سی‌سال روابط ایران و تاجیکستان و دورنمای آن

دیپلماسی ایرانی: روز سه‌شنبه 10 آبان ،1401، همایشی با عنوان «سی سال روابط ایران و تاجیکستان و دورنمای آن» در تهران با حضور مقامات و نخبگان سیاسی، فرهنگی و پژوهشی به‌همت مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران، سفارت جمهوری تاجیکستان و مجموعه فرهنگی عباس آباد برگزار شد. 

در ابتدای این همایش دکتر عابد اکبری، مدیرعامل مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران به‌عنوان رئیس همایش، ضمن خوشامدگویی به مهمانان، به الهام‌بخش بودن روابط جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان اشاره کرد. وی بیان داشت که روابط دو کشور تاجیکستان و ایران را باید فراتر از یک رابطه مرسوم سیاسی و دیپلماتیک دید زیرا قدمت آن هزاران ساله است و در سی سال اخیرو پس از استقلال تاجیکستان وارد فرایندهای سیاسی و رسمی شده است. این دو کشور به‌قدری مشترکات دارند که دور کردن این دو ملت از یکدیگر تقریبا غیر ممکن است. به باور دکتر اکبری روابط ایران و تاجیکستان در دولت سیزدهم وارد یک مرحله توسعه ای شده؛ به‌طوری‌که اولین سفر جناب آقای دکتر رئیسی، در مقام ریاست جمهوری به کشور تاجیکستان صورت گرفت و حجم تجارت دو کشور طی یک سال نزدیک به سه برابر شده است. دکتر اکبری در ادامه با تمجید از این روند این وضعیت را با توجه به ظرفیت‌های موجود همچنان ناکافی دانست و تاکید کرد که این روند نیازمند یک کارزار همه‌جانبه و چند بعدی دارد تا روابط دو کشور به جایگاه مطلوب و واقعی خود برسد. دکتر اکبری در پایان سیمین سالگرد اجلاس شانزدهم شورای عالی جمهوری تاجیکستان (اجلاس تقدیر ساز) را به ملت تجیکستان تبریک گفت.

سخنران بعدی این همایش جناب آقای نظام الدین زاهدی، سفیر جمهوری تاجیکستان در تهران بود. ایشان با گرامیداشت سی‌امین سال برقراری روابط دیپلماتیک ایران و تاجیکستان، عنوان کرد که تاجیکستان توانست با رهبری امامعلی رحمان به‌عنوان رئیس جمهور، مشکلات مادی و معنوی و جنگ شهروندی را طی سال‌های بعد از استقلال پشت سر بگذارد. وی افزود: جمهوری تاجیکستان از آغاز کسب استقلال بر گسترش روابط دوستانه و همکاری سودمند با ایران به‌عنوان یکی از اولویت‌های سیاست خارجی خود تاکید دارد؛ ایران نیز از علاقه‌مندی تاجیکستان بر احیای ارزش‌های مشترک استقبال کرده و از اولین کشورهایی است که استقلال تاجیکستان را به‌رسمیت شناخت. جناب آقای زاهدی همچنین بیان کرد: پس از استقلال تاجیکستان، جمهوری اسلامی ایران در فاصله کوتاهی سفارتخانه خود در دوشنبه را افتتاح کرد و تاجیکستان نیز بعد از سپری شدن دوران جنگ داخلی در تیر ماه سال ۱۳۷۴ سفارت خود را در تهران افتتاح کرد. درواقع، آغاز فعالیت سفارتخانه دو کشور، زمینه‌ساز توسعه تعاملات ایران و تاجیکستان شد. زاهدی تصریح کرد: مهم‌ترین شاخص دوره اول روابط دو کشور همکاری‌ها برای برقراری صلح و ثبات بود که باید از نقش ایران در تامین صلح نیز یاد کرد. همچنین طی سال های ۱۳۷۶ تا ۱۳۹۴ روابط سیاسی، تجاری و اقتصادی دو کشور رو به گسترش نهاد و سطح عالی روابط سیاسی و دیپلماتیک دو کشور نیز به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافت. سفیر تاجیکستان در تهران ادامه داد: کمیسیون مشترک همکاری‌های ایران و تاجیکستان، تاکنون ۱۴ اجلاس را در شهرهای تهران و دوشنبه برگزار کرده که نقش مهمی بر توسعه روابط اقتصادی دو کشور داشته است. وی خاطرنشان کرد: جمهوری تاجیکستان همواره در عرصه‌های بین المللی پشتیبانی و حمایت خود را از حق ایران در برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای اعلام کرده و همچنین امامعلی رحمان، رئیس جمهوری کشورمان نیز در پارلمان اروپا با قاطعیت از سطح روابط ایران و تاجیکستان سخن گفته و از برنامه هسته‌ای ایران حمایت کرده و از رویکرد دوگانه غرب در این زمینه نیز انتقاد داشته است. این دیپلمات تاجیکستانی به وقفه‌ای کوتاه در روابط دوکشور اشاره کرد و گفت: با اراده سیاسی ایران و تاجیکستان زمینه برای عبور از این دوره فراهم شد و بعد از آن روابط دو کشور افزایش یافت و این روندها با روی کار آمدن دولت سیزدهم نیز سرعت گرفت. در سفری که آقای رئیسی، رئیس جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان نخستین سفر به تاجیکستان داشت، گفت وگوها و دیدارهای مهمی صورت گرفت و طرفین با توجه به ظرفیت دو کشور حجم تبادلات تجاری تا ۵۰۰ میلیون یورو را به‌عنوان چشم‌انداز ترسیم کردند. زاهدی در پایان با اشاره به برگزاری هفته فرهنگی تاجیکستان در تهران گفت: خوشحالیم که هفته فرهنگی ایران در شهر دوشنبه نیز در حال برگزاری است. 

