ماهاتیر محمد، مرکز طوفان سیاسی در مالزی

نویسنده: عبدالرضا عالمی، محقق پست دکتری دانشگاه خوارزمی و دانشیار پژوهشی دانشگاه مالایا

دیپلماسی ایرانی: اخبار صحنه سیاست مالزی در روزهای اخیر، این سوال را پدید می آورد، آیا ممکن است آینده سیاسی این کشور آسیایی بستگی به مردی داشته باشد که به زودی 95 ساله خواهدشد؟ 

دکتر "ماهاتیر محمد" نه تنها پیرترین رهبر سیاسی جهان، بلکه در آستانه رکورد دیگری در میان رهبران سیاسی جهان است. ماهاتیر که در روز دوشنبه استعفا خود را تسلیم پادشاه این کشور کرد، اگر دوباره به نخست وزیری برسد، تنها نخست وزیر جهان خواهد بود که برای سومین بار به این مقام دست یافته است. مقامی که حتی وینستون چرچیل مشهور نیز پس از دو دوره از آن کنار رفت و بازنشسته شد.

مجموعه ای وقایع سیاسی که از روز جمعه 21 فوریه در مالزی آغاز و آنگونه که رسانه های مالزی از آن نام می برند باعث آشفتگی در صحنه سیاست مالزی شد، باعث گمانه زنی های بسیاری شده است.

در ابتدا حزب "برساتو" (اتحاد ملت) به رهبری ماهاتیر محمد از ائتلاف "پاکاتان هاراپان" (امید ملت) جدا شد. پس از آن ماهاتیر محمد در روز دوشنبه 24 فوریه (5 اسفند) استعفا داد. پس از استعفای ناگهانی وی پادشاه مالزی از او خواست تا به عنوان نخست وزیر موقت همچنان در این مقام بماند. پادشاه همچنین بر اساس قوانین مالزی، کابینه دولت را منحل کرد. "تامی توماس"، دادستان کل مالزی که رئیس ارشد حقوقی دولت مالزی نیز به شمار می رود طی بیانیه ای اعلام کرد، هیچ محدودیت قانونی برای نخست وزیر موقت وجود ندارد و می تواند همانند یک نخست وزیر منتخب وزرای کابینه را انتخاب کند. 

نکته جالب توجه در این اتفاقات این است که تمامی طرف های سیاسی در مالزی که دچار اختلاف و شکاف شده اند، برای حل این بحران چشم به ماهاتیر محمد دوخته اند. به نظر می رسد همگان بر این باورند که ماهاتیر محمد همیشه بهترین نتیجه را در جنگ های سیاسی به دست آورده است. 

طی دو روز گذشته دو گزینه برای برون رفت از این بحران پیشنهاد شد. روز سه شنبه 25 فوریه (6 اسفند) حزب "آمنو" (حزبی که پیش از به قدرت رسیدن ماهاتیر در آخرین انتخابات، به مدت 60 سال حزب حاکم مالزی بود) و حزب پاس (حزب اسلامگرای مالزی) خواستار انحلال پارلمان این کشور شدند تا احزاب سیاسی بتوانند از طریق خواسته مردم تصمیم بگیرند. پیشنهاد دوم که از طرف ماهاتیر محمد مطرح شد، ایده ائتلافی بزرگ از احزاب مالزی برای تاسیس "دولت وحدت" بود.

قطعا اگر کسی بتواند در مالزی ائتلاف دیگری را رهبری کند آن فرد کسی نیست جز ماهاتیر محمد که پیش از این در سال 2018 با ائتلاف دیگری به قدرت رسید. وی تا کنون علاوه بر پاس و آمنو حمایت احزاب دیگری را هم به دست آورده است. اگرچه برخی معتقدند که نمی توان حمایت احزاب پاس و آمنو را جدی گرفت، زیرا علاوه بر آنکه پیش از این هم بیعت خود را شکسته اند، طی دو سال گذشته نیز حزب آمنو که 6 دهه حزب حاکم مالزی بود، به عنوان یک حزب شکست خورده توسط ماهاتیر محمد تبدیل به حزب مخالف دولت شد. 

البته راز آشکار دولت پیشین مالزی در این بود که در جامعه چند ملیتی مالزی اعم از مالایی ها، چینی تباران و هندی تباران، کابینه و اعضاء پارلمان آن و در واقع جایی که تصمیمات مهم در مورد موضوعات کلیدی سیاست این کشور گرفته می شد، جملگی از قوم مالایی بودند. سیاستی که کاملا متفاوت از سیاست حزب و دولت ماهاتیر محمد به شمار می رود. اگرچه پس از به قدرت رسیدن ماهاتیر بسیاری از اعضا حزب آمنو به وی پیوستند. 

اما چرا ماهاتیر محمد همچنان مهره کلیدی احزاب، مردم و در نهایت سیاست مالزی است؟ برخی ادعا می کنند که وی یک شخصیت کاریزماتیک دارد، مقتدر است و فرمان می دهد. برخی هم معتقدند که روش های وی برای انجام تصمیماتش باعث شهرت و محبوبیت او است. 

اگرچه ممکن است تمامی این موارد درست باشند، اما ماهاتیر محمد بیش و بالاتر از یک طیف سیاسی رفتار می کند. اغلب تحلیلگران و کارشناسان، وی را به عنوان یک دولتمرد بین المللی با جاذبه می بینند که مردم را گرد هم می آورد و همیشه مالزی را در زمانهای دشوار به سوی راه برون رفت از مشکلات، هدایت کرده است. 

