تلاش برای ایجاد توازن در منطقه خلیج فارس

نویسنده: جیمز دورسی

دیپلماسی ایرانی: تشدید و تسهیل تنش ها در منطقه خلیج فارس به یک اتفاق متداول تبدیل شده است و مدام منطقه را به آستانه جنگ و صلح می کشاند. رهبران عربستان سعودی و ایران هفته اخیر از آستانه درگیری عقب نشینی کردند و نشان دادند که به دنبال اجتناب از درگیری نظامی و مدیریت حل اختلافات هستند. با این حال، دلایلی وجود دارد که نشان می دهد راه حل قطعی مشکلات خاورمیانه و شمال آفریقا نه در دست ریاض است و نه در دست تهران. در حقیقت، مساله محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، و حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، این است که راهی برای حفظ رقابت تلخ خود بدون تبدیل شدن آن به جنگ منطقه ای فاجعه بار، بیابند. سیاست ایالات متحده در حال متحول شدن است و عربستان سعودی را به تجدیدنظر در سیاست خارجی و دفاعی بی محابا، تهاجمی و یکجانبه خود در یک دهه گذشته وا داشته و ایران هم به دنبال راهی برای ایجاد توازن در زمین بازی است. 

مارتین اس. ایندیک، عضو شورای روابط خارجی و مذاکره کننده پیشین ایالات متحده در امور خاورمیانه، در توئیتی نوشته: «اتحاد ضد ایرانی نه تنها جذابیت خود را از دست داده، که در حال فروپاشی است. بولتون رفته است. بی بی دارد می رود. محمد بن زاید در حال دستیابی به توافق مختص خود با ایران است و محمد بن سلمان هم از قافله عقب نمانده.» ایندیک در این توئیت به اخراج جان بولتون، مشاور امنیت ملی پیشین آمریکا، از کاخ سفید و دشواری های بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، برای حفظ قدرت اشاره دارد و در عین حال به تلاش های محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی و حاکم امارات متحده عربی، و محمد بن سلمان، همتای سعودی او، برای توافق با ایران پرداخته است.

عربستان سعودی که ابتدا ایران را مسئول حملات ماه گذشته به تاسیسات نفتی کلیدی آرامکو دانسته بود، در این زمینه سکوت پیشه کرده است. در همین حال، شاهزاده محمد از احتمال مذاکرات بالقوه مستقیم بین دونالد ترامپ و روحانی، روسای جمهوری آمریکا و ایران استقبال کرده و همه همین خواسته را دارند. عادل الجبیر، وزیر مشاوره در امور خارجه عربستان، هم در پی اظهارات بن سلمان به این مساله اشاره کرد که کشورش درخواست هایی دارد و بدون اینکه این درخواست ها را پیش شرطی برای مذاکره بنامد، پایان مشارکت ایران در امور دیگر کشورها، پایان حمایت ایران از گروه های منطقه ای، متوقف شدن برنامه برای ساخت تسلیحات هسته ای و برنامه موشک بالستیک ایران را خواستار شد. ایران در پاسخ تاکید کرد که عربستان سعودی باید به خرید چند میلیارد دلاری تسلیحات از آمریکا پایان دهد، مداخله در یمن را متوقف کند و از تبعیض علیه اقلیت مسلمان شیعه در عربستان دست بردارد. احتمال پذیرش شروط هر یک از کشورها توسط دیگری عملا صفر است.

با این حال، روحانی با همکاری های فرانسه، عراق و پاکستان که به دنبال میانجی گری هستند، درهای مذاکره با ایالات متحده را که سال گذشته از برجام خارج شد و تحریم های شدید اقتصادی علیه ایران اعمال کرد، باز نگه داشته است. روحانی اخیرا در گفت و گو با اعضای کابینه خود طرح 4 بخشی پیشنهادی امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، را «قابل قبول» خواند. در این طرح از ایالات متحده خواسته شده که تحریم ها علیه ایران را لغو کند و به این کشور اجازه دهد که در ازای تعهد به خودداری از تلاش برای دستیابی به سلاح های هسته ای و کمک به تضمین امنیت خلیج فارس، نفت خود را آزادانه صادر و درآمد حاصله را دریافت کند. پیشنهاد ماکرون همچنین تخصیص یک خط اعتباری 15 میلیارد دلاری به ایران را نیز شامل می شود. اما در این مورد هم همانند خواسته های الجبیر، سوال اول مرغ خواهد بود یا تخم مرغ، مطرح است. ترامپ رفع تحریم ها را به عنوان نتیجه مذاکرات ممکن می داند و روحانی اصرار دارد که تحریم ها پیش از مذاکرات لغو شوند.

آنچه که بر فشارهای موجود افزوده، عقب نشینی تدریجی ایران از توافق هسته ای سال 2015 و افزایش تنش ها در منطقه و پیشروی تا آستانه جنگ است تا شاید در چنین شرایطی مذاکره به عنوان تنها راه حل جایگزین مد نظر گرفته شود.

تغییر حال و هوا و پیشروی به سمت مصالحه اخیرا در اظهارات بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، در کنفرانس انرژی روسیه به میزبانی ولادیمیر پوتین نیز مشهود بود. او عبدالعزیز بن سلمان، همتای خود از عربستان سعودی را یک دوست توصیف کرد. با توجه به شک و تردیدهای کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس درباره اعتبار چتر دفاعی ایالات متحده در منطقه، این احساسات جدید ایجاد شده می توانند پیشنهاد چینی-روسی برای معماری امنیتی چندجانبه را جذاب تر کنند. رویکرد روسی از نظر تئوری می تواند به نجات استراتژی ایران و عربستان سعودی بینجامد. عربستان سعودی اگرچه برای رقابت در زمینه تولید و صادرات با ایران دست کم 6 سال زمان نیاز دارد و ترجیح می دهد تضعیف دولت این کشور و کندی تولیدات را شاهد باشد، اما از قرارگیری ایران در معرض فروپاشی سودی نمی برد. یاسمین فاروک، محقق در زمینه سیاست خارجی سعودی، می گوید: «زمان از اهمیت زیادی برخوردار است. در حال حاضر در سیاست بین الملل در قبال خاورمیانه انگیزه ها و بازدارندگی هایی ایجاد شده که عربستان سعودی را به مذاکره با ایران ترغیب می کند. سعودی ها هرچه بیشتر منتظر بمانند، نفوذ کمتری بر درگیری با ایران و هر گونه چارچوب احتمالی چندجانبه آتی برای امنیت خلیج فارس خواهند داشت.»

منبع: لوبه لوگ / مترجم: طلا تسلیمی