جو بایدن با خطرات بسته شدن پنجره هسته ای تهران مواجه است

نویسنده: دنیل برنان

دیپلماسی ایرانی: قرار بود احیای برنامه جامع اقدام مشترک با ایران یکی از دستاوردهای برجسته رئیس جمهوری جو بایدن در سیاست خارجی باشد. به گفته طرفداران برجام، بازگشت به انطباق به این توافق تهدید فوری ایران مسلح به بمب هسته ای را از بین می برد و خطر درگیری نظامی را از تنش های در خاورمیانه دور می کند و این امکان را برای بایدن فراهم می آورد تا سیاست خارجی ایالات متحده را بر چالش های بزرگ تر به ویژه چین، متمرکز کند.

دولت بایدن در واشنگتن و دولت حسن روحانی در تهران هر دو خواهان احیای برجام هستند؛ اما پنجره آنها در حال بسته شدن است. ایالات متحده و ایران ماه های نخست سال را در بن بست گرفتار و منتظر علامت دیگری بودند. ایرانی ها در ماه ژوئن برای انتخاب یک رئیس جمهوری جدید پای صندوق های رای گیری می روند. جامعه روحانی حاکم تقریبا مطمئن است که مسیر برای روی کار آمدن رئیس جمهوری تندرو و شاید حتی نامزدی از سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فراهم شده. در حال حاضر هیچ نشانه ای دال بر برطرف شدن بن بست دیده نمی شود.

کمتر از سه ماه از ورود بایدن به کاخ سفید می گذرد و او تا همین حالا یک فرصت مهم را از دست داده است. سینا طوسی، تحلیل گر ارشد تحقیقات در شورای ملی ایرانی-آمریکایی، گفت: «خیلی سخت است که بخواهم فکر کنم پس از رفتن روحانی برجام قابل اجرا بماند. او به رغم شک و تردیدهای داخلی با چنگ و دندان برای برجام جنگیده، اما گزینه های او تقریبا تمام شده. دستان روحانی تا حد زیادی بسته است.» روحانی و جواد ظریف، وزیر امور خارجه او، انتقادات داخلی زیادی را در حمایت از برجام متحمل و حتی به دفاع از تمایل خود برای احیای توافق در مجلس تحت سلطه محافظه کاران مجبور شده اند.

با توجه به نزدیکی پایان دوره روحانی، زمان اکنون متعلق به محافظه کاران است. خروج دونالد ترامپ از برجام در سال 2018 و کارزار تحریمی او شک و تردیدهای ایرانی به تعامل با ایالات متحده را تایید کرد. ترور سردار قاسم سلیمانی و دکتر محسن فخری زاده هم شواهد دیگری برای افراد بدبین به رابطه با آمریکا برای شک درباره حسن نیت آن فراهم آورد.
 
از جمله نامزدهای ریاست جمهوری که بخت برخورداری از حمایت آیت الله خامنه ای، رهبر معظم ایران، و پیروزی در انتخابات را دارند، می توان به حسین دهقان، سرتیپ سابق نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و وزیر دفاع پیشین روحانی، و پرویز فتاح، یکی از اعضای سابق سپاه که ریاست خیریه بنیاد مستضعفان را بر عهده دارد و اخیرا توسط وزارت خزانه داری آمریکا تحریم شده، اشاره کرد. سومین نفر یکی از جوان ترین ژنرال های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سعید محمد، یک تکنوکرات 53 ساله با تحصیلات عالی است که تا همین اواخر فرمانده عملیات مهندسی پایگاه خاتم الانبیاء سپاه پاسداران بود. هنوز معلوم نیست که این نامزدهای ریاست جمهوری از سپاه پاسداران یا دیگر محافظه کاران با کسب تاییدیه از آیت الله خامنه ای همچنان احیای برجام را دنبال می کنند یا خیر. 