ماهاتیر، سیاستمداری قاطع است که از سال 1981 تا سال 2003 میلادی به عنوان نخست وزیر یک مالزی جدید ساخت و با شجاعت بسیار دوباره به عرصا سیاست بازگشت تا به جنگ فساد حاکم بر مالزی که در زمان نخست وزیری "نجیب تون رزاق" آغاز شد، برود.

ماهاتیر مردی است که زندگی سیاسی وی هیچ گاه به پایان نرسید. وی ابتدا در سال 1969 از حزب آمنو اخراج شد و در حالی که در سال 1987 تقریبا نیمی از حزب آمنو با وی مخالف بودند، همچنان در قدرت ماند. در سال 1998 با یک چالش جدید سیاسی روبه رو شد و انور ابراهیم که معاون منتقد وی بود به اتهام لواط و فساد مالزی به زندان افتاد و طی سال های گذشته سه نخست وزیر (تونکو عبدالرحمان، عبدالله بداوی و نجیب تون رزاق) را شکست داده است. 

علاوه بر این، ماهاتیر محمد یکی از معدود سیاستمداران مالزی است که مورد قبول تمامی نژادها و مذاهب این کشور است. در حالی که جامعه مالایی وی را مدافع حقوقشان می دانند، دیگر مالزیائی های غیر مالایی نیز او را یک قهرمان و متحد کننده ملیت های مختلف این کشور می شناسند. در مقایسه با بسیاری از سیاستمداران مالزی که آشکارا با قومیت های غیر مالایی خصومت دارند، ماهاتیر دوست آنها به شمار می رود. وی طرفدار منافع چینی تباران به همان اندازه نژاد مالایی است و از نگاه غیر مالایی های این کشور کسی است که شایسته احترام است. 

ضمن آن که، نگرش عمل گرایانه، مدرن و برنامه های طولانی مدت ماهاتیر برای تبدیل مالزی به یک کشور توسعه یافته، از جمله تاکید وی بر نوسازی سیستم آموزش و پرورش و آموزش زبان انگلیسی، از طرف طبقه متوسط مالزی بسیار مورد حمایت قرار گرفته است. به نظر می رسد اغلب مردم مالزی با سیاست های ماهاتیر در آموزش و پرورش که برای سال ها تبدیل به محلی برای بازی های سیاسی احزاب شده بود و محافظه کاران مذهبی سعی در پر رنگ تر کردن محتوای اسلامی داشتند، بیشتر موافق هستند اما از حمایت آشکار وی در هراسند. ماهاتیر اگرچه گاهی بی پروا و صریح به نظر می رسد اما جامعه مالزی و رهبران سیاسی به او اعتماد دارند. 

نکته مهم در طوفان سیاسی روزهای اخیر مالزی این است که در حال حاضر گزینه غیر از ماهاتیر "انور ابراهیم" است که بخش قابل توجهی از جامعه مالایی به وی اعتماد ندارند. اما در موقعیت پر هرج و مرج کنونی احتمال این که انور بتواند حمایت نمایندگان مجلس را به دست بیاورد بالاتر رفته است. همچنین احتمال دیگر آن است که ماهاتیر و انور به ترتیب به عنوان نخست وزیر و معاون نخست وزیر به صحنه سیاست بازگردند. بدین ترتیب انور و هوادارانش به آنچه خواسته اند می رسند، ماهاتیر جدول زمانی جدیدی برای انتقال قدرت تعیین می کند و انور مطمئن می شود که تنها یک قدم دیگر تا نخست وزیری مانده است. نکته منفی این اتفاق هزینه سنگین آن خواهد بود، زیرا مردم مالزی پاکاتان هاراپان را به دلیل بازی های سیاسی روزهای اخیر مقصر دانسته و ممکن است در انتخابات بعدی به آن اعتماد نکنند. واقعیت این است که طی روزهای اخیر چرخش های زیادی در میان احزاب و سیاستمداران وجود داشته است که احتمال هر اتفاقی را ممکن می کند. 

اما سوال مهم تر این جا است که حتی اگر ماهاتیر محمد دوباره به عرصه سیاست مالزی بازگردد، با توجه به سن او و پایان دوره نخست وزیری اش چه بر سر صحنه سیاست مالزی خواهد آمد؟ با فرض این که ماهاتیر موفق به تشکیل دولت جدید شود، وی ناچار از رقابت دیگری در سال 2023 است و در آن زمان 98 ساله خواهد بود. آیا او حاضر است همچنان در این عرصه بماند و آیا مردم مالزی همچنان مشتاق رای دادن به اولین نخست وزیر 100 ساله جهان خواهند بود؟

پیش از آن که این هفته به پایان برسد، به این سوالات پاسخ داده می شود. پادشاه مالزی در حال گفت و گو با نمایندگان مجلس و سران احزاب این کشور است، تا حمایت آنها از نخست وزیر جدید را ارزیابی کند. برای تشکیل دولت جدید، حمایت 112 نماینده از 222 کرسی پارلمان مورد نیاز است. در واقع پادشاه به دنبال کسی خواهد بود که بتواند حمایت بیشتری داشته باشد تا دولت بعدی، تا انتخابات عمومی آینده، از ثبات بیشتری برخوردار باشد.

اگرچه در عرصه سیاسی نمی توان هیچ چیز را پیش بینی کرد اما ماهاتیر هنوز هم مردی است که می تواند در بحران سیاسی جدید، حتی قدرتمند تر از دهه 90 میلادی دوباره ظهور کند.