ایران با وجود تحریم‌ها نقشه‌هایش را در منطقه به خوبی عملی کرده است

نویسنده: سعد السبیعی

دیپلماسی ایرانی: از زمان ورود دونالد ترامپ به کاخ سفید در سال 2017، پایدارترین سیاست خارجی او موضع شدیدی بوده که علیه ایران اتخاذ کرده است. رئیس جمهوری ترامپ در تغییر رویکردی اساسی در قیاس با باراک اوباما به توافق هسته ای ایران پایان داده و آن را با استراتژی ایران جایگزین کرده است. اولین عنصر اصلی این استراتژی «تمرکز بر خنثی سازی نفوذ بی ثبات کننده دولت ایران» بوده است. مایک پومپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده در سخنانی درباره استراتژی جدید آمریکا درباره ایران توضیح داد که نظام ایران از پول حاصل از توافق هسته ای برای «جنگ های نیابتی در خاورمیانه» استفاده می کند و ایالات متحده برای مقابله با این اقدامات ایران، «فشار مالی بی سابقه» را بر آن اعمال خواهد کرد. اگرچه او می گوید که فشار مالی برای محدود کردن فعالیت های ایران ضروری است، اما نمی توان آن را یک استراتژی جامع برای وادار کردن ایران به عقب نشینی از عراق، سوریه، یمن و لبنان دانست.

امروز فعالیت های ایران خیلی فراتر از حمایت های مالی پنهانی از برخی گروه ها در منطقه است. ایران در حال حاضر بر عراق و سوریه متمرکز و در یمن درگیر است و از شبه نظامیان شیعه در لبنان و سایر مناطق حمایت می کند. ایالات متحده نمی تواند بدون نادیده گرفتن دو عامل مهم با تهدید نفوذ فزاینده ایران مقابله کند: اولی ماهیت تفکر ژئو-ایدئولوژیک ایران است و دومی بستر امنیتی منطقه ای که ایران در آن نفوذ خود را گسترش می دهد. برای درک رویکرد ایران در تلاش برای گسترش نفوذ منطقه ای باید اول منطق ایدئولوژیکی آن را برای گسترش درک کرد.

از زمان انقلاب اسلامی در سال 1979 نظام ایران باور داشته که صدور انقلاب سیاسی و مذهبی برای دوام آن ضروری است. طبق محاسبات ایران، رشد اقتصادی و رونق ملی به توسعه ایدئولوژیکی وابسته است. از این رو، تفکر اینکه نظام ایران به شیوه ای منطقی و متداول به تحریم های اقتصادی پاسخ می دهد، نادرست است. این واقعیت که ایران به رغم تحریم های اقتصادی اعمال شده از سال 1979 توانسته نفوذ خود را گسترش دهد و برنامه هسته ای داشته باشد را می توان نشان دهنده اولویت های اصلی آن و رفتارش با چنین تحریم هایی دانست.

با این حال، بخش زیادی از گسترش نفوذ ایران بیشتر به عوامل منطقه ای مربوط می شود تا اینکه تجلی ایدئولوژی نظام ایران باشد. ایران از دو تحول همزمان در منطقه بهره می برد: پویایی داخلی دولت های در حال سقوط و پویایی رقابت و مداخله قدرت برتر. ایران علاوه بر سرمایه گذاری روی این تحولات در سطوح کشوری و بین المللی، از فضای پر هرج و مرج ایجاد شده از این تحولات نیز برای مستقر کردن عناصر شبه نظامی محلی و انتقالی در کشورهای هدف استفاده کرده است.

حمله ایالات متحده به عراق در سال 2003 برای ایران این فرصت را فراهم آورد تا به داخل کشوری نقوذ کند که دشمن دیرینه آن محسوب می شد. ایران از اشغال عراق توسط ایالات متحده به عنوان ابزاری برای گسترش نفوذ خود در کشور همسایه و اهرمی ایدئولوژیک در حمایت از مداخله خود استفاده کرد. سیاست فرقه ای آمریکا در عراق سبب شد که ایران بتواند روابط فرقه ای عمیق تری در عراق ایجاد کند. به رغم تحریم های ایالات متحده و حضور نظامی آن در عراق، ایران هنوز قدرت سیاسی، اقتصادی و ایدئولوژیک زیادی در کشور همسایه خود دارد.

در سال 2011 بهار عربی فرصتی دیگر برای گسترش نفوذ ایران در دیگر کشورها فراهم آورد. همه تحولاتی که امکان توسعه نفوذ ایران در عراق را فراهم آوردند، در سوریه نیز وجود داشتند: مداخله قدرت بزرگ، دولت ضعیف و یک محیط آشفته مطلوب ایجاد شده در نتیجه جنگ داخلی چند جانبه. عملیات ایران در سوریه بر خلاف عراق با حمایت یک قدرت برتر یعنی روسیه صورت گرفت. در حالی که روسیه به طرف قراردادی درگیری رسیدگی می کرد، ایران از نفوذ ایدئولوژیک خود برای فراخوان جنگجویان شیعه از همه جهان برای محافظت از اماکن مذهبی شیعه در سوریه استفاده کرد. این اقدام این امکان را برای ایران فراهم آورد تا شبکه ای نظامی تشکیل دهد که برای چندین سال در شکل دادن به محیط امنیتی و ایدئولوژیکی سوریه نقش خواهند داشت. اقدامات اشتباه ایالات متحده در سوریه نه تنها شبه نظامیان تحت حمایت ایران در این کشور را تقویت کرد، بلکه سبب شد دیگر گروه های مشابه منطقه ای مانند حوثی ها در یمن هم قدرت بگیرند.

امروز، ایالات متحده برای وادار کردن ایران به عقب نشینی به یک استراتژی چندجانبه فراتر از فشار مالیِ صِرف نیاز دارد و باید علاوه بر ایران شماری از کشورهای منطقه را به طور همزمان هدف بگیرد. لازم است که ایالات متحده یک موضع مشخص و مستحکم داشته باشد تا بتواند به متحدانش اطمینان خاطر دهد و متجاوزان را باز دارد و به ایران یک کشور هدف دیگر برای توسعه نفوذش ندهد. تا این لحظه، سیاست های ایالات متحده در رابطه با عراق، سوریه و یمن استراتژی آن را در قبال ایران تحت تاثیر گذاشته است و دست کشیدن آن از ایفای نقش در منطقه هم فضا را برای ایران بازتر خواهد کرد.

منبع: نشنال اینترست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34