سامانه اس-۴۰۰ کاملا کارآمد است

دیپلماسی ایرانی: موشک های سطح به هوای روسیه چند وقتی است که در صدر خبرها هستند. سامانه موشک های سطح به هوای اس 400 دوربرد روسیه به تازگی در میانه نگرانی های غرب، به ترکیه تحویل داده شده و این در حالی است که گونه قدیمی تر اس 300 پیشتر به بسیاری از کشورها از جمله سوریه راه یافته است. مباحثات عمومی عمدتا حول این مساله می چرخند که آیا لازم است کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس هم به جای سامانه دفاع هوایی آمریکایی، سامانه دفاع هوایی دوربرد روسی را خریداری کنند یا خیر و اینکه آیا ایران می تواند برای تقویت دفاع هوایی خود سامانه اس 400 روسیه را به دست آورد؟ با توجه به قدرت این سامانه، جای تعجب ندارد که خبرها درباره خریداری آن توسط کشورهای گوناگون پایانی ندارد. اما همچنان این واقعیت هم مطرح است که ارزش این موشک های سطح به هوای دوربرد به طور مستقیم با توانایی های تئوری آنها ارتباطی ندارد و بیشتر به این مساله مربوط است که چه کسی و چگونه از این سامانه استفاده می کند.

ارزش دفاع هوایی

سامانه های موشک های سطح به هوای دوربرد از جمله اس 300 و اس 400 روسیه اساسا سلاح های توانمندی به شمار می روند. اس 400 روسیه را به طور قطع می توان یکی از بهترین موشک های سطح به هوا دانست. نقطه قوت این سامانه در برد آن، انعطاف پذیری در حمله به اهداف مختلف و سنسورهای به شدت حساس آن است که طبق ادعای روسیه، قابلیت شناسایی هواپیماها (و تا اندازه ای موشک های کروز و بالستیک) و پنهان از روی رادارها را نیز دارد. سامانه های موشک های سطح به هوای دوربرد نوین همچون اس 400 در صورتی که توسط افراد توانمند و آموزش دیده مورد استفاده قرار بگیرد، می تواند خسارت قابل توجهی به دشمن وارد آورد. برد آنها امکان هدف گرفتن هواپیماهای کلیدی توانمندساز دشمن از جمله تانکرهای ارزشمند سوخت رسان را فراهم می آورد. انعطاف پذیری در هدفگیری هم به این معناست که می توانند در دفاع در برابر انواع مختلف تهدیدها و حملات موثر واقع شوند. و قابلیت های شناسایی آنها هم می تواند امکان هدف گرفتن برخی از پیشرفته ترین هواپیماهای امروزی را فراهم کند.

محدودیتهای موشکهای سطح به هوا

با این حال، حتی با این توانایی چشمگیر، موشک های سطح به هوای دوربرد همچون اس 400 تنها در بسترهایی خاص خوب هستند؛ توانایی سامانه کم و بیش به نوع دشمنی که با آن مواجه است، تغییر می کند. برای نمونه، اس 400 می تواند در مواجهه با نفوذ یک دشمن محدود بسیار توانا عمل کند، اما حتی یک گردان کامل اس 400 هم تنها 8 موشک انداز دارد که عمدتا هر یک به 4 موشک مجهز هستند. 32 موشک برای ایجاد آسیب جدی در مواجهه با یک حمله محدود کافی است، اما اگر اس 400 به تنهایی و بدون پشتیبانی دیگر نمونه های نوین دفاع هوایی عمل نکند، برای متوقف کردن یک دشمن مصمم به اندازه کافی موشک ندارد. این مساله به ویژه درباره خاورمیانه صدق می کند که بیشتر مشتریان این سامانه آن را به صورت باطری (کوچک ترین واحد در گردان) نصب می کنند که یعنی تنها 16 موشک آماده شلیک دارند.

