انعطاف پذیری سیاسی کرملین نشانه فرصت طلبی آن است

نویسنده این مطلب: زیاد اکل

دیپلماسی ایرانی: شرایط حاکم در دوران پس از بهار عربی در چندین کشور در منطقه مانند مصر، لیبی، تونس و سوریه، فرصت های سیاسی جدیدی را برای قدرت های جهانی ایجاد کرده است. در همین حال، سیاست های توسعه طلبانه اخیر روسیه از هدف سیاسی آن در ارتباط با ایفای نقش در چنین منطقه کلیدی و در عین حال آسیب پذیر، حکایت دارند. شاید بزرگ ترین سوال این باشد که روسیه صرفا از فرصت های سیاسی ناشی از تغییر شرایط در منطقه استفاده می کند یا سیاست خود را در قبال منطقه حقیقتا تغییر داده است؟

رویکرد انعطاف پذیر روسیه

انعطاف پذیری روسیه در سیاست گذاری ها در قبال مناطق درگیری با الگوی سیاست خارجی آن در منطقه منا ارتباط مستقیم دارد. روسیه در سوریه با موفقیت جامعه بین المللی را به چالش کشیده و در حالی که مشروعیت السیسی در مصر در جامعه بین المللی مورد ابهام بود، به او ابراز وفاداری کرده است. به طور مشابه، در حالی که هیچ کشور دیگری خلیفه حفتر را نماینده قانونی دولت لیبی قلمداد نمی کرد، روسیه میزبان او شد. بدین ترتیب، می توان گفت روسیه از مشروعیت های آسیب پذیر رژیم های پس از جنگ به صورت فرصت های سیاسی برای تثبیت حضور خود در منطقه استفاده می کند. 

فرصت طلبی روسیه و تمایل سیاسی نخبگان منطقه از جمله ستون های اصلی زیربنای سیاست روسیه در منطقه منا در دوران پس از بهار عربی است. روسیه پس از انفجار یک هواپیمای مسافربری روسی در خروج از فرودگاه شرم الشیخ مصر به دلیل عملیات احتمالی تروریستی (سال 2015)، فعالیت های گردشگری با مصر را متوقف کرد. اگرچه گردشگری همواره بخشی جدایی ناپذیر از روابط مصر و روسیه بوده است، اما آسیب دیدن آن اتحاد سیاسی دو کشور را تحت تاثیر قرار نداد. این، تنها یک نمونه از فرصت طلبی روسیه در استفاده از ابزارهای متعدد برای القای قدرت خود در منطقه است. روسیه در حالی که با نخبگان سیاسی موجود وارد ارتباط می شود، از منافع متقابل به عنوان یک کارت برای تحت فشار قرار دادن شرکای خود استفاده می کند و در این مشارکت، هرگز نقض منافع خود را نمی پذیرد. و این بدان معناست که روسیه پیوسته رهبری خود را در ارتباط با نخبگان سیاسی منطقه نشان می دهد.

برای نمونه در پرونده لیبی، روسیه با فایز السراج و خلیفه حفتر تعامل داشته و در مسکو میزبان هر دو بوده است. همه اتفاقات به وضوح نشان می دادند که حفتر مرد مورد نظر روسیه در لیبی است، اما این به معنای قطع روابط و تعاملات با السراج نبود. بنابراین، روسیه در منطقه با نخبگان سیاسی از طریق انتخاب متحدانی تعامل می کند که مانند السیسی، حفتر و اسد نیاز به برخورداری از حمایت ویژه داشته اند، اما روسیه در عین حال به طور مستقیم از اراده جامعه بین المللی یا تصمیمات سازمان ملل سرپیچی نمی کند و توازن عمومی قدرت بین نخبگان سیاسی در درگیری ها یا روند انتقال قدرت را برهم نمی زند. به عبارت دیگر، برقراری ارتباط برابر با چندین طرف به ویژه در مناطق درگیری و تنش سیاسی، نشان دهنده فرصت طلبی روسیه است.

رابطه پیچیده بین روسیه و غرب یکی دیگر از عواملی است که رابطه با نخبگان سیاسی در چارچوب آن شکل می گیرد. در میانه نزدیکی روسیه با عبدالفتاح السیسی در مصر، دولت مصر مورد حمله شدید کشورهای غربی قرار گرفت. دوقطبی کودتا/انقلاب در آن زمان بسیار فعال بود. به علاوه، سرکوب چندین سازمان سرمایه گذاری خارجی که در آن زمان در مصر کار می کردند و انگ زدن به آنها، تنش های بیشتری در صحنه ایجاد کرده بود. پس از 30 ژوئن 2015، روسیه از رژیم مصر حمایت زیادی کرد و پوتین رفتار بسیار دوستانه ای با عبدالفتاح السیسی، وزیر دفاع وقت، نشان داد و این در حالی بود که مشروعیت دولت مصر در جامعه بین المللی پس از انقلاب زیر سوال رفته بود. روسیه در سوریه نیز همین رویکرد را اتخاذ کرد؛ حمایت کامل از اسد در جریان حمله گسترده جامعه بین المللی به دمشق صورت گرفت. در لیبی هم روسیه در بحبوحه درگیری ها خلیفه حفتر را در یکی از کشتی های نظامی خود که در دریای مدیترانه از سواحل لیبی عبور می کرد، پذیرفت. حفتر در کشتی سرگئی لاوروف، وزیر دفاع روسیه، ویدئو کنفرانس داشت.

سرانجام اینکه نخبگان سیاسی جدید در بسترهای پس از انقلاب باعث ظهور و تسهیل ظهور نخبگان آینده، خواه حرفه ای، بوروکراتیک یا تجاری، می شوند. همکاری تجاری و اقتصادی با منطقه مدیترانه جنوبی برای دولت روسیه از اهمیت بالایی برخوردار است و این یعنی، روسیه نه تنها به ایجاد اتحاد با نخبگان سیاسی در منطقه علاقه دارد، بلکه می خواهد از اتحاد نخبگان در داخل کشورها با هدف تحقق منافع خود، اطمینان حاصل کند. پروژه های بلندمدت مورد علاقه روسیه در سراسر منطقه به ارتباط با نخبگان تجاری نیاز دارد تا با نمایندگان سرمایه گذاری روسیه همکاری نزدیک داشته باشند. برای نمونه، شاخه های مختلف ارتش مصر در بسیاری از پروژه های زیرساختی اجرا شده توسط روسیه، شریک بوده اند. در عین حال، نخبگان تجاری جدید در منطقه باید هم سو با نخبگان سیاسی باشند و این پیش شرطی است که روسیه در مشارکت در جنوب مدیترانه به دنبال آن است. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: موسسه اروپا برای مدیترانه / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34