی برای کم‌اهمیت جلوه دادن این نشست، سه طرف موافقت کردند که تلاش‌های قبلی را برای ارسال بیشتر گاز ترکمنستان به سمت غرب از طریق دریای خزر (تلاشی که باعث دور زدن روسیه شده و به ترکیه در گسترش نفوذ خود در منطقه کمک می‌کند) گسترش دهند. در حالی که ناظران در مسکو گفتند، عشق آباد این نشست را به مناسبت روز بی طرفی و در نتیجه تاکید مجدد بر استقلال خود ترتیب داده است، اما محل برگزاری نشست ممکن است مهمتر از زمان آن باشد.