و به رغم برد قابل توجه آنها در تئوری (موشک پیشرفته «40 ان 6 ای» روسی بردی 400 کیلومتری دارد)، موشک های سطح به هوای دوربرد همچون اس 400 همچنان در مواجهه مستقیم با حملات موشکی آسیب پذیر هستند. به علاوه، عوامل جغرافیایی به شدت بر کارایی سامانه تاثیر می گذارند؛ برای نمونه، کوه ها می توانند جلوی حس گرهای سامانه را بگیرند. نهایتا این که یک باطری مجزای اس 400 یا یک گردان کامل از آن در برابر حملات مداوم آسیب پذیر هستند و حتی امکان تخریب آنها بدون اینکه به یک هواپیمای دشمن آسیب رسانده باشند، وجود دارد.

طراحی به صورت عضوی از یک گروه

همه موارد قید شده یک حقیقت کلیدی درباره سامانه های موشک های سطح به هوا همچون اس 300 و اس 400 را پررنگ تر می کند: اینکه آنها برای استفاده به عنوان یک سامانه تکی طراحی نشده اند و بیشترین کارآمدی آنها زمانی است که بخشی از یک سامانه دفاع هوایی جامع تر باشند. چنین سامانه هایی عمدتا از چندین لایه از انواع مختلفی از موشک های سطح به هوای کوتاه برد تا دور برد تشکیل می شوند و برای تشخیص دشمنان گوناگون به رادارها و حس گرهای متفاوتی مجهز هستند. هر اندازه که سامانه دفاع هوایی جامع از لحاظ جغرافیایی بزرگ تر باشد و سامانه های بیشتری را شامل شود و از نظر فناوری پیشرفته تر باشد، قابلیت آن در دفاع هوایی بیشتر خواهد بود.

چند مثال ملموس

اکنون این سوال پیش می آید که شرایط توضیح داده شده در ارتباط با برخی از موارد خرید سامانه های دوربرد موشک های زمین به هوا توسط کشورها چگونه صدق می کند؟ پاسخ کاملا به کشوری بستگی دارد که سامانه را خریداری کرده است.

روسیه و چین حتی بدون در نظر گرفتن وسعت جغرافیایی سامانه های دفاع هوایی آنها، باز هم احتمالا کارآمدترین استفاده کنندگان از اس 300 و اس 400 هستند. این سامانه در هر دو کشور به عنوان بخشی از مجموعه گسترده تری از سامانه های دفاع هوایی به کار گرفته شده و از طریق شمار زیادی از رهگیرهای جت های جنگنده پشتیبانی می شود.

در کشورهایی که به طور نسبی در استفاده از موشک های سطح به هوا موفق هستند، از جمله ترکیه، اس 400 اگرچه از پشتیبانی شمار قابل توجهی از سامانه های موشک های سطح به هوا برخوردار نیست، اما همچنان می تواند کارآمد باشد چرا که دفاع هوایی اصلی ترکیه همچون بسیاری از دیگر کشورهای عضو ناتو، هواپیماهای جنگی آن است و از اس 400 اساسا برای پر کردن خلاء دفاعی آنها استفاده می شود.

در نهایت، کشورهایی هم مانند سوریه هستند که باطری های اس 300 را در اختیار دارند که در انزوا، قابلیت های محدودی دارد. جنگ داخلی سوریه سامانه دفاع هوایی جامع تر آن را فلج کرده است؛ افرادی که در سوریه با سامانه کار می کنند به خوبی آموزش ندیده اند و دفاع هوایی موجود در این کشور از نظر فناوری خیلی قدیمی است. به علاوه، ناوگان جنگنده های سوری در قیاس با نیروی هوایی دیگر بازیکنان منطقه ای به شدت ضعیف است. اگرچه اس 300 می تواند در تئوری به هواپیماهای اسرائیلی که به طور مداوم به سوریه حمله می کنند آسیب برساند، اما عمدتا پس از شلیک موشک اول خود چندان دوام نمی آورند.

خلاصه اینکه موشک های سطح به هوای دوربرد همچون اس 400، سلاح هایی معجزه آسا نیستند؛ حتی مجهزترین سامانه های جامع دفاع هوایی هم در صورت مواجهه با حملات پی در پی آسیب می بیند. اما اگر از این سامانه ها به درستی و با پشتیبانی مناسب استفاده شود، به طور قطع نقشی تعیین کنند در هر رویارویی نظامی، به ویژه حملات محدود، ایفا خواهند کرد.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی