از همکاری سوئیفت با آمریکا تا استقلال مالی اروپا

نویسنده: فرانچس کاپولا

دیپلماسی ایرانی: اروپا بالاخره موفق شد راهی برای دور زدن تحریم های ایالات متحده علیه ایران بیابد. دولت های فرانسه، آلمان و بریتانیا یک «ابزار هدف خاص/اس پی وی» را با هدف فراهم آوردن امکان تجارت غیر دلاری با ایران برای تجارت های اروپایی بدون شکستن تحریم های ایالات متحده، ایجاد کردند. این ابزار هدف خاص که تحت عنوان «اینستکس» شناخته می شود، اکنون به اجرا گذاشته شده است.

سه کشور اروپایی در جلسه کمیسیون مشترک برجام در تاریخ 28 ژوئن 2019 از اجرای موفقیت آمیز اینستکس خبر دادند. هلگا اشمید، دبیرکل خدمات اقدام خارجی اروپایی، به نیابت از اتحادیه اروپا ریاست این نشست را بر عهده داشت و نمایندگان چین، فرانسه، آلمان، روسیه، بریتانیا و ایران در آن حضور داشتند. اشمید در بیانیه ای گفت: «فرانسه، آلمان و بریتانیا به شرکت کنندگان اطلاع دادند که اینستکس عملیاتی شده و در دسترس همه کشورهای عضو اتحادیه اروپا قرار گرفته و اولین معاملات در حال انجام است. همکاری های تکمیلی با نهاد مسئول ایرانی تسریع می شود. آنها همچنین تایید کردند که برخی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا در حال پیوستن به اینستکس به عنوان سهامدار هستند. آنها همچنین در تلاشند که اینستکس را به روی فعالان اقتصادی کشورهای ثالث بگشایند.»

ایالات متحده در ماه مه سال 2018 از برجام یا همان توافق هسته ای ایران به صورت یکجانبه خارج شد و تحریم ها را مجددا علیه بخش نفتی ایران اعمال کرد. اما دیگر کشورها از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا تا کنون از پیروی از آمریکا خودداری کرده اند. آنها می گویند که ایران به توافق هسته ای پایبند بوده است و از این رو، تصمیم ایالات متحده به اعمال مجدد تحریم ها توجیهی ندارد.

وقتی ایالات متحده از برجام عقب کشید، اعلام کرد شرکت هایی که تحریم ها را نقض کنند با مجازات مواجه خواهند شد. در میان شرکت هایی که دولت ایالات متحده به عنوان نقض کنندگان بالقوه تحریم ها معرفی کرد، خدمات بین المللی سوئیفت در بروکسل بود که شاهرگ حیاتی پرداخت های بین المللی محسوب می شود. سوئیفت در ماه نوامبر در پی نگرانی از مواجه شدن با مجازات ایالات متحده، اعلام کرد که مطابق تحریم ها عمل خواهد کرد: «سوئیفت در تلاش برای ادامه ماموریت خود در حمایت از مقاومت و یکپارچگی نظام مالی جهانی به عنوان تامین کننده بی طرف خدمات، دسترسی بانک های خاص ایرانی به نظام پیام رسانی را قطع می کند. این اقدام تاسف برانگیز در راستای منافع ثبات و یکپارچگی نظام گسترده تر مالی جهانی صورت می گیرد.»

این یک عقب نشینی گسترده برای اتحادیه اروپا بود که تصور می کرد سوئیفت در برابر ایالات متحده ایستادگی و خدمات پرداختی برای ایران را حفظ خواهد کرد. اما دولت های اروپایی همچنان به یافتن راهی برای حفظ جریان تجارت با ایران مصمم بودند. اگر سوئیفت قابل استفاده نبود، باید ابزاری ساخته می شد که در تجارت با ایران قابل جایگزینی سوئیفت باشد. و اینگونه بود که اینستکس متولد شد.

