شینزو آبه می تواند میانجی موفقی شود؟

نویسنده: وانگ چونگ (محقق ارشد در موسسه چارهار در پکن)

دیپلماسی ایرانی: شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن قرار است از فردا 12 ژوئن به عنوان میانجی برای کاهش تنش ها بین ایران و آمریکا به تهران سفر کند. به نظر می رسد که جامعه بین المللی از این سفر شینزو آبه استقبال می کند، چراکه هیچ کسی نمی خواهد شاهد تنش ها یا احتمال بروز درگیری جدیدی در خاورمیانه باشد. اما سوال این است که شینزو آبه چه دلیلی برای چنین اقدامی دارد و آیا می تواند به موفقیت دست یابد؟

به طور قطع این سفر با درخواست و مجوز دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده صورت می گیرد که دریافته است اعمال فشار حداکثری علیه ایران نه تنها نتیجه نداده که می تواند منجر به جنگ شود. دونالد ترامپ به وضوح اظهار داشته که مذاکره نیز یکی از گزینه های موجود است: «من معتقدم که ایران می خواهد گفت و گو کند. و اگر آنها می خواهند گفت و گو کنند، ما نیز خواهان مذاکره هستیم. قطعا ایران هم نمی خواهد جرقه جنگ با ابرقدرت جهانی را بزند.»

به نظر می رسد هر دو طرف به آستانه ای برای گریز از شرایط کنونی بدون از دست دادن وجهه خود و فرد مناسب برای میانجی گری نیاز دارند. پیشتر گفت و گوهای شش جانبه با حضور بریتانیا، فرانسه، آلمان و چین وجود داشت، اما هیچ یک از این کشورها در حال حاضر که توافق حاصله از مذاکراتشان توسط ترامپ به نابودی کشیده شده، برای ایفای نقش میانجی گزینه مناسبی به شمار نمی روند. به علاوه، ترامپ از مذاکرات چندجانبه متنفر است. فلسفه او این است که از طریق گفت و گوی مستقیم می توان دشمن را شکست داد.

اینجاست که شینزو آبه، یک دوست نزدیک و متحد رئیس جمهوری ترامپ و یکی از ذی نفعان اصلی در خاورمیانه، وارد صحنه می شود. تامین نیاز ژاپن به نفت به واردات از خاورمیانه وابسته است و از این رو، خاورمیانه ای پایدار و صلح آمیز برای ژاپن از اهمیت بالایی برخوردار است.

طبق آمارهای موجود، ژاپن تا پیش از سال 2012 عمدتا برای تامین نیاز خود به انرژی به واردات نفت خام ایران وابسته بوده است. با این حال، توکیو در ماه مه در پی نگرانی از مجازات های تعیین شده در تحریم های واشنگتن به همکاری های نفتی خود با تهران خاتمه داد. به طور عمده ژاپن اساسا به دلیل نفت سعی کرده با بسیاری از کشورهای خاورمیانه از جمله اسرائیل روابطی خنثی داشته باشد.

شینزو آبه شخصا سال های متمادی با ایران در ارتباط بوده چراکه شینتارو آبه، وزیر امور خارجه سابق ژاپن که پدر شینزو آبه است پیشتر برای میانجیگری در جنگ ایران و عراق تلاش کرد. شینزو آبه در آن زمان معاون او بود.

مثلی هست که می گوید دوستی که در موقع نیاز کنار توست، یک دوست واقعی است. به نظر می رسد آبه واقعا برای دوست آمریکایی خود هر چه در توان دارد به کار گرفته است. این احتمال وجود دارد که او بتواند دو طرف را به میز مذاکره بازگرداند چراکه هر دو طرف به دنبال راهی برای خروج از تنش های کنونی می گردند که وجهه آنها را نیز خراب نکند.

اگر آبه از سران ایالات متحده و ایران برای مذاکرات مستقیم در ژاپن و یا یک کشور دیگر دعوت به عمل آورد، یک داستان موفقیت آمیز خواهد داشت و به عنوان یک فعال در زمینه ایجاد صلح بین المللی از سوی جامعه بین المللی مورد تمجید قرار خواهد گرفت. اما بعید است چنین دیداری به حصول توافقی بهتر از برجام که طرف آمریکایی آن را ترک کرده، منجر شود. به هر حال، خاطره دیدار ویتنام بین ترامپ و کیم جونگ اون رهبر کره شمالی هنوز از یادها نرفته است.

وضعیت در خاورمیانه خیلی پیچیده تر از آسیای شمال شرقی است. ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای با یک تاریخ باشکوه، به دنبال گسترش نفوذ خود در منطقه است. برخی تصور می کنند آرزوی داشتن سلاح های هسته ای را دارد که ایالات متحده مانع از تحقق آن می شود، و ایران وعده داده است اسرائیل را از روی نقشه جهان پاک کند و نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را برای کمک به متحدان به دیگر کشورها اعزام می کند. ایالات متحده در حمایت از اسرائیل اجازه نمی دهد که ایران یک ابرقدرت منطقه ای شود و سال ها این کشور را هدف تحریم قرار داده است. ایالات متحده با درک اینکه حمله به ایران هزینه سنگینی در بر خواهد داشت، تاکتیک هوشمندانه ای برای منزوی کردن ایران یافته که همانا اعمال تحریم علیه این کشور و ضربه زدن به ایران بدون اعزام نیرو است.

اما این مرتبه، شینزو آبه در مواجهه با درگیری های شدید و تضاد منافع بین ایالات متحده و ایران، مسئولیت ایفای نقش به عنوان واسطه را پذیرفته است. از آنجایی که هر گونه گفت و گوی احتمالی آتی بیشتر روشی آبرومندانه برای واشنگتن در کاهش تنش ها با تهران است، اکنون هیئت منصفه منتظرند تا ببینند که شینزو آبه می تواند نقش یک میانجی موفق را ایفا کند یا خیر؟!

منبع: چاینا گلوبال تلویژن نتوورک / مترجم: طلا تسلیمی