ایران می داند که به رفع تحریم های ایالات متحده نیاز دارد اما بعید است یک رئیس جمهوری محافظه کار در ایران شریک مذاکراتی راحتی برای ایالات متحده باشد. این شرایط ممکن است به تشدید تنش ها چه از طریق افزایش حملات نیابتی منطقه ای، و چه اقدامات پنهانی بیانجامد. طوسی معتقد است آمریکا در آن زمان گزینه ای غیر از «انتخاب بین حملات نظامی یا آمدن پای میز مذاکره و گفت و گو درباره یک توافق جدید با تندروها» نخواهد داشت.

با این حال، بسیاری از شاهین های ایران در کنگره ایالات متحده معتقدند که رئیس جمهوری بعدی ایران تاثیر چندانی بر أمور نخواهد داشت. سناتور تد کروز گفته نظام روحانی در ایران صرف نظر از «نتایج انتخابات ساختگی» به دنبال نابودی ایالات متحده است. سناتور مارکو روبیو هم انتخابات را «مضحکه تحت کنترل نظام ایران» توصیف و از توافق اوباما انتقاد کرد و گفت: «ایالات متحده باید حداکثر فشار را بر نظام ایران وارد و آن را به متوقف کردن رفتارهای بی ثبات کننده وادار کند. به نفع امنیت ملی ما نیست چیزی کمتر از این نتیجه را بپذیریم.»

یکی از کارمندان حزب جمهوری خواه در کنگره به نیوزویک گفت که اعضای این حزب معتقدند بایدن به رویکرد اوباما در قبال ایران- اولویت دادن به توافق بیش از اعمال فشار حداکثری- متعهد است. برخی معتقدند که بایدن واقعا می خواهد ایران را تحت فشار قرار دهد و برخی می ترسند او به ایران جسارت بیشتری در فعالیت های منطقه ای بدهد.

در همین حال، عدم پیشرفت عمومی بایدن در رابطه با برجام طرفداران توافق را نگران کرده است؛ خصوصا اینکه راب مالی، فرستاده ویژه رئیس جمهور در امور ایران، گفت دولت آمریکا نمی خواهد اجازه دهد انتخابات ژوئن در ایران سرعت گفت و گوها را تعیین کند. سناتور کریس ون هولن گفت: «پنجره تعامل معنادار دیپلماتیک در مورد فعالیت های هسته ای ایران در حال بسته شدن است. زمان اهمیت اساسی دارد و باید برنامه هسته ای ایران را از طریق دیپلماسی هوشمندانه محدود کرد.» ون هولن و دیگر دموکرات ها ترامپ را مسئول وخامت کنونی روابط آمریکا و ایران می دانند. او افزود: «سیاست های بی محابای دولت ترامپ ما را از متحدانمان دور کرد و به ایران اجازه داد تا فعالیت های غنی سازی اورانیوم خود را افزایش دهد و زمان شکست را از بیش از یک سال به چند ماه برساند.»

طوسی معتقد است اگر بایدن پنجره موجود در پایان دوره روحانی را از دست بدهد، رئیس جمهور بعدی ایران سعی خواهد کرد گزینه «یک جنگ منطقه ای بسیار پرهزینه یا یک توافق هسته ای جدید با محدودیت های کمتر از برجام برای ایران» را به ایالات متحده ارائه دهد. اما حتی اگر دو طرف به رویکرد کنونی خود بچسبند، باز هم اندکی امید به احیای برجام وجود خواهد داشت. طوسی می گوید: «اینجا فشار زیادی از سوی کنگره، شاهین ها، سازمان های شاهین، گروه ها و لابی گری های طرفدار اسرائیل وجود دارد. فکر می کنم بایدن در تلاش است تا از این فشار استفاده کند. آنها می خواهند بسیاری از افراد را در کنگره جایگزین کنند. معتقدم که آنها در نهایت خواهان احیای برجام هستند، اما با این روش خطر از دست دادن فرصت موجود را به جان می خرند.»

منبع: نیوزویک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34