مواضع و واقعیت های متضاد تظاهرات عراق!

عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی – با گذشت 9 روز از اعتراضات مردم عراق که به درگیری ها و خشونت های جدی و گسترده ای در استان های عمدتا جنوبی و مرکزی این کشور کشیده شد، هنوز تحلیل ها، بحث ها و بررسی ها و گمانه زنی های بسیاری از کارشناسان در خصوص علل و عوامل شکل گیری، تداوم و تشدید این ناآرامی ها ادامه دارد؛ ناآرامی هایی که با اعتراضات مردم عراق از سه شنبه هفته گذشته، اول اکتبر رقم خورد و بیش از 110 کشته و قریب به 4 هزار تن مجروح در پی داشت. 

نکته مهمی که در این میان وجود دارد فاصله و عمق تحلیل ها در خصوص پشت پرده این ناآرامی ها بود. در این راستا بخشی از صاحب نظران، کارشناسان، مسئولین و طیفی از رسانه های داخلی بر این نکته تاکید داشتند که اساسا ناآرامی های اخیر در عراق، نه اعتراضاتی با رنگ و بوی مردمی که برنامه ای برای کودتا در عراق به منظور سرنگون کردن دولت مستقر در بغداد و مسائلی از این دست بوده است.

در این راستا حسین امیرعبداللهیان، دستیار ویژه رئیس مجلس در امور بین‌الملل در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: "‏‏دست‌های خبیث خارجی که سال‌ها برای ناامن‌سازی عراق تلاش کرده‌اند، اکنون با روشی دیگر درصدد بی‌ثبات‌سازی عراق هستند. با در نظر داشتن مطالبات مدنی مردم، صهیونیست‌ها و حامیان تروریسم تکفیری در پشت حوادث اخیر عراق قرار دارند. این توطئه نیز خنثی خواهد شد". در این خصوص آیت الله کعبی، عضو هیات رئیسه مجلس خبرگان رهبری نیز در اظهار نظری گفت: "اغتشاشگران در عراق در اردوگاه های امریکا و سعودی آموزش دیده بودند". 

پیرو این نکته طیفی دیگر از مقامات داخلی علاوه بر مطرح کردن جریانات به اصطلاح "عبری – عربی" در به آشوب کشاندن عراق در سایه شکل گیری اعتراضات به منظور برکناری دولت بغداد معتقد بودند که همزمانی این اعتراضات با ایام اربعین به نوعی برنامه ریزی برای تحت الشعاع قرار دادن این مراسم است. چنان که سرلشگر یحیی رحیم صفوی، مشاور عالی فرمانده کل قوا در هشتمین گردهمایی موسسات حفاظتی و مراقبتی کشور در واکنش به ناآرامی های عراق عنوان داشت: "گروه هایی در عراق ناامنی ایجاد کردند تا مردم بترسند و به راهپیمایی اربعین نروند. در حالی که اگر از آسمان تیر و سنگ هم ببارد، عاشقان حسینی به زیارت کربلا خواهند رفت". 

در سایه این نگاه سید حسین نقوی حسینی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با فارس پیرامون ناامنی های به وجود آمده در عراق، اظهار داشت: "در آستانه بزرگترین کنگره ارادتمندان آقا اباعبدالله الحسین علیه السلام قرار داریم که در آن همه ارادتمندان مکتب عاشورا و کربلا از ملیت ها و مذاهب مختلف در این اجتماع بزرگ شرکت می‌کنند، لذا دشمنان اسلام به هر نحو ممکن تلاش می کنند بر کشورهای مختلف فشار بیاورند و با برنامه‌ریزی‌های مختلف در قالب اعتراضات سعی بر این دارند از برگزاری چنین اجتماع بزرگی جلوگیری کنند." هر چند که علاءالدین بروجردی، عضو دیگر کمیسیون امنیتی ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت و گو با خبرنگار پارلمانی خبرگزاری شبستان تا حدی بر این سخنان صحه گذاشت، اما با مطرح کردن برخی مواضع متفاوت و حتی متضاد با سخنان نقوی حسینی، طرح تلاش برای تحت الشعاع قرار دادن اربعین را به واسطه اعتراضات عراق منتفی دانست. بروجردی در این رابطه با اشاره به ناآرامی های کشور عراق گفت: "آنچه مسلم است، این است که حوادث عراق در آستانه اربعین عادی نیست. یعنی صرفا یک رویداد داخلی نیست و حتما از پشتوانه تحریک برون مرزی برخوردار است. اما در کل این اعتراضات به برخی کاستی های موجود در جامعه عراق مرتبط است و ربطی به مسئله اربعین ندارد". 

