لزوم مدیریت سرمایه انسانی؛ از بالندگی ایران تا نیازمندی اروپا

دیپلماسی ایرانی: نگرانی کاهش جمعیت و مهاجرت به ویژه نیروهای تحصیلکرده برای بسیاری از کشورها به چالش جدی تبدیل شده است در عین حال که در حال حاضر کشورهایی چون ایران عزیز با انبوه فارغ التحصیلان مواجه بوده که با معضل اساسی بیکاری مواجهند، نرخ بیکاری جمعیت فارغ التحصیل یا در حال تحصیل در دانشگاه ها ۱۸.۳ درصد بوده که نرخ بیکاری گروه مردان ۱۳.۱ درصد و نرخ بیکاری گروه زنان ۲۸.۷ درصد است. همچنین از مجموع جمعیت فعال فارغ التحصیل دانشگاهی کشور ۶ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر معادل ۸۱.۷ درصد شاغل و یک میلیون و ۴۰۰ هزار نفر معادل ۱۸.۳ درصد بیکار هستند. لذا بسیاری از هموطنان به طرق مختلف و با پرداخت هزینه های سنگین به دنبال یافتن شغلی مناسب بویژه در کشورهای قدرتمند اتحادیه اروپا نظیر آلمان، فرانسه و ایتالیا بوده و حتی افرادی برای گرفتن شغلی در کرواسی باید مبالغ زیادی پرداخت کنند. موضوع مهم این که بیشترین نیاز اروپا به فارغ التحصیلان فنی و مهندسی است که ایران نیز در این زمینه در جایگاه چهارم جهانی قرار دارد.

تغییرات جمعیتی  به طور قابل توجهی بر تحولات اقتصادی در ملی و سطوح بین المللی تاثیرگذار است و روندهای جمعیت شناختی از جمله پیر شدن جمعیت، قدرت باروری کم و افزایش سطح توقعات در زندگی، مهاجرت جمعیت فعال، به کاهش تعداد دانش آموزان در سیستم آموزشی، کاهش تعداد متخصصان در همه زمینه ها زندگی اقتصادی و اجتماعی منجر خواهد شد و در نتیجه  ظرفیت دولت ها برای جمع آوری درآمد از مالیات و عوارض و ارائه حقوق بازنشستگی، خدمات بهداشتی و درمانی و سایر خدمات کاهش می یابد. جمعیت شناسی یک علوم اجتماعی است که با استفاده از روش های کمی عمدتا پدیده ها و فرآیندهای مربوط به تعداد، ساختار، تراکم، حرکت جمعیت توسط گروه ها، سن، جنس و غیره را مطالعه و اهداف ذیل را دنبال می کند:

1    به عنوان هدف مطالعه پویایی جمعیت انسانی، تجزیه و تحلیل دموگرافیک می تواند به گروه های مجزا اشاره داشته باشد که توسط معیارهایی تعریف شده است: ملیت، سطح تحصیلات و غیره مقادیر زیادی از داده ها، جمع آوری شده در سرشماری ها، از ثبت دفاتر آماری (ازدواج، تولد و تولد) در اینجا ثبت شده است.
2    از نظرسنجی های انجام شده برای اهداف اقتصادی و تجاری بهره می گیرد تا ابعاد بحران جمعیتی و کمبود شدید جمعیت را تعیین کند.
3    بررسی ابعاد و علل مهاجرت، مرگ و میر بین المللی و کاهش نرخ زاد و ولد.
4    تحلیل زوایای مهاجرت بین المللی به معنای تغییر محل اقامت در کشور دیگر.
با گسترش اتحادیه اروپا و رشد مداوم رونق اقتصادی شهروندان، کابوس جمعیت سالخورده اروپا را آزار می دهد. تعداد کودکان بشدت کاهش می یابد و نتیجه آن به خطر افتادن بازار کار و سیستم های بهداشتی و بازنشستگی است. آمارهای جمعیتی نگران کننده است: جمعیت اروپا به طرز چشمگیری کاهش می یابد. با این حال، مطالعات نشان می دهد که افراد در صورت داشتن امنیت اقتصادی فرزندان بیشتری می خواهند. اتحادیه اروپا در حال کار بر قوانین جدید برای مبارزه با تغییرات در ساختار جمعیتی اروپاست. قانون کار، منابع انسانی و طرح های مهاجرتی به یک بازنگری جدی نیاز دارند. بزرگترین تهدیدها و راه حل های ممکن چیست؟ طبق اعلام یورو استات مجموع جمعیت ۲۸ کشور عضو اتحادیه اروپا در پایان سال ۲۰۱۸ میلادی ۵۱۳ میلیون نفر بوده که در مقایسه با ۳۰ سال پیش که این رقم ۴۷۴ میلیون نفر بوده، صرفا ۸ درصد رشد کرده است. در مجموع قاره سبز و بویژه اتحادیه اروپا از سال 1990 روند کاهش جمعیتی تجربه می کند روندی تا 2050 میلادی ارقام 5 تا 30 درصد را برای کشورهای مختلف گواهی می دهد. مطالعات تخصصی حکایت از آن دارد که کاهش جمعیت ایتالیا هم بیش از نصف باشد و از ۶۱ میلیون نفر در ۲۰۱۷ به ۲۸ میلیون در پایان قرن 21 برسد. جمعیت ایتالیا هم مثل ژاپن رو به پیری است و بنابر داده‌های بانک جهانی در ۲۰۱۹ بیش از ۲۳ درصد از مردم این کشور بالای ۶۵ سال بوده‌اند. در ۲۰۱۵، دولت ایتالیا به منظور بالا بردن نرخ زاد و ولد در این کشور، برنامه‌ای به اجرا درآورد که طبق آن به زوج‌ها به ازای به دنیا آوردن هر فرزند حدود 1000 یورو پول پرداخت می‌شد. با این حال، ایتالیا همچنان از جمله کشور‌هایی است که پایین‌ترین نرخ زاد و ولد در اتحادیه اروپا را دارند. این کشور علاوه بر این نرخ مهاجرت بالایی هم دارد. طبق آمار رسمی در ۲۰۱۸، نزدیک به ۱۵۷ هزار ایتالیایی، کشور را ترک کرده‌اند. بسیاری از شهرهای ایتالیا در تلاش برای افزایش جمعیت و بهبود وضعیت اقتصادی خود، به طور جداگانه طرح‌هایی را به اجرا در آورده‌اند. از جمله فروش خانه به قیمت تنها یک یورو و پرداخت پول به افرادی که بپذیرند در جوامع کم جمعیت زندگی کنند و کسب و کاری راه بیندازند. در اسپانیا هم شهرهایی که با کاهش جمعیت روبه رو هستند - و پیش‌بینی می‌شود جمعیت‌شان به نصف برسد – طرح‌های مشابه به اجرا درآورده‌اند.

البته روند نزولی جمعیت در کشورهای جدید ملحق شده به اتحادیه اروپا به مراتب بیشتر بوده و در کشورهای بلغارستان، رومانی و مجارستان به محدوده کاهش 20 درصدی نسبت به 1990 رسیده و این نگرانی وجود دارد که این رقم برای این کشورها به 30 تا 40 درصد در 2050 برسد. نظر سنجی انجام شده گالوپ در مورد جمعیت نشان می دهد که  در سال 2060 جمعیت انگلستان با 25 درصد رشد از تعداد 61 میلیون کنونی به 77 میلیون خواهد رسید. هم اکنون آلمان با جمعیت 82 میلیونی بزرگترین کشور اتحادیه اروپاست اما تا سال 2060 با کاهش 20 میلیونی جمعیت روبه رو خواهد شد. فرانسه به علت اعمال قوانین مناسب در ارتباط با خانواده ها و حمایت از خانم های شاغل در سال 2060 با رشد جمعیت روبه رو خواهد شد وجمعیت آن به 72میلییون خواهد رسد. یک مقام عالیرتبه اتحادیه ی اروپایی می گوید: کهنسالی نیروی کار و پرداخت مستمری بیمه وخدمات درمانی به آنان از مشکلات آینده بسیاری از کشور های اروپایی است. از میان شش کشور بزرگ اتحادیه اروپا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، اسپانیا و لهستان فقط انگلستان میزان تولد مثبت دارد و تنها لوکزامبورگ، قبرس و ایرلند شاخص تولد سریعتری نسبت به انگلستان دارند. میانگین سنی در اروپا اکنون 40 سال است و در سال 2060 به 48 خواهد رسید. در این میان پیش بینی می شود اروپا بیشترین میزان پذیرش مهاجر را داشته باشد تا بتواند کاهش جمعیت را جبران کند و از سال 2035 شاید پذیرش مهاجر هم نتواند که کمبود جمعت را جبران کند .هم اکنون در میان 27 کشور اتحادیه اروپا درصد مناسبی از جمعیت بالای 65 سال آن کار می کنند که درسال 2060 این میزان بسیار کاهش خواهد یافت. در سال 2060 جمعیت شاغل درآلمان از 54 میلیون کنونی به 39میلیون کاهش خواهد یافت. 

