به فکر برگزاری اجلاس سه جانبه روسیه – ایران – ترکمنستان باشیم

گفت وگو از سید علی موسوی خلخالی
دیپلماسی ایرانی: رابطه حسنه با کشورهای همسایه همیشه از اولویت های دولت های جمهوری اسلامی ایران بوده است. در حقیقت منافع ملی ایجاب می کند که روابط خوب و نزدیک با همه همسایگان خود داشته باشیم. یکی از کشورهایی که از ابتدای استقلالش جمهوری اسلامی ایران رابطه حسنه با آن تعریف کرد، ترکمنستان است. از ابتدای استقلال این کشور از اتحاد جماهیر شوروی، ایران روابط بسیار نزدیکی را با این کشور بنا کرد؛ اما در سال های اخیر این رابطه دچار تنش شده است به گونه ای که در حال حاضر افول روابط را با این کشور در مقایسه با سال های قبل شاهد هستیم. روز گذشته (یکشنبه 22 اردیبهشت) محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در راس هئیتی سیاسی – اقتصادی به ترکمنستان سفر کرد. وی امروز در این کشور مورد استقبال رسمی مقام های ارشد این کشور قرار گرفت. در این رابطه دیپلماسی ایرانی گفت وگویی را با محسن پاک آیین، سفیر اسبق ایران در آذربایجان، ازبکستان و زامبیا انجام داده است که در ادامه می خوانید:

روابط ایران و ترکمنستان، در برهه های اخیر تا اندازه ای تیره شده بود، سفر آقای دکتر ظریف تا چه اندازه می تواند در بهبود روابط کمک کند؟

ایران و ترکمنستان دو همسایه با پیوندهای تاریخی، فرهنگی و مردمی هستند که در موقعیت جغرافیائی خاصی قرار دارند. ایران پل اتصال ترکمنستان به خلیج فارس و دریای عمان و اروپاست و ترکمنستان نیز مسیر ترانزیتی ایران به آسیای مرکزی است. روابط خوب، دوستانه و بدون تنش می تواند منافع دو طرف را تامین کند. نمی توان گفت روابط ایران و ترکمنستان تیره بوده، البته ممکن است بین دو همسایه گاهی اختلاف نظر و سوء تفاهم هائی ایجاد شده که با درایت مسئولین دو کشور و اتخاذ تدابیر لازم، اختلافات کاهش یافته یا برطرف می شوند. من فکر می کنم اشتراکات تهران و عشق آباد و منافع مشترک آنها در حوزه های حمل و نقل، تجارت و انرژی به مراتب بیشتر از اختلاف نظرهاست و سفر آقای ظریف به ترکمنستان می تواند با تاکید بر اشتراکات به پیشرفت روابط کمک کند و در عین حال اختلافات را نیز کاهش دهد یا حل و فصل کند.

ایران و ترکمنستان در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی روابط بسیار خوبی داشتند. به گونه ای که دو رئیس جمهور در آن دوران 63 بار با یکدیگر ملاقات کردند، اما به مرور ما شاهد کاهش سطح روابط میان دو طرف بودیم. دلایل این کاهش روابط را چه می دانید؟

بله روابط ایران و ترکمنستان بعد از فروپاشی شوروی و استقلال ترکمنستان روند بسیار مثبتی را طی کرد، ارتباط نزدیکی بین آقای هاشمی رفسنجانی و صفر مراد نیازاف وجود داشت و به خصوص افتتاح خط انتقال گاز کرپجه – کردکوی به عنوان یک مسیر مهم برای صادرات گاز ترکمنستان به ایران، نقطه عطف روابط بود. مبادلات تجاری دو کشور و حضور سرمایه گذاران ایرانی در ترکمنستان و تبادل هیات های متعدد سیاسی – اقتصادی نیز موید مناسبات خوب دو کشور در این دوران است. بعد از نیاز اف و در دوره ریاست جمهوری آقای بردی محمد اف نیز سیر مثبت روابط ادامه داشته است. البته بروز اختلاف نظرهایی در  موضوعاتی مانند صادرات گاز به ایران و قیمت آن، بر روند مثبت توسعه روابط تاثیر گذاشت ولی اراده دو کشور بر حل این اختلافات استوار است و مذاکرات مثبتی در این روند انجام شده است.

چرا طرف ایرانی در طول این مدت انگیزه و تمایلی برای حل اختلافات و ارتقای روابط تا سطح عالی با ترکمنستان نداشته است. حتی این انگیزه را ما در دوره آقای روحانی نیز شاهد نیستیم. در حالی که دائما دولت می گوید که رابطه با همسایگان در راس دیپلماسی اش قرار دارد؟ 

تا جائی که من اطلاع دارم موضوع رفع سوء تفاهم ها بین ایران و ترکمنستان معمولا در دستورکار وزارت امور خارجه قرار داشته و دستگاه دیپلماسی سعی داشته در ارتباط مستقیم با وزارت نفت دو کشور، طرفین را برای رسیدن به راه حل مرضی الطرفین ترغیب کند. البته در مباحث مالی و اقتصادی معمولا مذاکرات طولانی می شوند و دیر به نتیجه می رسند و باید با صبر و حوصله کارها را پیش برد. سفر دکتر روحانی، رئیس جمهوری ایران به عشق آباد در فروردین سال 1397 و تداوم سفر مقامات عالیرتبه ایران به عشق آباد به خصوص سفر وزیر دفاع کشورمان به ترکمنستان که نشان از سطح خوب اعتماد بین دو کشور دارد و همچنین سفر وزیر امورخارجه و دیگر مقامات ترکمنستان به ایران نشانگر این است که طرفین نسبت به توجه به روابط غافل نبوده اند.

