هدف «آبه» از سفر به ایران میانجیگری میان تهران و واشنگتن نیست

 «یوشیهیده سوگا» سخنگوی دولت ژاپن در جمع خبرنگاران درباره سفر آتی «آبه شینزو» نخست‌وزیر ژاپن به تهران گفت که آبه سفر سه روزه خود را روز ۱۲ ژوئن (۱۲ خردادماه) به امید کاهش تنش‌ها میان واشنگتن و تهران آغاز می‌کند.

این روزها با نزدیکی به سفر نخست وزیر سرزمین آفتاب تابان به تهران افکار عمومی درگیر علل و عوامل این رخداد شده است. برای این سفر دو نظر در متن اصلی قرار دارد. برخی کارشناسان معتقدند حضور آبه در ایران به منظور رایزنی برای بهبود روابط تهران ـ واشنگتن است و بالاترین مقام سیاسی ژاپن به منظور دلالی برای دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا وارد ایران می‌شود.

اما در مقابل برخی دیگر از کارشناسان روابط بین الملل نیز معتقدند قدرت سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران پس از انقلاب اسلامی، چشم بادامی‌ها را مُجاب کرده است تا پس از ۴۰ سال، نخست وزیر خود را راهی غرب آسیا به مرکزیت ایران کنند. برای فهم این منظور به سراغ عباس سلیمی نمین کارشناس مسائل سیاسی و مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ معاصر ایران برویم. 

سلیمی نمین معتقد است حضور شینزو آبه در کشورمان ربطی به مسائل و مناقشات ایران و آمریکا ندارد بلکه ژاپنی ها هم مانند بسیاری از قدرت‌های اقتصادی دنیا همچون چین و هند به اضمحلال نظام تک قطبی در دنیا باور پیدا کرده‌اند و سعی دارند روابط خود را با قدرت‌هایی چون ایران افزایش دهند.

فارس: به نظر شما حضور نخست وزیر ژاپن در تهران مرتبط با دلالی برای رئیس‌جمهور آمریکا است؟ یا باید با نگاه راهبردی تری به موضوع نگاه کنیم تا بتوانیم محور‌های این سفر را بهتر متوجه شویم؟

سلیمی نمین: در مورد دلایل حضور بالاترین مقام ژاپنی به کشورمان نظرات متعددی مطرح می‌شود. برخی سعی می‌کنند این سفر بسیار مهم را به پادرمیانی ژاپن در ارتباط با گفت‌وگو میان ایران با آمریکا تفسیر کنند. اما این احتمال بسیار ضعیف است؛ چراکه اولین شرط ایران برای گفت‌وگو با هیأت حاکمه کنونی آمریکا بازگشت (ایالات متحده) به برجام است.

اما این بازگشت برای ترامپ یک خودکشی سیاسی خواهد بود و هرگز رئیس جمهور آمریکا این موضوع را نخواهد پذیرفت و متقابلا ایران هم از این ابتدایی‌ترین شرط خود مبنی بر بازگشت آمریکا به برجام عدول نخواهد کرد. در این باره باید گفت همه جریانات سیاسی و همچنین دولت ایران، اولین شرطشان را این موضوع می‌دانند که آمریکا به برجام برگردد.

کار بسیار غلطی است؛ کشوری که مذاکرات چندساله را پشت سر گذاشته است و نتیجه این مذاکرات چندین ساله را زیر پایش گذاشته وارد مذاکره شود.

مذاکره در صورتی ممکن است که آمریکا به این خطای فاحش یعنی خروج از برجام پایان دهد و رفتارش را اصلاح کند تا مقداری بشود به او اعتماد کرد؛ بنابراین هم ژاپنی‌ها و هم همه سیاستمداران می‌دانند، تحقق شرط اولیه ایران برای ترامپ یعنی شکست قطعی او در انتخابات آینده آمریکا.

بازگشت امریکا به برجام یعنی این‌که ترامپ بپذیرد که یک کار غلطی را مرتکب شده و نشان می‌دهد چنین کاری یک شکست است و انتهای آن شکست قطعی ترامپ در انتخابات خواهد بود.

همه این دلایل نشان می‌دهد احتمال میانجیگری ژاپن بسیار کم خواهد بود.