در اتحادیه اروپا، زنان به طور متوسط 1.52 فرزند دارند که کمتر از حداقل سطح 2.1 است که برای جایگزینی جمعیت مورد نیاز است. هر چه نسل متولد سال های 1943 تا 1960 به سن بازنشستگی می رسد و امید به زندگی افزایش می یابد، تعداد کسانی که کار می کنند و مالیات می پردازند نیز کاهش می یابد. همانطور که کمیساریای اروپا در امور اشتغال در اطلاعیه ای تحت عنوان "آینده جمعیتی اروپا" اعلام داشته است که امروز برای هر فرد بالای 65 سال چهار فرد فعال وجود دارد، اما تا سال 2050 این نسبت این به دو نفر فعال به عنوان یک مستمری بگیر کاهش خواهد یافت .علاوه بر افزایش نگرانی در مورد حقوق بازنشستگی، سالخوردگی جمعیت فشارهای فزاینده ای بر سیستم های بهداشتی اروپا وارد خواهد کرد. بنابرین برای حفظ روند توسعه ای اروپا، مهاجرت یک عامل مهم است و برای بهره گیری بیشتر از  منافع حاصل از پدیده مهاجرت، اتحادیه اروپا تلاش های گسترده ای در موراد ذیل می کند:

1-    نیروی کار لازم را برای کشورهای پیشرفته فراهم و به ارتقاء سطح تخصص آنها  کمک کند.

2-    کمک به تربیت نیروی کار در کشورهای مبدا

3-     همگرایی  اقتصادی و گفت وگوی بین فرهنگی را ارتقا می بخشد.

4-    انتقال جریان های نقدی به کشورهای کمتر توسعه یافته اقتصادی را تسهیل می کند.

5-    تسهیل مقررات جذب نیروی متخصص و شرایط پیوستن اعضای درجه یک خانواده

6-    ایجاد شرایط  ادغام مهاجران در اتحادیه اروپا 

7-    ارائه خدمات کافی، مراقبت های بهداشتی، کمک های اجتماعی، مراقبت های طولانی مدت به مهاجرین بویژه پس از بازنشستگی 

8-    کارفرمایان باید فرصت های رشد و توسعه خود را در اختیار کارمندان قرار دهند.

در مجموع اگر چه کشورمان در دهه های آینده نیز با مشکل جمعیتی مواجه خواهد بود ولی در حال حاضر ظرفیت متخصصین موجود می تواند به گزینه ای موثر در گسترش تعاملات ایران و اروپا تبدیل شده و ضرورت دارد سازکار اصلی آن با ایجاد کمیته های مشترک بین دستگاه های ذیربط داخلی و مذاکره ملموس و صریح با اروپا با هدف تدوین روش های موثر و سهل الوصول بویژه با نهاد اتحادیه اروپا بصورت عام و با کشورهای مختلف بویژه قدرت های بزرگ اقتصادی به طور اخص مشخص و اجرایی شود. انشالله در بخش بعدی به نقش سازمان های مردم نهاد در تعاملات ایران و اروپا می پردازیم.