عربستان به دنبال جنگ پاکستان با ایران است؟

نویسنده: فاطمه امان

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد دولت پاکستان که در سال های گذشته موفق شده از جانبداری بین رقبای منطقه ای یعنی ایران و عربستان سعودی اجتناب کند، اکنون مجبور به انتخاب شده است. پاکستان به شدت به حمایت مالی نیاز دارد و سعودی ها می توانند کمک کنند. اما سوال این است که آیا پاکستان مشکلاتی که به همراه سخاوت عربستان می‌ آید را می پذیرد؟

محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی به آسیا به عنوان بخشی از «چشم انداز عربستان سعودی برای آینده» می نگرد. اما سفرهای اخیر او به آسیا یک هدف کوتاه مدت هم داشته است: ترمیم وجهه اجتماعی خودش که در پی جنگ یمن و قتل جمال خاشقجی، روزنامه نگار مخالف سعودی به شدت آسیب دیده است.

بن سلمان در آغاز این سفر به جنوب آسیا رفت که یک منطقه دوست برای ایران به شمار می رود. به لطف تحریم های ایالات متحده و بین المللی که در 40 سال گذشته با هدف انزوای ایران اعمال شدند، این کشور بر جنوب آسیا متمرکز شده است. تجدید تحریم های آمریکا علیه برنامه هسته ای هم ایران را بیشتر به حرکت در این مسیر سوق داده است.

در میان کشورهای آسیای جنوبی محمد بن سلمان پاکستان را به عنوان اولین مقصد خود انتخاب کرد که با ایران مرز مشترک دارد. منطقه بلوچستان در هر دو سوی مرز ایران-پاکستان در چند دهه گذشته منطقه ای در معرض ناآرامی محسوب می شده است. در حقیقت، تنها چند روز قبل از سفر محمد بن سلمان به پاکستان، یک حمله تروریستی در استان سیستان و بلوچستان ایران رخ داد. تهران دولت ترامپ و سعودی ها را در پی حمایت از گروه های مخالف مسلح در زمانی که دولت ایران با نارضایتی عمومی از تورم، بیکاری و سایر مشکلات اقتصادی مواجه است، مقصر دانست.

پاکستان هم اگرچه مانند ایران هدف تحریم های شدید آمریکا نیست، اما شرایط اقتصادی دشواری دارد. اسلام آباد که در پی ناتوانی در نابود کردن گروه های تروریستی با کاهش کمک های واشنگتن مواجه بوده، در صدد دریافت کمک مالی از صندوق بین المللی پول بر آمده، اما موفقیت چندانی نداشته است. از این رو، عمران خان نخست وزیر پاکستان هیچ گزینه ای غیر از روی آوردن به سعودی ها نداشته است. او از آغاز دوره نخست وزیری خود در ماه آگوست گذشته 2 مرتبه به عربستان سعودی سفر کرده است. اولین سفر او زمانی بود که سعودی ها در پی قتل خاشقجی با انتقاد شدید بین المللی مواجه بودند.

نقطه اوج سفر محمد بن سلمان شیوه پذیرش غیرمعمول او در اسلام آباد بود. چند روز پیش از این سفر، پلاکاردهای 40 سالگی انقلاب اسلامی ایران که به «دوستی طولانی و تاریخی بین ایران و پاکستان» اشاره می کردند با پلاکاردهایی خوشامدگویی به ولیعهد سعودی جایگزین شدند. این مساله به ویژه باتوجه به مخالفت شخص عمران خان و حزب تحریک انصاف او با جنگ یمن، عجیب می نمود. این حزب همچنین با گماردن ژنرال بازنشسته پاکستانی به فرماندهی ائتلاف نظامی تحت فرمان سعودی در این جنگ مخالف و معتقد است که این مساله اختلاف شیعه و سنی در پاکستان را تشدید می کند و می تواند به روابط اسلام آباد با تهران، مسکو و آنکارا آسیب بزند.

