سیاست روسیه در قبال ایران به چالش کشیدن آمریکاست (بخش ششم و پایانی) ​​​​​​​

نویسنده: وایتولد رادکیِویچ

دیپلماسی ایرانی: روابط روسیه با ایران عمدتا مبتنی بر ملاحظات ژئوپلیتیک است. نخبگان حاکم در روسیه ایران را یک شریک دشوار، اما ضروری می دانند. پایه و اساس مشارکت استراتژیک روسیه و ایران، منافع مشترک هر دو کشور در کاهش قدرت و نفوذ آمریکا هم در خاورمیانه و هم در سراسر جهان است.

روابط نظامی روسیه و ایران - روسیه از اوایل دهه 1990 تامین کننده اصلی تسلیحاتی ایران بوده و تجهیزات متعددی از تانک ها گرفته تا خودروهای زرهی، از سامانه های دفاع هوایی گرفته تا هواپیماهای جنگنده و زیردریایی برای این کشور فراهم می آورده است. صادرات تسلیحات روسیه به ایران در سال های 2010 تا 2015 در نتیجه رژیم تحریمی سازمان ملل متحد متوقف شد و به ویژه، تحویل سامانه دفاع هوایی اس-300 که قرارداد آن پیشتر امضا شده بود، به تعویق افتاد. با این حال، همکاری های نظامی-فنی بین دو کشور قطع نشد و روسیه به تامین تجهیزات برای جنگ افزارهای الکترونیک و دیگر موارد ادامه داد. روسیه پس از برچیده شدن جزئی تحریم های سازمان ملل در سال 2016 به قرارداد تامین سامانه های اس-300 عمل کرد. در حال حاضر با توجه به پیش بینی منقضی شدن همه تحریم های تسلیحاتی سازمان ملل علیه ایران در پاییز 2020، روسیه مذاکرات با ایران را درباره یک قرارداد احتمالی به ارزش 8 میلیارد دلار متشکل از هواپیماهای جنگنده، بالگرد، سامانه های موشکی، تانک ها و رزمناوها، آغاز کرده است.

سال 2015 زمانی تاثیرگذار در همکاری های نظامی بین روسیه و ایران بود؛ روسیه با مداخله در جنگ داخلی سوریه در حمایت از رئیس جمهوری بشار اسد به یک متحد ناخودآگاه ایران تبدیل گشت. این اتفاق به معنای عملیات نظامی روسیه با گروه های شبه نظامی شیعه تحت حمایت ایران و تحت رهبری سپاه پاسداران و مستلزم ارتباطات بیشتر خدمات نظامی و اطلاعاتی دو کشور بود. وزرای دفاع دو کشور در ژانویه 2015 یک توافقنامه همکاری برای رزمایش های مشترک، ارتباطات بین ساختارهای فرماندهی و همچنین مبادله اطلاعات امضا کردند. دو مرکز مشترک برای مبادله اطلاعات نظامی و هماهنگ سازی عملیات در بغداد و دمشق ایجاد شد. جلسات سالانه بین وزرای دفاع دو کشور و فرماندهان نظامی آنها به یک عادت تبدیل شده است. سردار قاسم سلیمانی که هماهنگ کننده فعالیت های نظامی ایران در سوریه، عراق و لبنان به شمار می رفت، در سال های 2015 و 2017 دست کم دو مرتبه به روسیه سفر کرده بود. یک نشانه معنادار نزدیکی روابط بین روسیه و ایران امتیازی بود که ایرانی ها در اوت 2016 برای بمب افکن های روسی در استفاده از پایگاه هوایی واقع در همدان برای انجام حملات در سوریه قائل شدند.

روسیه و افزایش تنش ها در خلیج فارس

در تابستان 2019 درگیری ها بین ایران در یک سو، و ایالات متحده و متحدان عرب آن در سوی دیگر، به میزان قابل توجهی افزایش یافت. آمریکا در آوریل 2019 تحریم های خود بر صادرات نفت ایران را تشدید کرد و این مساله به واکنش ایران در خلیج فارس از جمله تهدید به بستن تنگه هرمز انجامید. نیروهای متحد ایران در دسامبر 2019 پایگاه های نیروهای آمریکایی در عراق را هدف گرفتند و پس از یک سری حملات متقابل، سفارت آمریکا در بغداد هدف گرفته شد. نقطه اوج این تنش ها ترور سردار سلیمانی در حمله پهپادی ایالات متحده بود.