یکی دیگر از سخنرانان این همایش آقای دکتر علیرضا دلخوش، رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای وزارت امور خارجه بود. ایشان ضمن تمجید از برگزاری این همایش بیان داشت، در سفری که آقای رئیسی، رئیس جمهوری کشورمان به تاجیکستان داشت هفت سند یا یادداشت تفاهم، یک موافقت‌نامه و بیانیه مشترک به امضا رسید. حدود نه ماه پس از سفر وی، رئیس جمهوری تاجیکستان به تهران سفر کرد که منجر به امضای ۱۷ سند همکاری بین دو کشور شد؛ بنابراین امضای ۲۵ سند همکاری در کمتر از یک سال نشان‌دهنده ظرفیت بالقوه دو کشور برای گسترش همکاری‌هاست. وی افزود: رویکرد دولت سیزدهم اجرایی کردن اسناد است؛ درواقع، بر این خواسته پافشاری می‌کنیم تا هر سندی که امضا می‌شود، اجرایی هم بشود. این مقام وزارت امور خارجه بیان کرد: این که در تمامی روابط دو کشور عنوان فرهنگی ذکر می شود دلیل دارد؛ یکی از دلایلش این است که اگر در روابط دو کشور فرهنگ و زیرساخت‌های فرهنگی مناسب نباشد، روابط سیاسی و اقتصادی نیز دوام نخواهد داشت و چه کشوری مستعدتر و با اولویت‌تر از تاجیکستان که وقتی با همتایان خود صحبت می‌کنیم، بی‌نیاز از هر نوع ترجمه هستیم. دلخوش ضمن بیان اینکه تحکیم همکاری‌ها در راستای تعاملات منطقه‌ای از اولویت‌های کشور است، به موضوع لغو روادید میان ایران و تاجیکستان نیز اشاره و اظهار کرد: زمانی‌که تعاملات میان دو کشور در ابعاد مختلف افزایش یابد، موضوع لغو روادید می‌تواند در دستور کار قرار گیرد. البته لغو روادید در سه مولفه سیاسی، خدمت و عادی است؛ بنابراین، زمانی این پروسه اتفاق می افتد که میزان متنابهی از تعاملات اقتصادی یا ابعاد دیگر وجود داشته باشد تا این موضوع در دستور کار قرار گیرد.

