لندن، پاریس و برلین با رونمایی از INSTEX وارد جنگ با تحریم های امریکا نشده اند

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – برای بررسی تاثیر رونمایی از INSTEX در سایه اقدام آلمان، فرانسه و انگلستان بر مناسبات واشنگتن با این سه کشور و نیز تحلیل واکنش ها و اقدامات وزارت خزانه داری ایالات متحده در تقابل با INSTEX، دیپلماسی ایرانی گفت و گویی را با امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

بعد از بیانیه بخارست رومانی، ساز و کار مد نظر سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان برای حمایت از ایران در برابر تحریم های وزارت خزانه داری ایالات متحده با نام INSTEX  یا "ابزار حمایت مبادلات تجاری" رونمایی شد. در این راستا به نظر شما اقدامات و واکنش متقابل واشنگتن برای ناکارآمد کردن این ساز و کار در چه اقداماتی خلاصه می شود؟

ابتدا به ساکن باید عنوان کرد که اساسا این ساز و کار ویژه مالی، آن سوئیفت یورویی مد نظر اروپایی ها در حمایت از برجام بود و نه حتی ساز و کار ویژه مالی معروف به SPV،  این ساز و کار به نام INSTEX بیشتر یک شبکه ویژه ای است که شبیه به برنامه نفت در برابر غذا از طریق فعالیت شرکت های کوچک و متوسط است. به عبارت دیگر این ساز و کار تنها به تامین دارو، کالاهای اساسی و مواد اولیه ایران معطوف است و برنامه جدی برای تقابل با تحریم‌های ایالات متحده آمریکا ندارد، چرا که خود تامین دارو، مواد اولیه و کالاهای اساسی جزء تحریم های ایالات متحده به شمار نمی‌رود، لذا این ساز و کار و اقدام برلین، پاریس و لندن نمی تواند اقدام جدی از سوی آمریکا در پی داشته باشد.

اما طبق بیانیه بخارست رومانی برلین، پاریس و لندن در گام اول نسبت به تامین دارو و کالاهای اساسی ایران اقدام خواهند کرد و در صورت مناسب بودن شرایط امکان دارد برنامه جدی تری برای تقابل با تحریم‌ها داشته باشند. در این صورت دامنه واکنش کاخ سفید تا به کجا خواهد بود؟  

اگر ذیل گفته های شما سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان بخواهند برای تقابل با تحریم های وزارت خزانه داری آمریکا اقدامی صورت دهند بر اساس همین تهدیدات اخیر واشنگتن امکان هرگونه اتفاقی برای اعضاء، کشورها و بازیگرانی که در این ساز و کار جدید حضور دارند، وجود دارد. به هر حال ایالات متحده آمریکا برنامه جدی برای حل پرونده ایران از طریق تحریم ها دارد. از این رو هر شخص حقیقی و یا حقوقی و هر کشور و بازیگری که بخواهد در مسیر فشارها و تحریم‌های ایالات متحده آمریکا قرار بگیرد با واکنش جدی و سریع واشنگتن روبه رو خواهد شد. لذا تا به امروز واشنگتن واکنش و موضعی جدی در برابر این اقدام و بیانیه رومانی نداشته است، چون اساساً این اقدام در برابر تحریم‌ها قرار ندارد. حال باید دید در آینده، مناسبات و اقتضائات بین المللی در سایه اقدامات سه کشور اروپایی در حمایت از ایران به کجا خواهد کشید، در آن صورت می توان انتظار داشت که کاخ سفید متناسب با رفتار اروپا واکنش جدی خواهد داشت. 

ولی به هر حال بیانیه رومانی نوعی واکنش، تقابل و نمایش استقلال عمل در برابر سیاست های ایالات متحده به شمار می رود. مضافا این که دونالد ترامپ از پیش برنامه جدی برای فروپاشی اتحادیه اروپا از طریق تحریک اروپای جوان یا کشورهای بلوک شرق است. آیا در سایه راه اندازی این ساز و کار از آلمان، فرانسه و انگلستان دور برنامه های کاخ سفید برای دوپارگی قاره سبز بیشتر خواهد شد؟ 

اساساً نگاه واشنگتن، نوعی نگاه رقابت گونه با قاره سبز و اتحادیه اروپا بوده است. در این راستا روسای جمهور پیشین ایالات متحده نیز خواستار شکل گیری اروپا ضعیف و فشل بودند که توان تقابل در برابر نقشه های واشنگتن را نداشته باشد. از این رو مدت ها پیش دونالد رامسفلد مسئله تقابل اروپای جوان و در برابر اروپای پیر را مطرح کرد. لذا واشنگتن سال هاست که تلاش خود را برای ایجاد این شکاف داشته است و یقینا تحریک آلبانی، مجارستان، لهستان و دیگر کشورها نیز در این راستا تعبیر می شود. پس اگر برنامه برلین، پاریس و لندن برای ورود به حوزه های تحریمی در حمایت از ایران جدی شود همان گونه که اشاره داشتید یکی از گزینه‌های فشار بر اروپا و فروپاشی اتحادیه اروپا برای کاهش قدرت عمل تروئیکای قدرت اروپا، کشورهای بلوک شرق خواهد بود. البته حتی اگر مسئله برجام و حمایت لندن، پاریس و برلین از تهران هم مطرح نباشد دونالد ترامپ برنامه جدی برای ضعیف کردن اتحادیه اروپا و حتی فروپاشی آن دارد. اکنون دایره تنش ها در مسائل متعدد میان قاره سبز و واشنگتن بسیار پررنگ است؛ از مسائل امنیتی و ناتو گرفته تا جنگ تعرفه ها، مسائل زیست محیطی و دیگر قضایا که در این راستا برجام و حمایت از ایران هم یکی از نکات و مسائل اختلافی واشنگتن و قاره سبز است.

