با یک دیدار نمی توان انتظار همه چیز داشت

نویسنده: ساچی ساکاناشی
دیپلماسی ایرانی: در 12 ژوئن شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن به ایران سفر کرد. بر اساس شایعات، در گذشته هر باری که وی درصدد سفر به ایران بوده با مخالفت آمریکا روبه رو شده است و این سفرها لغو می شدند. با این حال، وی هفت بار نه تنها در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سال 2013 بلکه همچنین در شصتمین کنفرانس سالانه آسیا – آفریقا در اندونزی در سال 2015 با حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران دیدار کرده است. سفر 12 ژوئن وی هشتمین نشست بین آبه و روحانی است. اما وی به عنوان نخست وزیر ژاپن اولین بار است که به تهران سفر می کند. (هر چند که وی در سال 1983 همراه با پدرش آبه شینتارو، وزیر امور خارجه اسبق ژاپن به تهران سفر کرده بود.)

در مورد این که این دیدار چگونه صورت گرفت و به چه چیزی دست یافتند دیدگاه های متفاوتی وجود دارد. شایعات مبنی بر این است که در ماه آوریل پرزیدنت دونالد ترامپ در طی دیدارش با آبه خواستار میانجی گری این کشور بین آمریکا و ایران شده بود. دیدار ناگهانی محمد جواد ظریف از ژاپن در اواسط ماه مه هم در این چارچوب قابل درک است. این مسئله حائز اهمیت است که اخبار سفر آبه به ایران درست بعد از برگزاری نشست وی در 24 مه با جان بولتون، مشاور امنیت ملی امریکا در توکیو و یک روز قبل از دیدار با ترامپ پخش شد. 

در حالی که در 27 مه، پرزیدنت ترامپ در ژاپن بر نقش آبه در تسهیل ایجاد یک «مذاکره» بین ایران و آمریکا تاکید کرد. بر اساس گزارش 8 ژوئن روزنامه سانکی، ترامپ همتای ژاپنی خود را به شدت مورد تمجید قرار داد و آبه شینزو را تنها شخصی دانست که می تواند نقش میانجیگری با تهران را به وی محول کند.

در میان دیدگاه های ارائه شده در مورد سفر آبه به تهران، برخی نسبت به دستاوردهای این سفر خوش بین نیستند. آنها بر وجود شکاف های عمده در دیدگاه آمریکا و ایران تاکید دارند. با توجه به پایبندی کامل ایران به تعهدات خود به توافق هسته ای موسوم به برجام، اما ترامپ از دستیابی ایران به مزایای اقتصادی این توافق از طریق تحمیل تحریم های جدید علیه کشورهایی که خواهان روابط اقتصادی با ایران هستند جلوگیری کرده است.

با تحمیل تحریم های آمریکا، اکثر شرکت های ژاپنی که پس از اجرای برجام به دنبال فرصت های تجاری در این کشور بودند مجبور به خروج شدند. توکیو حتی واردات نفت از ایران را متوقف کرده، در حالی که ژاپن به صورت مداوم به پیش از نیم قرن متکی به نفت ایران بوده است. بدون توجه به مشکلات موجود در واردات، این کشور همانند کشورهای دیگر از واردات نفت ایران منع شده است. این کشور در ماه مه 2018 هر روز 130 هزار بشکه نفت از ایران وارد کرده است؛ که تنها حدود 4.2 درصد از تمام واردات نفت این کشور را شامل می شود. این در حالی است که در مقایسه با سال 2003 میزان واردات نفت این کشور با کاهش شدیدی همراه بوده است. آنها در سال 2003 نزدیک به 700 هزار بشکه، بیش از 15 درصد، از ایران نفت وارد می کردند. با توجه به کاهش واردات نفت توسط توکیو از ایران در سال های اخیر، برخی معتقدند که ژاپن می تواند بدون واردات نفت از ایران به فعالیت خود ادامه دهد. 

به هر حال نفت ایران نه به دلیل مقدار وارداتی آن بلکه به دلیل نیاز به متنوع سازی منابع انرژی خود برای ژاپن بسیار مهم است. ژاپن به عنوان کشوری که به واردات انرژی وابسته است انتظار دارد که آبه در طی سفر به ایران در مورد تامین انرژی ژاپن با مقامات ایران گفت وگو کند. وی همچنین در کاهش تنش در منطقه خلیج فارس که برای ثبات امنیت انرژی ژاپن حیاتی است ایفای نقش کرد. بنابراین آبه نیاز دارد که به عنوان یک میانجی گر قابل اعتماد وارد صحنه شود. بنابراین دیدار وی از ایران به جای پیشنهادهای شخصی ژاپن، بیشتر حامل پیام دونالد ترامپ به رهبران ایران بود. این پیشنهاد مبتنی بر حسن نیت و درک درست از نگرانی های هر دو طرف بود که امروزه نقش گسترده ای در تشدید تنش ها در منطقه دارند.

تقابل بدون گفت وگو می تواند به راحتی منجر به جنگ شود. بنابراین امید بر این است که آبه شینزو یک نقطه احتمالی برای مذاکره طرفین آمریکا و ایران پس از صبحت با رهبران ایران فراهم کند. اگر چه تصور شکل گیری مذاکره مستقیم بین ایران و آمریکا دشوار است اما می توان شاهد دیدارهایی در حاشیه اجلاس جی 20 در اواخر این ماه یا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر بین طرفین باشیم. بنابراین ژاپن باید تمام تلاشش دستیابی به روش هایی برای کاهش تنش بین طرفین در خاورمیانه باشد.

ژاپن در منطقه خاورمیانه نسبت به ایالات متحده آمریکا سیاست مستقلی را ایفا می کند. حتی پس از خروج آمریکا از برجام، توکیو به صورت مستمر از توافق هسته ای به عنوان یک توافق بین المللی منع تکثیر حمایت کرده است. بنابراین اگر چه هنوز از این که در این دیدار شینزو آبه چه پیشنهادهایی به مقامات ایران ارائه کرد مشخص نیست اما می توان گفت که یک دیدار نمی تواند همه چیز را بلافاصله حل و فصل کرد. با در نظر گرفتن نگرانی های طرفین، سفر وی به تهران می تواند گامی ارزشمند در مسیر درست نه تنها برای مناسبات با ایران بلکه به سمت صلح و ثبات در منطقه خلیج فارس باشد.

منبع: شورای آتلانتیک / ترجمه: علیرضا علیپور