به رغم امتناع پاکستان از اعزام نیروی نظامی به یمن، محمد بن سلمان وعده 20 میلیارد دلار سرمایه گذاری در پاکستان را داد.

به نظر می رسد پاکستان انتظار دارد که ایران وضعیت مالی دشوار آن را درک کند. سفیر ایران در پاکستان اخیرا گفته هرگونه سرمایه گذاری توسط کشورهای عربی در پاکستان، مساله داخلی اسلام آباد است و تهران به تمامیت ارضی آن احترام می گذارد. با این حال، باتوجه به ناآرامی های فزاینده در بلوچستان که ایران معتقد است ریشه در پاکستان دارند، درک و صبر و شکیبایی تهران در قبال اسلام آباد کاهش یافته است. بلوچستان پاکستان مقر گروه هایی همچون جندالله و جیش العدل بوده که چندین مرتبه به نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و همچنین غیرنظامیان در منطقه حمله کرده اند.

استفاده از ناآرامی ها در بلوچستان علیه پاکستان برای ایران غیرممکن نیست. اگرچه دو طرف تاکنون از استفاده از این مساله برای بی ثباتی در کشور همسایه خودداری کرده اند، اما اگر تهران به حسن نیت اسلام آباد شک کند امکان تلافی با ابزار مشابه برای آن وجود دارد. چنین اتفاقی تنش ها در منطقه را افزایش می دهد. می توان گفت صبر و درک ایران در مواجهه با نزدیکی پاکستان و سعودی ها به همکاری دولت عمران خان در مبارزه با شورشی ها در بلوچستان بستگی دارد.

لازم به ذکر است که نواز شریف نخست وزیر پیشین پاکستان که یکی از سیاستمداران طرفدار عربستان به شمار می رفت، اگرچه قدرت اعزام نیرو به جنگ یمن را داشت این تصمیم را به پارلمان واگذار کرد که به اتفاق آراء رد شد. اکنون، افراد نزدیک به عمران خان ادعا می کنند که وام ها و سرمایه گذاری های جدید عربستان تعهدی برای آنها ایجاد نکرده است. اما سعودی ها تنها به کمک مالی اکتفا نکرده و اقدامات دیگری هم همچون آزاد کردن هزاران زندانی پاکستانی و افزایش سهمیه حج پاکستان انجام داده اند.

مساله نگران کننده برای بسیاری از پاکستانی ها این است که این سرمایه گذاری های سعودی لزوما در پاسخ به نیازهای پاکستان صورت نگرفته باشد، بلکه واکنشی به بحران سیاسی باشد که محمد بن سلمان با آن درگیر است. ولیعهد سعودی به مورد تایید قرار گرفتن در جامعه بین المللی نیاز دارد.

پاکستان سعی کرده تعادل را در روابط با ایران و رقبای آن حفظ کند. وقتی شریف که سال ها در عربستان ساکن بود نخست وزیر شد، بسیاری منتظر افول روابط ایران و پاکستان بودند. اما شریف نه این روابط را تقویت کرد و نه آن را تضعیف کرد. بعید است که جانشین او اکنون به این روابط آسیبی برساند.

مقامات پاکستانی می گویند که سعودی ها برنامه های پنهانی ندارند. اما اگر داشته باشند و این برنامه ها به ایران مربوط شود، شرایط برای عمران خان به شدت دشوار می شود. ایران منتظر است ببیند همکاری های نظامی پاکستان با عربستان افزایش می یابد یا خیر و اینکه آیا پاکستان به یمن نیرو می فرستد؟ اگرچه چنین اقدامی برای دولت عمران خان در داخل پاکستان هم گران تمام می شود چراکه جنگ یمن با انتقادهای شدید بین المللی مواجه است و به علاوه، 20درصد جمعیت پاکستان را شیعیان تشکیل می دهند که با یمنی های قربانی حملات سعودی ابراز همدردی می کنند.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34