ولی در سایه این اختلافات می توان فصل مشترکی میان مناسبات قاره سبز و واشنگتن در دیگر حوزه ها برای تقابل با ایران، به خصوص در حوزه حقوق بشر، توان موشکی و دیپلماسی منطقه‌ای پیدا کرد. آیا این مسئله سبب خواهد شد که واشنگتن از طریق سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان نیم نگاهی به کنترل ایران داشته باشد؟ 

این که سه کشور اروپایی نماینده واشنگتن برای کنترل ایران در دیگر حوزه‌ها باشد، قدری دور از ذهن است. علیرغم این که هماهنگی بسیار جدی از قبل میان قاره سبز و واشنگتن در مسئله ایران وجود دارد، اما به واسطه تفاوت نگاه دو طرف در حال شرایط برای این هماهنگی وجود ندارد. هر کدام با شیوه خاص خود نسبت به پرونده ایران رفتار می کنند. در تقابل با سیاسیت های کاخ سفید و به خصوص نوع نگاه جان بولتون، اکنون قاره سبز نوعی ظرافت را برای مدیریت شرایط به کار بسته است. به عبارت دیگر سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان با وجود این که این ساز و کار جدید مالی را برای حمایت از ایران راه‌اندازی کرده‌اند، اما در بیانیه بخارست عنوان داشتند که عملیاتی شدن آن منوط به تصویب لوایح چهارگانه FATF است. در این راستا تلویحا در این بیانیه اشاره شده است که اگر تهران از تصویب این لوایح سرباز زند، این ساز و کار نیم‌بند هم برای تامین کالاهای اساسی و دارو شکل نخواهد گرفت. مضافا این که نیم نگاهی به مسائل موشکی، نفوذ منطقه ای و مسائل حقوق بشر ایران هم دیده شده است. از این جهت اصولا سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان رودرروی ایالات متحده آمریکا قرار نگرفتند، اما فصل مشترک جدی هم ندارند. چون رفتار و مسیر حرکت هر کدام با وجود مقصد مشترک، متفاوت از دیگری است. اگر شما دقت کنید خواهید دید که قاره سبز و به خصوص سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان در راستای برنامه ها و نقشه های ایالات متحده در دوره باراک اوباما نهایت همراهی و هماهنگی را داشتند، چرا که هر دو طرف، هم در مقصد یعنی کنترل ایران و نیز در مسیر آن، یعنی رفتارها و اقدامات لازم برای کنترل تهران یک اشتراک نظر جدی داشتند، اما اکنون پاریس، لندن و برلین به شدت مخالف سیاست های تندروانه مایک پمپئو و جان بولتون در قبال پرونده ایران، آن هم بعد از حصول توافق هسته ای هستند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که دونالد ترامپ و جان بولتون به دنبال بر هم زدن موازنه قوای آلمان، فرانسه و انگلستان در ارتباط همزمان با ایران و ایالات متحده هستند. آیا در این راستا واشنگتن موفق به بر هم زدن این موازنه قوا خواهد شد؟

در شرایط تنش زای کنونی پیش بردن سیاست موازنه قوا و تداوم روابط با واشنگتن و تهران از سوی لندن، پاریس و برلین بسیار سخت است، اما این مسئله بدان معنا است که نمی‌توان این سیاست را پیش برد. اگرچه دونالد ترامپ در مواضع و اظهارات خود عنوان می‌کند که باید تمام جامعه جهانی موضع مشخصی در مقابل ایران اتخاذ کند، ولی کاخ سفید باید بداند که همه کشورهای جهان مانند امارات متحده عربی، عربستان سعودی و اسرائیل عمل نخواهند کرد. به عبارت دیگر آمریکا اکنون نمی‌تواند جامعه جهانی را مطابق با نظر خود پیش ببرد، چنان که در زمان جورج بوش هم که وی اعلام داشت دنیا یا با ماست یا بر ما، هم نتوانست شرایط را آن گونه که می خواست پیش ببرد. البته از آن طرف باید این مسئله را هم اذعان کرد که قاره سبز نیز برنامه جدی برای همراهی و حمایت از ایران در برابر تحریم ها ندارد، چون برنامه آلمان، فرانسه و انگلیس در سایه بیانیه رومانی و رونمایی از  INSTEX وارد حوزه تحریمی کاخ سفید نشده است.