ترکمنستان یکی از کشورهای همسایه ایران است، به نظر شما در دوران فعلی تحریم، این کشور می تواند به ایران در کاهش فشارهای تحریم کند؟

کشورهای پیرامونی ایران به خصوص در آسیای مرکزی و قفقاز به دنبال مقاوم سازی اقتصاد و مقاومت در مقابل نوسانات قیمت انرژی های فسیلی هستند و در این مسیر به تقویت روابط با ایران توجه جدی دارند. درآمدزائی در حوزه های حمل و نقل، تجارت و گردشگری در دستور کار ایران و ترکمنستان قرار دارد و لذا شرایط تحریم نمی تواند باعث غفلت ترکمنستان از منافع اقتصادی شود.

به اعتقاد شما تا چه اندازه این اراده نزد ترکمنستانی ها وجود دارد که تحت تاثیر فشار امریکایی ها قرار نگیرند و به ایران در دوران تحریم کمک کنند؟

بعد از فروپاشی شوروی و استقرار نظم جدید در جهان که مبتنی بر چندجانبه گرائی و مقابله با یکجانبه گرائی است، حاکمیت ملی اصالت پیدا کرده و کشورها در تعاملات بین المللی قبل از هر چیز به منافع ملی خود توجه دارند. لذا شرایط برای آمریکا برای تحمیل سیاست های خود بر کشورهای مستقل سخت شده و مقاومت های کشورهائی چون سوریه، یمن، ونزوئلا، چین، کره شمالی و ... در مقابل آمریکا به دلیل دفاع از حاکمیت ملی و استقلال کشورهاست. این موضوع در مورد ترکمنستان هم صدق می کند و اگر این کشور منافع خود را در توسعه روابط با ایران ببیند، تحت تاثیر سیاست های زورگویانه آمریکا قرار نمی گیرد.

ترکمنستان قصد دارد خط لوله گازی را از طریق دریای خزر و اتصال آن به آذربایجان و از آن جا به ترکیه، گاز خود را به اروپا برساند، این مساله تا چه اندازه بر روابط ایران و ترکمنستان به عنوان دو کشور مهم تولیدکننده و صادرکننده گاز اثر می گذارد؟

ما از دریای خزر گاز صادر نمی کنیم و لذا ترکمنستان رقیبی برای ما محسوب نمی شود. ضمنا ایران اگر روزی قصد داشته باشد گاز از دریای خزر به اروپا صادر کند، می تواند در همکاری با آذربایجان از ظرفیت خطوط تاپ و تاناپ استفاده کند.

زمینه ها و راه های توسعه روابط ایران و ترکمنستان چیست؟

در حوزه تجارت ترکمنستان، کشوری با بیش از 6 میلیون نفر جمعیت، از نظر بازار مصرف و مبادلات تجاری برای ایران اهمیت دارد. همکاری در حوزه حمل و نقل بخش مهم روابط اقتصادی می تواند باشد. تبادل برق به خصوص در مناطق مرزی با توجه به حضور جمعیت قابل توجهی از ایرانیان ترکمن نیز باید در دستور کار قرار گیرد. با توجه به اینکه تهدید داعش در نزدیکی مرز مشترک ترکمنستان و افغانستان پررنگ تر شده، مبارزه با تروریسم با توجه به تجربیات ایران، باید از محورهای تعامل باشد. همکاری در دریای خزر نیز بر گسترش روابط تاثیر مثبت دارد.

با توجه به سفر دکتر ظریف دولت برای توسعه روابط با ترکمنستان باید چه برنامه هایی را در اولویت قرار دهد؟

علاوه بر محورهائی که ذکر شد به نظرم تعیین تاریخ برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی در سفر دکتر ظریف مهم است چرا که این اقدام موجب قانونمند شدن همکاری اقتصادی و یافتن ظرفیت های جدید برای همکاری است. تقویت ارتباطات بخش های خصوصی دو کشور می تواند تاثیر مثبت در افزایش مبادلات تجاری و ارتقاء آن به رقم یک میلیارد دلار باشد. نکته آخر اینکه با توجه به تحولات مثبت اخیر در روابط عشق آباد و مسکو، برگزاری اجلاس سه جانبه ایران، روسیه و ترکمنستان می تواند موجب تقویت مناسبات منطقه ای سه کشور در حوزه های اقتصادی و امنیتی شود.