مصر از دیکته های بی چون و چرای عربستان ناراضی است

نویسنده حسن حسن

دیپلماسی ایرانی: در ماه مه سال 2017 دونالد ترامپ عربستان سعودی را به عنوان مقصد اولین سفر خارجی خود به عنوان رئیس جمهوری ایالات متحده انتخاب کرد. متحدان آمریکا در خلیج فارس این سفر را فرصتی بی سابقه برای بازنویسی نقشه ژئوپلیتیک خاورمیانه و شمال آفریقا پس از دوران قیام های مردمی در منطقه و تنش ها با رئیس جمهوری پیش از ترامپ بر سر ایران، انگاشتند. در «اجلاس آمریکایی عرب اسلامی» سال 2017 شرکت کنندگان درباره برنامه جاه طلبانه سال های پیش رو تحت رهبری عربستان سعودی از جمله یک استراتژی برای جلوگیری از افزایش نفوذ ایران، مقابله با سیاست های فرقه ای در کشورهایی مانند عراق، مبارزه با افراط گرایی، احیای روند صلح اعراب و اسرائیل و تحت کنترل درآوردن درگیری های شدید در منطقه سخن گفتند.

اما اکنون که دو سال از آن زمان می گذرد، همکاری های متحدان منطقه ای واشنگتن به کشتار انجامیده است. ریشه شماری از شدیترین بحران های منطقه از محاصره قطر تا انفجار «سومین جنگ داخلی» لیبی را می توان به طور مستقیم در همین نشست ترامپ یافت. بلوک تحت رهبری سعودی از زمان تشکیل نه تنها به اهداف خود نرسیده که مدام در حال پس رفت بوده است و اعضای آن به طور فزاینده علیه یکدیگر شده اند.

جدیدترین اتفاق خروج مصر از ائتلاف پیشنهادی راهبردی خاورمیانه بوده که عمدتا از سوی عربستان سعودی «ناتوی عربی» خوانده می شود. به گفته یک دیپلمات عرب آشنا با جلسات سطح بالای برگزار شده پیش از خروج مصر از ائتلاف، قاهره با سبک رهبری ریاض مشکل داشته است: سعودی ها نباید تعیین کننده نقش کشورها و اهداف خاص ائتلاف باشند و از مشارکت کشورهایی مانند مصر به نفع خود استفاده کنند. مقامات سعودی از شرکای عرب خود انتظار دارند که سندی از پیش آماده شده را بدون هیچ بحث امضا کنند. به طور کلی مقامات مصر از این مساله ناخشنود هستند که شرکای سعودی و امارتی آنها به مثابه یک شریک تازه وارد با آنها رفتار کرده اند. اما اختلاف های اساسی دیگری هم وجود دارد: به گفته دیپلمات عرب، دو طرف بر سر چگونگی برخورد با جنگ در یمن و لیبی اختلاف نظر دارند. اما عربستان سعودی و امارات متحده عربی هم همیشه بر سر همه موارد با یکدیگر هم نظر نیستند و از جمله بر سر یمن با یکدیگر اختلاف دارند. به علاوه، مقامات سعودی عمدتا با سازش هایی که لازم است درباره آن با مقامات اماراتی مشورت کنند، مخالفت می کنند. به گفته یک منبع آگاه سعودی، سال گذشته در عربستان سعودی مباحثاتی جدی بر سر این مساله در گرفته که آیا سیاست منطقه ای پادشاهی از جمله پشتیبانی از کودتای مصر در سال 2013، تحریک به مناقشه با قطر در سال 2017 و ادامه جنگ نیابتی در لیبی تحت تاثیر منافع امارات شکل گرفته است یا خیر. رویکرد فعلی سعودی معکوس کردن روندی است که در اوایل سال 2015 و در زمان تلاش برای ایجاد یک اتحاد گسترده از جمله ایجاد روابط با ترکیه و پیش از آنکه جنگ یمن عربستان و امارات را به هم نزدیک کند، در پیش گرفته بود.

