چرا روسیه طرف ایران را گرفته است؟

نویسنده: نادیا گلبووا (از اعضای موسسه مطالعات شرق در دانشکده علوم روسیه)

دیپلماسی ایرانی: آیا ایران تحت فشار ایالات متحده در هم می شکند؟ نمی توان زیاد روی این مساله حساب کرد. ایران به طور فزاینده خود را با تحریم های اقتصادی اخیر تطبیق داده و به رغم محدودیت های ناشی از بحران اخیر روابط با ایالات متحده، همچنان سیاست های گذشته خود را در داخل و خارج از کشور دنبال می کند. تهران می تواند روی پشتیبانی های قابل توجه داخلی حساب کند و یک ارتش بزرگ دارد که نیروهای غیرمتعارف شبه نظامی بسیج را نیز شامل می شود و به ناوگان هوایی، نیروهای سنگین و اسلحه های زیردریایی نیز دسترسی دارد. ایران همچنین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را دارد که در جنگ افزاری غیرمتعارف آموزش دیده اند. به رغم تاثیرات تحریم های ایالات متحده بر اقتصاد ایران و نارضایتی شهروندان این کشور، هیچ چالشی در رابطه با مشروعیت نظام وجود نداشته است. در حقیقت احتمال طولانی شدن بیشتر تنش ها بین ایالات متحده و ایران وجود دارد و همین مساله سبب شده که بازیکنان منطقه ای و بین المللی در وضعیت هشدار بمانند. برای نمونه، روسیه با توجه به نزدیکی ایران به مرزهای خود، به امور در غرب آسیا علاقمند است و حداکثر تلاش خود را به کار گرفته تا تاثیرات بحران ایالات متحده-ایران را بر امنیت ملی خود محدود سازد. سیاست خارجی روسیه در قبال بحران را می توان به سه حوزه تمرکز اصلی تقسیم کرد. 

اولین زمینه ای که روسیه بر آن تمرکز دارد به طور مستقیم با جمعیت مسلمانان روسیه و توانایی آنها در تاثیرگذاری بر فرایندهای سیاسی در این کشور مرتبط است. در حال حاضر روسیه حدود 20 میلیون مسلمان دارد و این جمعیت می تواند در 3 دهه آتی دو برابر شود. روسیه باید از کشیده شدن این جمعیت به سمت تشکیل گروه های ملی گرای افراطی جلوگیری کند و در عین حال، منافع آنها را در نظر بگیرد. آنچه روسیه را نگران می کند این است که غرب یا حتی ایران می توانند به ناآرامی های سیاسی و اجتماعی در میان گروه های مختلف مسلمان روسیه تحریک کنند. در گذشته، کشورهای غربی اقداماتی در حمایت از این گروه ها و دیگر گروه های افراطی در روسیه انجام داده اند. مسکو همچنین نگران احتمال رویارویی شیعیان و اهل سنت در خاک روسیه است و می داند که یکی از این گروه ها از سوی ایران حمایت خواهد شد. روسیه نمی خواهد به زمین مبارزه ادیان مختلف تبدیل شود. در همین حال، روسیه نمی خواهد که روابطش با ایالات متحده را خراب کند.

دومین زمینه ای که روسیه بر آن تمرکز دارد، محدوده ایست که به عنوان بخشی از حوزه نفوذ خود می داند؛ این منطقه کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق مانند آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان و سایر کشورهای منطقه را شامل می شوند که برای روسیه در آنها به ویژه در جمع نخبگان سیاسی و اقتصادی، بسیار محبوب است. این نخبگان بر این باورند که روسیه می تواند به آنها در مبارزه با نفوذ اسلام سیاسی افراطی کمک کند. این کشورها همچنین از دیرباز روابط خیلی خوبی با ایران داشته اند. این منطقه در پی جریانات متقاطع تاریخی، دیپلماتیک و اقتصادی، منطقه منافع مشترک و متقابل روس ها و ایرانی ها به شمار می رود. همکاری های این دو کشور عمدتا بر منطقه های قفقاز، خزر و آسیای میانه متمرکز است. روسیه یک پروژه بلند مدت هم موسوم به مشارکت بیشتر یوروآسیا دارد که ایران یکی از شرکت کنندگان در آن به شمار می رود. روسیه سعی دارد به شرکای این پروژه بقبولاند که ایده پروژه جایگزین مناسبی برای توسعه بیشتر روابط با غرب است که می تواند به قیمت هویت ملی آنها تمام شود.

سومین زمینه ای که روسیه بر آن تمرکز دارد، همپوشانی نگرانی های انسان دوستانه و اقتصادی است که در مورد روسیه و ایران وجود دارد. این نگرانی ها در تاریخ روابط متقابل دو کشور از زمان امپراطوری های روسی و پرشیا ریشه دارد. امروز، هر دو کشور سعی دارند شکست های خود را در این زمینه با پیشبرد سیاست هایی برای ارتقاء تمدن منحصر به فرد خود جبران کنند. در چنین شرایطی، حوزه انسان دوستانه یکی از حوزه های استراتژیک است که پیشبرد اهداف بلندمدت را ممکن می کند. لازم به ذکر است که از زمانی که دولت ترامپ استراتژی خود را در قبال ایران اعلام کرده، پروژه های آموزشی و فرهنگی روسیه-ایران دو برابر شده است. در حالی که ایالات متحده بر «به زانو درآوردن ایران» متمرکز شده، روسیه بر آینده تمرکز کرده است. روابط اقتصادی بین دو کشور هم در چند سال گذشته افزایش یافته تا اندازه ای که حجم مبادلات تجاری دو کشور در سال 2018 به 2 میلیارد دلار رسیده است.

به رغم برخی اختلاف نظرهای دو کشور به ویژه بر سر سرنوشت سوریه، می توان امیدوار بود که روسیه و ایران همچنان رابطه مثبت خود را حفظ کنند. در جریان جلسه ای در تاریخ 25 ژوئن میان جان بولتون، مشاور امنیت ملی ایالات متحده، و نیکولای پاتروشف، دبیر شورای امنیت روسیه، پاتروشف گفت که روسیه به محافظت و تطبیق دادن خود با منافع ایران در خاورمیانه ادامه خواهد داد چرا که ایران «متحد و شریک» خود در سوریه است. او افزود که هر دو کشور بر ممانعت از بی ثباتی های بیشتر در منطقه متمرکز هستند.

خلاصه اینکه روسیه می خواهد موقعیت خود را به عنوان یک بازیگر ژئوپولیتیک حفظ کند و بر جهان اسلام نفوذ داشته باشد، اما نمی خواهد در درگیری های مربوط به آن دخالت کند. بنابراین، اگرچه رهبران مسکو نگرانی هایی درباره خاورمیانه دارند، اما همچنان منفعت خود را در حفظ همکاری های استراتژیک با کشورهای مختلف در منطقه می بینند. به دلیل همین مشارکت هاست که مسکو امید دارد بتواند شدت تلاش های دولت ترامپ برای دستیابی به اهدافش در منطقه را تاثیر بگذارد.

منبع: نشنال اینترست / مترجم: طلا تسلیمی