البته این دست مواضع به اینجا ختم نمی شود و در ادامه با برخی سخنان، آش از این هم شورتر می شود، به خصوص با مواضع حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان در خصوص اشغال سفارت آمریکا؛ در این رابطه شریعتمداری در بخش‌هایی از یادداشت 13 مهرماه در روزنامه متبوعش با عنوان "چرا درِ این جاسوسخانه را نمی‌بندید؟!"، پیرامون تحولات عراق نوشت: "نا آرامی‌های اخیر در عراق اگر‌چه با تابلوی اعتراض به فساد اقتصادی، مشکلات معیشتی و ضعف خدمات عمومی صورت گرفته است و در این زمینه دولت عراق هم خواسته‌های آنان را نفی نکرده و نمی‌کند و حضرت آیت‌الله سیستانی نیز با صدور بیانیه‌ای خواستار رسیدگی به مشکلات مورد اشاره شده‌اند، ولی تابلویی که از سوی برخی معترضان برافراشته شده بود، به گونه‌ای غیر‌منتظره و غیر‌قابل توجیه جای خود را به شعار‌هایی داد که نه در مطالبات معترضان وجود داشت و نه با واقعیات موجود عراق همخوان بود. این تغییر تابلوی تظاهرات، حاکی از آن است که عامل دیگری به عرصه تحمیل شده و کسانی تلاش داشته‌اند روی موج سوار شوند و از آب گل‌آلود ماهی مطلوب خود را صید کنند! فقط نیم‌نگاهی به شعار‌های انحرافی به وضوح نشان می‌دهد این شعارها، تکرار آرزو‌های برباد رفته و ناکام‌مانده‌ای است که بار‌ها به صراحت از سوی دشمنان ملت عراق بر زبان و قلم آنان نشسته و راهی به میدان عمل نیافته بود. در این شعار‌ها دقت کنید!". 

در مقابل این نگاه روزنامه کیهان، احمد زیدآبادی در یادداشتی در کانال تلگرامی خود با عنوان "مقتدی و کیهان!" نوشت: "روز بیستم شهریور ماه روزنامه کیهان سفر مقتدی صدر به تهران را نشانه پیوستن وی به محور مقاومت دانست و این رویداد را تا آن اندازه با اهمیت قلمداد کرد که عنوان سرمقاله خود را این گونه گذاشت: به خاورمیانه جدید خوش آمدید؛ اکنون که تظاهرات و آشوب، شهرهای عراق را فرا گرفته است؛ کیهان آن را طرحی سعودی – صهیونیستی برای ایجاد فتنه در روند برگزاری مراسم اربعین معرفی می‌کند. در این میان، مهمترین چهره سیاسی و مذهبی عراق که در واکنش به اعتراض عمومی، خواستار استعفای دولت عادل عبدالمهدی و برگزاری انتخابات زودهنگام پارلمانی در عراق شده است، شخص مقتدی صدر، رهبر ائتلاف سائرون در پارلمان عراق است. مقتدی صدر پیش از آن، نمایندگان ائتلاف سائرون را از شرکت در جلسات پارلمان منع کرده بود. حالا کیهان نمی‌خواهد لااقل به روی خود بیاورد که آن سرمقاله و این نوع تعبیرش از تظاهرات عراقی‌ها و موضع مقتدی صدر در برابر آن، چگونه با هم سازگار است؟"

در کنار این سخنان و مواضع، انفعال رسانه ای مانند صدا و سیما نیز جالب بود. هر چند که سکوت رسانه های رسمی دولتی و حاکمیتی داخلی، به ویژه رسانه ملی در دو روز ابتدایی تظاهرات نیز نشان داد که تهران به دنبال برجسته کردن تحولات و ناآرامی های داخلی عراق نیست و در این رابطه تنها به انتشار چند رپرتاژ آگهی کوتاه بسنده شد، اما در ادامه شدت تحولات و جریان سازی خبری دیگر رسانه ها، به خصوص رسانه های عربی منطقه این حساسیت را در داخل ایجاد کرد که افکار عمومی کشور توسط این موج سواری خبری به مسیری مغایر با نگاه مد نظر مسئولین کشیده می شود. 