واکنش روسیه به این اتفاقات پیچیده بود. اول، روسیه در حوزه نظامی با ایران همکاری کرد و در ماه ژوئیه، تفاهم نامه ای بین دو کشور در جهت تقویت همکاری های نظامی امضا شد. در دسامبر 2019 رزمناوهای روسی رزمایش مشترکی با یگان های ایرانی و چینی در بخش شمالی اقیانوس هند در خلیج عمان برگزار کردند. در ماه دسامبر همچنین یک جلسه کمیسیون دو جانبه روسی-ایرانی برای همکاری نظامی در مسکو برگزار شد و یک دیدار متقابل هم در تهران صورت گرفت.

دوم، دیپلماسی و تبلیغات روسی به طور مداوم ایالات متحده را عامل افزایش تنش ها در ایالات متحده خواندند و از مسئول دانستن ایران در حوادث در خلیج فارس خودداری کردند.

سوم، روسیه سعی کرد نقشی خنثی ایفا کند و مانع از تلاش های ایالات متحده برای بسیج نیروهای متحد در منطقه شود. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، همچنین به عربستان سعودی سفر کرد و در صدد قانع کردن پادشاهی های عربی به تامین امنیت خودشان در ابتکارعمل مشترک با ایران تحت حمایت روسیه و چین، برآمد. اینکه معرفی ابتکارعمل روسی با تلاش های آمریکا برای ایجاد ابتکارعمل چندجانبه برای تامین امنیت دریانوردی در تنگه هرمز همزمان شد، اتفاقی نبود.

چهارم، پس از ترور سردار سلیمانی و به اوج رسیدن مخاطره درگیری نظامی بین ایران و ایالات متحده، روسیه حمله ایالات متحده را شدیدا محکوم کرد و آن را نقض قوانین بین الملل خواند که به وضوح در کاهش تنش ها و کاهش مخاطره درگیری تاثیرگذار بود.

از سیاست های روسیه در قبال ایران چه انتظاری می توان داشت؟

با توجه به تنش های مداوم فزاینده در روابط روسیه و ایالات متحده و اختلاف نظرهای بین روسیه و اتحادیه اروپا، مسکو همچنان به حفظ و تقویت روابطش با تهران ادامه خواهد داد. این پیش بینی مبتنی بر این فرض است که نجات ایران و ادامه سیاست ضدآمریکایی در این کشور از جمله منافع اساسی روسیه به شمار می رود. در شرایط کنونی درصد احتمال بازگشت روسیه به سیاست گذاری سال های 2008 تا 2010 که فاصله گرفتن از ایران به منظور بهبود روابط با آمریکا را شامل می شد، اساسا صفر است. به طور مشابه، نباید انتظار داشت که روسیه از تفاوت در سطح نفوذ در سوریه به نفع خود و علیه ایران استفاده کند. بلعکس، در شرایطی که تنش ها بین روسیه و ترکیه هم در سوریه و هم در لیبی رو به افزایش است، مسکو همکاری های خود با تهران را بیشتر خواهد کرد. نزدیکی بیشتر دو کشور همچنین تحت تاثیر شرایط در افغانستان قرار خواهد داشت؛ روسیه و ایران هر دو به دنبال کاهش حضور ایالات متحده و آماده گفت و گو و توافق با طالبان هستند. در کل، روسیه با ایران به مثابه یک شریک استراتژیک رفتار خواهد کرد چرا که عواملی که دو کشور را به یکدیگر نزدیک می کنند، خیلی بیشتر از عواملی هستند که می توانند بین آنها فاصله اندازند.

منبع: مرکز مطالعات شرق / مترجم: طلا تسلیمی