تهدید یا تلاش برای مذاکره؟

نویسنده: سوزان مالونی

دیپلماسی ایرانی: چندین مقام ارشد دولت ایالات متحده در ماه ژوئیه سال 2012 یک سفر سرنوشت ساز به مسقط داشتند و در آنجا برای اولین بار به طور پنهانی با دیپلمات های ایرانی دیدار کردند. به طور رسمی، چنین دیداری هرگز قرار نبود که در عمان صورت بگیرد: دو کشور روابط دیپلماتیک بین خود را چند دهه قبل از آن به نابودی کشانده بودند و تشدید فشارهای دیپلماتیک ایالات متحده بر ایران شرایط را برای دیپلماسی مستقیم دشوارتر از همیشه کرده بود.

اما این دیدار پنهانی به ایجاد فضایی نرم برای توافق تاریحی هسته ای 2015 بین ایران، ایالات متحده و 5 قدرت جهانی دیگر منجر شد. این اولین بار بود که جامعه بین المللی موفق شد پیشرفت مداوم ایران به سمت کسب قابلیت ساخت سلاح هسته ای را کُند کند. 7 سال از آن دیدار گذشته و توافق در وضعیت بدی است. دولت ترامپ در ماه مه 2018 ایالات متحده را از توافق خارج و ایران اخیرا شروع به عقب نشینی از تعهداتش طبق توافق کرده است. تنش های در خلیج فارس تشدید شده چون ایران یک کشتی بریتانیایی را توقیف کرده و از برنامه خود برای اعدام یک حلقه از جاسوسان سیا خبر داده است. نگرانی ها از احتمال مواجهه دو کشور و وقوع یک درگیری نظامی بی ثبات کننده به شدت افزایش یافته است. اما یک اتفاق عجیب هم افتاده: به نظر می رسد که مقامات ایرانی در حال مذاکره هستند و این مرتبه از طریق کانال های پشتی نه، که به طور علنی این کار را انجام می دهند.

مقامات ایرانی، به ویژه وزیر امور خارجه این کشور، درصدد پیشبرد دیپلماسی با واشنگتن برآمده اند. و به نظر می رسد که اقدامات تحریک آمیز تهران در خلیج فارس بخش مهم و حیاتی از استراتژی مذاکره «پلیس خوب، پلیس بد» آنهاست. همه شواهد امر حاکی از آن هستند که ایران در حال آماده کردن میز مذاکره است و اگر دونالد ترامپ درباره نیت خود برای «بخشیدن شکوه مجدد به ایران» جدی باشد، باید پیش از خارج شدن تنش ها از کنترل از فرصت موجود بیشترین استفاده را ببرد.

توافق هسته ای ایران به رغم سرنوشت غم انگیزی که داشته و ارتباط دو جانبه ای که بین ایران و آمریکا در سال های آخر ریاست جمهوری اوباما ایجاد شد، تاثیر خود را بر چشم انداز سیاسی ایران گذاشته است. ارتباط تهران و واشنگتن که در سال های اول پس از انقلاب اسلامی اقدامی فاجعه آمیز تلقی می شد، اکنون نهایتا عادی شده تا اندازه ای که محمد جواد ظریف، وزیر خارجه ایران، با سناتور جمهوری خواه حامی ترامپ دیدار داشته است. ظریف به عنوان یک دیپلمات ارشد برجسته، در ماه های اخیر دو سفر قابل توجه به نیویورک داشته و با نمایندگان رسانه ها، شخصیت های دانشگاهی و افرادی از کنگره دیدار کرده است؛ اقدامی که بیشتر می توان آن را بررسی شرایط موجود از سوی ایران دانست.

طبق روال عادی فعالیت ایران، سفرهای ظریف به نیویورک در زمانی صورت گرفته اند که سران این کشور در حال ارسال پیام هایی در رد هر گونه احتمال مذاکره یا دیپلماسی بوده اند. کمپین اعمال فشار حداکثری ترامپ تاثیرات فاجعه آمیزی بر اقتصاد ایران داشته و موضع رسمی ایران این است که در حالی که چاقویی زیر گلوی آن قرار گرفته، مذاکره نخواهد کرد. رهبر ایران چشم انداز مذاکره و معامله بر سر آنچه قابلیت های دفاعی ضروری کشورش می داند، از جمله برنامه موشکی، را رد خواهد کرد. آبه شینزو، نخست وزیر ژاپن، که ماه گذشته به وضوح به نیابت از ترامپ راهی تهران شده بود، دست خالی برگشت و حتی سفر او با حمله به کشتیرانی در خلیج فارس همزمان شد و این در حالی بود که یکی از کشتی ها به ژاپن تعلق داشت.

ناظران دیرینه ایران از اعزام ظریف به نیویورک در میانه تشدید تنش ها در خلیج فارس تعجب نکرده اند. جمهوری اسلامی استفاده توامان از دیپلماسی با اعمال فشار را به گونه ای هنرمندانه پیش می برد؛ جذابیت ظریف و اعمال فشار از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مکمل هم هستند. این شیوه بازی بیش از هر گزینه موجود دیگری به کار ایران می آید. باقی جهان ثابت کرده اند که نمی خواهند یا نمی توانند تحریم های ایالات متحده را دور بزنند. ایران دست کم از طریق نشان دادن قدرت خود در یکی از مهمترین آبراه های جهانی می تواند روی قیمت نفت تاثیر بگذارد و شرایط را برای ترامپ در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیچیده سازد.

اگرچه در حال حاضر این ایران است که شدت و آهنگ تنش ها را تنظیم می کند، اما مرحله بعدی کاملا به دولت ترامپ بستگی دارد. ترامپ مدت هاست که عدم تمایل خود به مداخله نظامی پر هزینه ایالات متحده در خاورمیانه را ابراز داشته و بارها گفت و گوی مستقیم با سران ایران را درخواست داده است. اما واشنگتن برای دستیابی به چنین هدفی باید از کمپین اعمال فشار حداکثری خود عقب نشینی کند. تهران برای گفت و گو آماده است، اما بهای موافقت با مذاکره را کاهش تحریم ها می داند. ترامپ تا کنون از عقب نشینی در زمینه تحریم ها خودداری و اعلام کرده که عجله ای ندارد و منتظر خواهد ماند. اما تهران احتمالا چنین فرصتی به او نمی دهد. ایران از آنجایی که شرایط موجود را به نفع خود نمی بیند، مصمم است که وضعیت را تغییر دهد. ایرانی ها امیدوار هستند با تشدید بحران بتوانند ترامپ را به قائل شدن امتیاز برای گفت و گو وا دارند و خود را از شرایط ناخوشایند کنونی خلاص کنند.

منبع: مجله پولیتیکو / مترجم: طلا تسلیمی