تغییر شکل اتحادها در منطقه قفقاز

دیپلماسی ایرانی: وقتی مساله به کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق مربوط باشد، می توان گفت کشورهای اندکی هستند که به اندازه ارمنستان به روسیه نزدیک مانده باشند. این کشور منطقه قفقاز در صد و دومین پایگاه نظامی در گیومری میزبان 5هزار نیروی روس است و روسیه در بیشتر بخش های استراتژیک اقتصاد ارمنستان از خط لوله های انرژی گرفته تا مخابرات، نفوذ قابل توجهی دارد. روسیه همچنین بزرگترین شریک تجاری ارمنستان به شمار می رود (سهم 25درصدی از کل تجارت این کشور دارد) و مقصد اصلی نیروهای کار این کشور است. ارمنستان عضو اتحادیه اقتصادی یوروآسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی است که هر دو در ابتدا مکانیزم های مورد استفاده از سوی روسیه برای ایجاد یکپارچگی و تعامل بین کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق بوده اند. با این حال، تغییرات سیاسی اخیر در ایروان به روابط قدرتمند دیرینه با مسکو آسیب رسانده و این امکان را به وجود آورده است که سایر قدرت های نزدیک و دور برای ایجاد روابط جدید تلاش کنند.

آزمون تنش ها برای اتحادی قدیمی

نظام سیاسی ارمنستان در ماه آوریل 2018 در پی انقلاب مخملی و زمانی دچار تغییر شد که تظاهرات نیکول پاشینیان، رهبر اپوزیسیون سرژ سرکیسیان، رئیس‌جمهوری وقت را مجبور به کناره گیری کرد. در نتیجه آشفتگی های پیش آمده، ارمنستان انتخابات زودهنگام پارلمانی برگزار کرد که بلوک پاشینیان در آن با 70 درصد آراء به عنوان نیروی سیاسی غالب در کشور ظاهر شد.

اما برای روسیه ظهور پاشینیان معنای دیگری داشت. مسکو از دولت سرکیسیان حمایت می کرد و اگرچه عمدتا به تظاهرات عمومی چه در داخل روسیه و چه خارج آن بدبین است، اما در ناآرامی های ارمنستان مداخله نکرد. دلیلش هم این بود که پاشینیان محتاطانه انتقادهای خود را از دولت سرکیسیان به مساله فساد داخلی معطوف و بارها بر اهمیت اتحاد ایروان و مسکو در مسائل استراتژیک و امنیتی تاکید کرده بود.

با این حال، تنش‌ ها بین دو کشور پس از روی کار آمدن پاشینیان و عمدتا به دلیل تصمیم او در رابطه با هدف گرفتن رهبران پیشین ارمنستان، افزایش یافت. حضور نظامی روسیه در ارمنستان نیز یکی دیگر از دلایل افزایش تنش ها بود. در ماه جولای سال 2018 روسیه در نزدیکی روستای پانک ارمنستان رزمایش نظامی برگزار کرد و با تظاهرات شهروندان روستا و انتقاد پاشینیان به دلیل عدم اطلاع رسانی زودهنگام، مواجه شد. از آن زمان و به ویژه پس از آنکه یک سرباز روس به قتل یک زن ارمنی متهم شد، تظاهرات علیه فعالیت های نظامی روسیه در ارمنستان افزایش یافته است. اگرچه در بیشتر موارد شمار تظاهرکنندگان محدود بوده و بازتاب نگرانی فزاینده از حضور نظامی روسیه در ارمنستان محسوب نمی شده است.

دیگر مسائل امنیتی هم به تنش های بین دو کشور افزوده است. جان بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا در اکتبر 2018 در سفر به ایروان گفت که ایالات متحده احتمال فروش اسلحه به ارمنستان را در دست بررسی دارد و چنین مساله ای را برای ارمنستان که از حاکمیت ارضی کامل خود برخوردار نیست تحت نفوذ قدرت های خارجی قرار دارد، ضروری می داند. این اظهارنظر به ویژه روسیه را خشمگین کرد و سبب شد مسکو با انتشار بیانیه ای در محکوم کردن آن، از واشنگتن بخواهد در امور ایروان دخالت نکند. در همین حال، پاشینیان گفت آماده بررسی توافق تسلیحاتی با آمریکاست. توافق بین ارمنستان و ایالات متحده انحصار روسیه در فروش اسلحه و همچنین نقش آن در محافظت از ارمنستان در برابر آذربایجان در مناقشات ناگورنو-قره باغ را به خطر می اندازد.

اختلاف نظرهایی هم در دیگر زمینه ها همچون انرژی وجود دارد. اقدام روسیه به افزایش قیمت گاز طبیعی مایع در مذاکرات اخیر نسبت به سال گذشته مقامات ارمنستان را ناامید کرده است. اما به رغم همه این تنش ها، پاشینیان بارها تمایل خود به حفظ روابط نزدیک با کرملین را اعلام کرده است. وابستگی ارمنستان به روسیه در زمینه حمایت امنیتی و روابط با آذربایجان و ترکیه به این معنا نیست که ایروان از هر اقدام ناگهانی برای پایان دادن به اتحاد استراتژیک با مسکو خودداری می کند. مسکو هم احتمالا تمایلی به اختلال در روابط ندارد.

با این حال، اختلافات بین مسکو و ایروان می تواند به معنای فرصت برای دیگر کشورهای علاقمند به رابطه با ارمنستان باشد. جدای از ایالات متحده که به دنبال توافق تسلیحاتی با ارمنستان است، ایران می تواند با استفاده از این فرصت صادرات گاز طبیعی خود را به ارمنستان افزایش دهد و اتحادیه اروپا هم می تواند روابط سیاسی و اقتصادی با این کشور منطقه قفقاز را افزایش دهد. حتی احتمال دارد که ترکیه بخواهد روابط با ارمنستان را عادی سازی کند. با توجه به موارد متعدد روابط درهم تنیده و ناپایدار در منطقه، جای تعجب ندارد اگر شکاف گسترده تر بین روسیه و ارمنستان تاثیراتی دامنه دار در سراسر قفقاز داشته باشد.

منبع: استرتفور / مترجم: طلا تسلیمی