سخنران بعدی، مهمان ویژه این همایش جناب آقای خیرالدین عثمان زاده رئیس مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری تاجیکستان بودند. وی در ابتدا از برگزارکنندگان این همایش و همچنین از مقامات سیاسی و نخبگان فرهنگی و علمی تشکر کردند و بیان داشتند طی سی سال رهبران دو کشور تلاش کرده‌اند که زمینه برای گسترش همکاری دوجانبه فراهم شود. با استقلال تاجیکستان، جمهوری اسلامی ایران از اولین کشورهایی بود که استقلال آن را به‌رسمیت شناخت و فرصتی برای دو کشور فراهم شد تا همکاری‌هایشان را در سال‌های مختلف توسعه بخشند. تاجیکستان در سال‌های آغاز استقلال با مشکلات زیادی مواجه بود که این مشکلات در آن زمان به جنگ داخلی منجر شد که برای حیثیت مردم و کشور سخت بود اما امامعلی رحمان، رئیس جمهوری تاجیکستان توانست در مدت کوتاهی قانون اساسی را تصویب کرده و اصلاحات خوبی را انجام دهد. رئیس مرکز مطالعات استراتژیک ریاست جمهوری تاجیکستان همچنین بیان کرد: روابط ایران و تاجیکستان پشتوانه فرهنگی دارد و این دو کشور در راستای هماهنگی در مسائل فرهنگی روابط خود را گسترش داده‌اند. تاجیکستان بر این باور است که گسترش هر چه بیشتر روابط دو کشور موجب توسعه در آسیای مرکزی خواهد شد و بر همین‌اساس، طرفین تلاش دارند در جهت صلح و ثبات کشورهای منطقه گام بردارند. عثمان زاده افزود: امنیت در منطقه آسیای مرکزی امروزه مورد تهدید قرار دارد. امروزه این سوال مطرح است که چرا نمی‌توان امنیت را تامین کرد؟ وزن قدرت‌های منطقه‌ای در محاسبات امنیتی و سیاسی چگونه است؟ وی گفت: باید پاسخ این سوالات را در حرکت به‌سوی مسیر الگوی واحد همکاری‌های منطقه‌ای جستجو کرد. تاجیکستان نیز تلاش می کند نقش سازنده‌ای را در حل‌وفصل مشکلات ایفا کند.

سخنران بعدی این همایش جناب آقای مرادجان بوری بایف، رئیس موسسه فرهنگی اکو بود. ایشان ضمن تجلیل از برگزاری همایش‌های مرتبط با روابط دو کشور جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان، گزارشی از فعالیت‌های موسسه فرهنگی اکو در دو کشور جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان ارائه دادند. ایشان افزودند همکاری‌های فرهنگی می‌تواند به توسعه روابط در زمینه‌های دیگر کمک کند.

در انتهای نشست، استاد نادر کریمیان سردشتی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی ایران و تاجیکستان و استاد صادق چراغی‌پور، فعال حوزه موسیقی، تجربیات خود را در حوزه روابط فرهنگی و هنری دو کشور به اشتراک گذاشتند و ضمن انتقاد از سطح پایین روابط فرهنگی دو کشور با توجه به ظرفیت‌های بسیار زیاد اظهار امیدواری کردند که این روابط بیش‌ازپیش افزایش و پیوندهای دو ملت همزبان تقویت شود. 

در انتهای این همایش از دو کتاب «ایران و تاجیکستان؛ ایجاد یک فرصت برای شراکت استراتژیک» نوشته دکتر عابد اکبری و «تاجیکستان نگین آسیای مرکزی» نوشته جناب آقای معروف جان عبدالرحمان اف که به‌همت مؤسسه مطالعات و تحقیقات بین‌المللی ابرار معاصر تهران منتشر شده‌اند، رونمایی شد. 

گفتنی است در حاشیه این همایش کتب منتشر شده در با موضوع تاجیکستان و همچنین نمایشگاه عکسی از مناظر طبیعی و تاریخی تاجیکستان برگزار شد.