اختلاف نظرها در داخل کشورهای بلوک تحت رهبری سعودی نیز در حال افزایش است. به عنوان مثال، دبی معتقد است که اقتصاد آن به طور مستقیم در نتیجه رویکرد منطقه ای ابوظبی آسیب دیده است. از لحاظ تاریخی، اولویت دبی همواره ترویج گردشگری، تجارت و سرمایه گذاری خارجی و فاصله گرفتن از درگیری های منطقه ای بوده است. جنگ مداوم در یمن، محاصره قطر و محدودیت های امنیتی داخلی در سراسر امارات متحده عربی که عمدتا تحت رهبری ابوظبی بوده اند، به کسب و کار دبی زیان زیادی وارد آورده است. کارشناسان تخمین زده اند که دبی در پی قطع روابط تجاری با قطر سالانه حدود 5 میلیارد دلار ضرر کرده است. آندره کرگ، استادیار کالج کینگ لندن گفت: «عواقب بحران خلیج فارس برای دبی بسیار شدید بوده است. دبی شاید حتی از لحاظ اقتصادی بیشتر از قطر آسیب دیده باشد.»

دبی هرگز نارضایتی خود را از سیاست خارجی امارات آشکارا ابراز نکرده، اما این اختلاف نظر بین دو حاکمیت در امارات بر سر چگونگی رسیدگی به درگیری ها در منطقه به راحتی به دیگر کشورهای منطقه نیز قابل تعمیم است. اختلافات فزاینده این چنینی به ویژه در تماس تلفنی ماه گذشته نخست وزیر بحرین و امیر قطر مشهود بود. خبرگزاری دولتی بحرین در انتشار خبر این تماس به نقل از یکی از وزرای امور خارجه کابینه نوشت: «تماس تلفنی نخست وزیر موضع گیری رسمی بحرین در رابطه با قطر نبوده است و بر تعهدات بحرین به عربستان سعودی تاثیری نمی گذارد.»

در رابطه با بحرین، بسیاری اقدام آن در زمینه تحریم قطر را تسلیم آن در برابر اراده عربستان سعودی می دانند و نه نتیجه اختلافات بین بحرین و قطر. بحرین یکی از کشورهایی است که در نتیجه این محاصره از لحاظ تجاری، گردشگری و سرمایه گذاری بیشترین آسیب را دیده است و برخی از مقامات آن از جمله نخست وزیر بحرین با این اقدام موافق نیستند.

این پویایی حاکی از یک نقص کلیدی در اتحادیه عرب است: عدم باور به رهبری احتمالی عربستان سعودی. در حالی که شکست این سیاست گذاری به مرور زمان آشکارتر می شود، متحدان هر یک به طور فزاینده درصدد اولویت دادن منافع خود به دیگران برمی آیند. تنها چیزی که این کشورها بر سر آن توافق نسبی دارند، حفظ یک ائتلاف ظاهری است که امکان توجیه سیاست گذاری های ناموفق خارجی و ادامه درگیری های داخلی در خفا را برایشان فراهم می آورد. دیپلمات عرب شرایط دشوار کنونی را «مشکل آتش افروزی چندگانه» می خواند که در آن پایان دادن به درگیری در یمن باید مورد توافق امارات متحده عربی و عربستان سعودی قرار بگیرد و این در حالی است که عربستان نمی تواند به طور یکجانبه و بدون مشورت با امارات با قطر به مصالحه برسد. این، دستورالعملی برای نوعی اختلال مارپیچی در منطقه ای است که در آن اختلافات و ترس ها بر اتحاد و ثبات چیره شده اند. این، همچنین میراث غم انگیز اولین سفر خارجی ترامپ به عنوان رئیس جمهوری آمریکاست.

منبع: فارن پالسی / مترجم: طلا تسلیمی