حال سوال این است که اینستکس چطور تجارت با ایران را بدون تحریک به تحریم در پرداخت های فرامرزی تسهیل می کند؟ پاسخ یک کلمه است: مبادله. اینستکس پرداخت های شرکت هایی که از ایران کالا می خرند به یورو را با صورت حساب شرکت هایی که به ایران کالا می فروشند، تطبیق می دهد. برای نمونه، تصور کنید که یک شرکت مستقر در فرانسه می خواهد تجهیزات حمل و نقل را به خریداری در ایران بفروشد. دریافت هزینه این معامله به طور مسقیم از ایران نقض تحریم های ایالات متحده خواهد بود. از این رو، شرکت فرانسوی اسناد فروش خود را در اینستکس به ثبت می رساند. اینستکس در اسناد ثبت شده خود به دنبال شرکتی خواهد گشت که در حال خرید مواد غذایی از ایران است و این دو جریان نقدی را مطابقت خواهد داد تا در عمل، این دو شرکت اروپایی به یکدیگر پرداخت داشته باشند. بدین ترتیب کالاها همچنان به ایران خواهند رسید، اما پول به طور کامل در اتحادیه اروپا باقی خواهد ماند.

در طرف ایرانی هم یک ساز و کار مشابه موسوم به «اس تی اف آی» به طور مشابه مبادلات ورودی و خروجی را تطبیق خواهد داد تا شرکت های ایرانی به یکدیگر پرداخت داشته باشند. بدین ترتیب، همه کالای خود را دریافت و هزینه آن را پرداخت کرده اند، اما هیچ پولی از مرز ایران نگذشته است. اینستکس احتمالا تجارت توسط شرکت های کوچک تر به ویژه آنهایی که محصولات بشردوستانه همچون غذا و دارو تولید می کنند را تسهیل خواهد کرد. با این حال، لازم است که حجم تجارت ها به اندازه ای بالا باشد که امکان تطبیق مبادلات مالی با یکدیگر برای اینستکس وجود داشته باشد. اگر حجم مبادلات کم باشد یا بین آنها توازنی وجود نداشته باشد، آنگاه در پرداخت ها تاخیر پیش خواهد آمد و می تواند به مشکلاتی برای اینستکس منجر شود. کشورهای اروپایی که نگران هستند شرکت ها به دلیل نگرانی از تحریم های آمریکا در استفاده از اینستکس مقاومت کنند، دو قدم دیگر نیز برای ترغیب به استفاده از آن برداشتند.

اولی، ایجاد یک «سپر دیپلماتیک» است. اینستکس به وضوح تحت حمایت سه دولت ایجاد کننده آن و شورای ریاستی متشکل از مقامات رده بالای دولت های اروپایی است. بیانیه برجام حاکی از آن است که دیگر کشورهای اروپایی نیز به جمع سهامداران اینستکس می پیوندند. هدف این است که اعمال فشار علیه آن دسته از شرکت های استفاده کننده از اینستکس که دولتشان سهام دار این ساز و کار مالی است، از نظر دیپلماتیک برای ایالات متحده دشوار شود. اگرچه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری کنونی ایالات متحده اهمیت زیادی برای مسائل دیپلماتیک قائل نیست و از این رو، معلوم نیست که «سپر دیپلماتیک» موثر واقع شود.

دومی، بازگشایی ایستکس به روی کشورهای ثالث است. چین و روسیه هر دو در جلسه حضور داشتند و هر دو به تجارت با ایران تمایل دارند. احتمالا تجارت آنها نفت را شامل می شود. شورای اروپایی روابط خارجی اعلام کرده که اگر اس پی وی بتواند به رابطی برای درآمدهای صادرات نفت ایران با کشورهایی همچون چین، هند و ژاپن تبدیل شود، موفق تر عمل خواهد کرد.

در میانه افزایش تنش ها بین ایالات متحده و ایران به ویژه پس از آنکه ایران یک هواپیمای بدون سرنشین جاسوسی آمریکا را هدف گرفت، اقدام اتحادیه اروپا در فراهم آوردن راهی برای شرکت ها برای دور زدن تحریم ها به معنای به چالش کشیدن آمریکاست. اما سوال این است که آیا ایالات متحده حقیقتا قادر خواهد بود این کشورها را که اساسا موضعی متفاوت اتخاذ کرده اند، به پیروی از خود وادار کند؟

این واقعیت که کشورهای اروپایی اینستکس را به رغم اعمال تحریم های مضاعف از سوی دونالد ترامپ علیه ایران به اجرا گذاشته اند، نشان دهنده نبود حمایت از موضع آمریکا در اروپاست. اگر اینستکس در جذب کشورهای ثالث همچون چین و روسیه موفق عمل کند، آنگاه ایالات متحده به طور فزاینده خود را منزوی خواهد یافت. این اتفاق نه تنها روابط واشنگتن با متحدانش را زیر سوال می برد، بلکه درباره قدرت ایالات متحده در جهان نیز شک و تردید ایجاد می کند.

منبع: فوربز / مترجم: طلا تسلیمی