ترکیه، ایران، روسیه و چین چه سیاستی را دنبال می کنند؟

نویسنده: محمد حسینی، کارشناس مسایل افغانستان 

دیپلماسی ایرانی: طالبان به دنبال خروج نیروهای خارجی به سرعت دامنه نفوذ و قدرت خود را در عرصه افغانستان گسترش داده است. در گزارشی که یکی از رسانه های معتبر افغانستان از میزان مناطق تحت کنترل طالبان منتشر می کند در تاریخ 25 تیرماه نوشته شده که از 412 فرمانداری افغانستان، طالبان بر 216 منطقه مسلط شده است. این گروه از ماه آوریل تا کنون 181 فرمانداری را به تصرف خود در آورده است. 

در عرصه بین المللی نیز گروه طالبان از یک گروه تروریستی در اسناد و متون اولیه تمامی اجلاس های بین المللی، توسط آمریکاییها و بقیه مجموعه کشورهای غربی به تدریج به یک گروه شورشی و سپس به گروه سیاسی و طرف مذاکره مبدل گردید به دنبال توجه کشورهای همسایه به این گروه با توجه به واقعیت های میدانی صحنه افغانستان، این گروه توانست با تنظیم سفرهای متعدد به پایتخت های کشورهای همسایه، تا حدودی مشروعیت بین المللی و منطقه ای به دست آورد. 

همسایگان افغانستان از نزدیک تحولات این کشور را رصد می کنند و ایران؛ روسیه و چین گرچه از حضور آمریکاییها و متحدان غربی این کشور در افغانستان ناراضی اند اما همزمان از خروج غیرمسئولانه نیروهای خارجی نیز خوشحال نیستند و نگران سرازیر شدن مشکلات این کشور مانند ناامنی، مهاجرین بیشتر، افزایش تولید و قاچاق مواد مخدر و .... به داخل مرزهای خود هستند. 

جمهوری اسلامی ایران اعتقاد دارد که آمریکاییها در افغانستان شکست خورده و تلاش دارند با توافق دوحه شکست شان را مخفی نمایند. و آن را خروج توافق شده نشان دهند اما فرار شبانه نیروهای آمریکایی از پایگاه بگرام؛ نظرات تهران را در این زمینه اثبات می نماید. ایرانیان همچنین نگران توافقات محرمانه احتمالی واشنگتن با طالبان و پیوست محرمانه توافق دوحه هستند. خلاقدرت ایجاد شده همچنین ممکن است منجر به رشد داعش ولایت خراسان شود. همچنین ممکن است منجر به انتقال بخش های از بقایای نیروهای رزمی داعش از عراق و شامات و لیبی توسط پدران معنوی داعش به افغانستان با هدف ایجاد دردسر و مزاحمات برای ایران و روسیه گردد. قطعا تهران از همه ابزارهای موجود برای مدیریت بحران افغانستان استفاده خواهد کرد و در عرصه صلح سازی و همچنین ارتباطات با دولت، مخالفین مسلح و همه جریانات، گروهها و احزاب افغانستانی برای ایجاد صلح و ثبات استفاده خواهد کرد. در میان همسایگان، افغانستان شبیه ترین همسایه به ایران بوده و اشتراکات فراوان زبانی، تمدنی، فرهنگی، دینی و ... در این میان به کمک تهران برای این نیت خیرخواهانه خواهد شد. 

روسیه تمامی تلاش خود را صورت داد تا آمریکاییها نتواند در افغانستان به موفقیت برسند. به نظر می رسد راهبرد روس ها در افغانستان، سیاست باخت-باخت بوده و مسکو علاقمند نبود که نه آمریکا و متحدینش و نه طالبان در این جنگ به پیروزی برسند. روس ها در واقع انتقام شکست شان را در افغانستان می خواستند از آمریکاییها بگیرند و در این زمینه هم موفق عمل کردند. 

در ادامه همین استراتژی، روس ها علاقمندند هیچ چیدمانی از آمریکاییها در صحنه افغانستان باقی نماند. در این زمینه، روس ها طرفدار تشکیل دولت موقت و کنار رفتن اشرف غنی از اریکه قدرتند. البته روس ها نیز مانند دیگران همسایگان از احتمال سرایت ناامنی ها در افغانستان به مرزهای امنیتی خود (مرزهای آسیای میانه) نگرانند. اخبار متواتر از انتقال بخشی از داعشیان از حوزه خاورمیانه عربی و شمال آفریقا به افغانستان با هدف ایجاد مزاحمت و چالش برای روسیه، مسکو را نگران ساخته است. روس ها در این زمینه تلاش دارند از طریق همکاری با کشورهای آسیای میانه و افزایش تعاملات با طالبان بر این موضوع فایق آیند. 

ترکیه اردوغان همچنان به دنبال رویای ترکیه بزرگ و نوعثمانی گری است و در راستای پیگیری این سیاست، از هر فرصتی استفاده خواهد کرد. افغانستان میدانی است که ترکیه تلاش دارد از طریق کنترل فرودگاه کابل اولا، سایر مشکلات خود را با آمریکاییها در حوزه های دیگر از جمله احتمال اعمال تحریم به خاطر خریدهای نظامی از روسیه حل و فصل نماید و ثانیا، با حضور در افغانستان که احتمالا در هماهنگی کامل با پاکستانی ها خواهد بود سرپلی برای ارتباط گیری با آنچه دنیای ترک زبانان در آسیای میانه می داند ایجاد نماید. کارشناسان نگران اهداف پشت پرده ترک ها از جمله احتمال استفاده از ظرفیت های فرودگاه کابل برای انتقال تروریست ها به افغانستان و تبدیل افغانستان به محلی برای آسیب رساندن به سایر افغانستان از جمله کشمیر هند، روس ها و شاید ایران باشد. 

چینی ها که تا چند سال قبل در نشست ها و اجلاس های بین المللی دیپلمات هایشان ساکت بوده و تنها در حد حضور فیزیکی شرکت داشتند در سال های اخیر تغییر جهت محسوسی داده و با پشتوانه رشد سریع اقتصادی اقدام به تعیین نماینده ویژه در امور افغانستان نمودند و به شدت در پودیم های بین المللی فعال شدند. چندین بار هیات طالبان را به کشورشان دعوت کردند و تلاش کردند تا نقش خود را در این کشور توسعه دهند. اصولا چینی ها با ذهنیت اقتصاد محور؛ تلاش های نافرجامی برای سرمایه گذاری و حضور اقتصادی در افغانستان به خصوص در بخش معادن صورت دادند که با توجه به محافظه کاری خاص چینی ها و شرایط امنیتی به نتیجه خاصی نرسید. 
چینی ها دغدغه اساسی شان از موضوع افغانستان مساله فعالیت ایغورهای مسلمان در خاک افغانستان است. پکن، موضوع افغانستان را از پنجره متحد منطقه ای خود پاکستان می بیند و امید دارد نفوذ پدر معنوی طالبان، ISI مانع از گسترش فعالیت جنبش ترکستان شرقی در خاک افغانستان شود. 

کشورهای آسیای میانه نیز نگرانی اصلی شان سرریز شدن ناامنی به خاک شان است. ازبک ها از گسترش فعالیت جنبش اسلامی ازبکستان و حضورشان در کنار جنگجویان طالبان نگرانند. تاجیکستان نیز نگران توسعه فعالیت های اسلام گراهای ناراضی در داخل خاک افغانستان و استقرارشان در جوار مرز است. ترکمنستان مشکل و مساله کمتری دارد. این کشور با اتخاذ سیاست بی طرفی در دوران حکومت امارت اسلامی طالبان؛ با این گروه روابط اقتصادی خوبی داشت و الان نیز چندین بار میزبان هیات های طالبان بوده و مشکلات سرایت اسلام گرایی نیز احساس نمی کند.