فارس: واقعاً برای میانجیگری نیاز به حضور بالاترین مقام یک کشور هست؟ عموماً در سطح بین الملل از سیاستمداران رده پایین برای میانجیگری استفاده می‌شود نه بالاترین مقام سیاسی آن کشور؟

سلیمی نمین: اگر ژاپن قصد میانجیگری داشت، یک مقام در سطح پایین را به ایران اعزام می‌کرد، اخیراً از طرف کشور عُمان یک پیکی به ایران آمد که حتی در حد وزیر خارجه این کشور هم نبود، ضمن این‌که ایران پاسخ مکتوب به این پیام داد، اما وی توقف بسیار کوتاهی داشته و سریعاً هم کشور را ترک کرده است. لذا کسی که می‌خواهد میانجیگری کند توقف چندساعته دارد و صرفا وقتی که پیامش را مبادله کرد، آن کشور را ترک می‌کند.

هیچ‌کدام از این مختصات در سفر آقای آبه نیست. آقای «آبه» بالاترین مقامی است که پس از انقلاب اسلامی از سوی ژاپن به ایران می‌آید. اقامت چند روزه در ایران دارد و علائم بسیار مثبتی از روابط با ایران دارد؛ درخواست ملاقات با رهبری داده و رهبری هم از این مسئله استقبال می‌کند.

بنابراین بر این اساس دلایل دیگری پشت این قضیه می‌بینم، هرچند ژاپن خیلی مایل نیست خود را به صورت مستقیم با آمریکا درگیر کند اما به نظر ، ژاپنی‌ها این مطلب را به خوبی احساس می‌کنند که اولا؛ جهان به سمت نظام چندقطبی می‌رود و نظام فعلی بر اساس جهان تک‌قطبی که آمریکا‌یی‌ها آن را دنبال می‌کنند به‌طور قطع شکست می‌خورد.

ژاپن مایل است که در تحولات جهانی نقش خودش را ارتقا دهد. به خصوص با توجه به رقابت‌هایی که با چین دارد و شاهد است که چین هم دارد موقعیت‌های خود را در نظام چندقطبی ارتقا می‌دهد و لذا  ژاپن هم به دنبال چنین کاری است.

ثانیاً؛ امنیت خلیج فارس برای ژاپن حائز اهمیت است زیرا در اقتصادش تأثیر دارد. لذا نماینده ژاپن به کشوری سفر می‌کند که نقش او در آرامش خلیج فارس بسیار تعیین‌کننده است و تا به امروز نیز این موضوع را ثابت کرده است.

ثالثاً؛ ژاپنی‌ها به دنبال این هستند که ارتباطشان با ایران را ارتقا دهند. ایران در خلیج فارس و منطقه توانسته بسیاری از سیاست‌های آمریکایی را خنثی کند و ارتباط با ایران یعنی تأثیرگذاری و نقش‌آفرینی در منطقه غرب آسیا، لذا فکر می‌کنم ژاپنی‌ها اهداف بلندتری را در این سفر دنبال می‌کنند تا این‌که برای ترامپ که در میان سیاست‌مداران جهان خیلی اعتباری ندارد، دلالی کنند. مختصات این سفر نشان می‌دهد اهداف ژاپنی‌ها بسیار بالاتر است.

فارس: چند درصد این احتمال وجود دارد که ژاپن در این سفر به دنبال افزایش مشارکت و نقش آفرینی خود در جهان باشد؟

سلیمی نمین: همه تحلیل‌گران سیاسی معتقدند که ایران در آینده هم در منطقه و هم در جهان نقش تعیین‌کننده‌ای تری خواهد داشت؛ وقتی جهان چندقطبی شود طبیعتا ترکیب شورای امنیت هم تغییر خواهد کرد و افزایش خواهد یافت. ژاپن چگونه می‌تواند این احتمال را برای خودش قوت ببخشد که عضو دائم شورای امنیت شود. ژاپن دارای ظرفیت لازم برای این کار هست.

ژاپن برای برداشت گام‌های بلندی سیاسی خود در آینده نیاز به ارتباط با ایران و تقویت این ارتباط دارد. کسی که سفر چندروزه به تهران دارد و درخواست ملاقات با رهبری را می‌دهد می‌خواهد پیوندهای خودش با ایران را تقویت کند.

به نظر عاقلانه نیست ژاپن از چین و هند عقب بیفتد، هند دارد موقعیت خودش را برای عضویت دائم در شورای امنیت تقویت می‌کند و تحرکات سیاسی تعیین‌کننده دارد. لذا اگر ژاپن قصد میانجی‌گری بین ایران و آمریکا را داشت در حد مدیرکل وزارت خارجه‌اش را به ایران می‌فرستاد، نه بالاترین مقام ژاپن.