لذا، نه باشدت رسانه های خارجی از قبیل رسانه های عربی منطقه و رسانه های اروپایی و آمریکایی، اما با سرعت چند برابر روزهای پیش، نگاه به تحولات داخلی عراق در دستور کار صدا و سیما قرار گرفت. اگر چه رسانه ملی نیز سعی داشت ناآرامی های عراق را به عناصر و بازیگران خارج از ین کشور و پروژه ای از قبل طراحی شده نسبت دهد.

البته در کنار این اظهارنظرها و عملکردها، طیفی دیگر از مسئولین، به خصوص مقامات دولتی در مقابل مواضع معتدل تری را در قبال تحولات عراق اتخاذ کردند. در این باره محمدجواد ظریف در تشریح موضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به ناآرامی‌های اخیر عراق، اظهار داشت: "ما معتقدیم که مردم عراق صاحبان این کشور هستند و باید حقوق آنها رعایت شود؛ وزیر امورخارجه در گفت‌وگو با خانه ملت گفت: "مسئولان جمهوری اسلامی ایران اعتقاد دارند که مردم عراق، مردم هوشیاری هستند و اجازه نمی‌دهند که دیگران از ناراحتی‌های مشروعشان که دولت عراق نیز آنها را به رسمت شناخته، سوء استفاده کنند".

به موازات این سخنان رئیس دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، بیانیه رسمی پنچ شنبه هفته گذشته وزارت امور خارجه در رابطه با خودداری مردم از سفر به عراق تا آرام شدن شرایط، نشان داد آن گونه که در برخی رسانه ها عنوان می شود، شرایط داخلی عراق عمدتا در استان ها جنوبی و مرکزی این کشور چندان عادی نیست. البته در این میان دستگاه دیپلماسی در بیانیه مذکور با مواضعی خنثی و محافظه کارانه سعی کرد از هر گونه سوگیری پرهیز کند و صرفا بیان داشت: "وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با اظهار تاسف از بروز برخی ناآرامی‌های پراکنده در چند شهر عراق اطمینان دارد دولت و ملت عراق با همکاری همه گروه ها، احزاب و شخصیت ها به ویژه مراجع عظام تقلید و دیگر رهبران دینی، مذهبی و سیاسی برای آرام کردن فضای ملتهب کنونی وارد عمل شده و اجازه تداوم برخی تحرکات را که به ضرر ملت عراق بوده و باعث سوء استفاده بیگانگان خواهد شد نخواهند داد".

با همین نگاه، دیگر عضو دولت، یعنی علی ربیعی (سخنگوی  دولت) در نشست هفتگی دوشنبه جاری خود تصریح کرد: "رخدادهای چند روز گذشته عراق مایه تأسف است. دولت و ملت عراق از آگاهی کامل برای حل مشکلات برخوردار هستند. ما از این ناآرامی‌ها در کشورهای همسایه نگران هستیم. راه درست برای رفع مشکلات، وحدت ملت عراق حول محور مرجعیت است".

اما در مجموع این نگاه ها، سخنان و مواضع مقامات و مسئولین ذیربط کشوری و به تبع آن تحلیل کارشناسان امر نمی توان مسئله انتظارات به حق مردم عراق را نادیده گرفت. چون به هر ترتیب، چه هر بازیگر منطقه ای و یا فرامنطقه ای در اعتراضات عراق دخیل باشد یا نباشد، چه تجمعات مردمی این کشور با شناسنامه حزبی باشد یا نباشد، مهم آنجاست که ناکارآمدی دولت عادل عبدالمهدی در تقابل با فساد، ارتقاء وضعیت معیشتی و اقتصادی و حل معضل بیکاری از زمان روی کار آمدن دولت جدید بر شدت ناامیدی جامعه عراقی از ساختار سیاسی این کشور افزوده است و این مسئله می تواند به تدریج به غلیان، شورش و انفجارهای اجتماعی بعدی در عراق بینجامد، ولو آن که نگاه و تحلیل مسئولین در داخل متفاوت، متناقض و حتی متضاد با تحولات میدانی در عراق باشد. از این رو به نظر می رسد که فارغ از دخالت های بازیگران خارجی در تحولات عراق با هر هدفی، نوع شعارها و نیز میزان، نحوه و جامعه هدف موج سواری رسانه ای در جریان اعتراضات اخیر عراق می تواند به عنوان شروع حرکتی پیچیده در این کشور برای محدود کردن رابطه با ایران، آن هم در شرایط حساس کنونی عمل کند.