احتمال کاهش ارزش نرخ رسمی ارز مبادلاتی در سال ۲۰۱۹

دیپلماسی ایرانی: انتظار می رود که مقامات ایران در سال جدید میلادی یا از ارزش نرخ ارز مبادلاتی را کاهش دهند یا تعریف «کالاهای اساسی» که مشمول کمک هزینه وارداتی می شوند را محدود کنند. اعمال مجدد و تشدید تحریم های ایالات متحده درآمدهای حاصل از صادرات نفت ایران و معاملات مالی بین المللی این کشور را به شدت کاهش می دهد که این مساله به کاهش جریان ارز خارجی به ایران می انجامد. این مساله توانایی مقامات ایران را در واردات کالاهای اساسی و فروش آنها بر مبنای نرخ رسمی 42000 ریال در برابر یک دلار آمریکا، محدود می کند. (ارزش هر دلار آمریکا در بازار آزاد ایران در اول ژانویه برابر با 110000 ریال بوده است.) با توجه به شرایط مذبور، مقامات ایران ممکن است درست همانند دور پیشین تحریم های مربوط به برنامه هسته ای (پیش از حصول برجام)، در جهت کاهش ارزش نرخ رسمی ارز مبادلاتی اقدام کنند. در بودجه پیشنهادی دولت روحانی برای سال مالی 2019 - 2020 که البته هنوز به تصویب مجلس نرسیده، نرخ ارز مبادلاتی 58000 ریال در برابر دلار آمریکا در نظر گرفته شده که نشان می دهد کاهش ارزش ارز مبادلاتی در دستورکار دولت است. گزینه جایگزین این است که شمار کالاهایی که تحت عنوان «کالاهای اساسی» با یارانه دولتی وارد می شوند، کاهش یابند.

اما همچنان باور عمومی بر این است که یکسان سازی نرخ چندگانه ارز مبادلاتی در ایران در میان گزینه ها نیست. دولت حسن روحانی پیشتر تلاش هایی در راستای یکسان سازی نرخ ارز مبادلاتی انجام داده بود. نظام نرخ مبادلاتی ایران علاوه بر نرخ بازار آزاد و نرخ رسمی همچنین یک نرخ بازار ثانویه را نیز شامل می شود که مربوط به مبادلات بین صادرکنندگان و واردکنندگان دارای مجوز است. در حال حاضر فاصله بین نرخ رسمی و بازار آزاد به 62 درصد می رسد که همین مساله یکسان سازی دو نرخ را تقریبا غیرممکن می کند.

اما هرگونه کاهشی در ارزش نرخ رسمی ارز مبادلاتی احتمالا محدود خواهد بود تا تاثیرات آن بر تورم نیز محدود و در نتیجه از بروز نارضایتی های اجتماعی ممانعت شود. پیش‌بینی‌های کنونی از نرخ رسمی ارز مبادلاتی 55000 ریال در برابر دلار آمریکا در سال 2019 است. در همین حال، روند افزایش ارزش ریال در بازار آزاد که در ماه های اخیر قابل مشاهده بود، احتمالا در میانه اختلالات در تجارت و سرمایه گذاری، چشم انداز کاهش قیمت نفت و همچنین تورم افزایش یافته، برای مدت زمانی طولانی ادامه نخواهد داشت.

نظام چند نرخی همچنان موجب اختلالاتی در اقتصاد خواهد شد و به محدودیت موجودیت برخی از اقلام می انجامد و منفعت طلبی عده ای خاص که ارز را به قیمت پایین تر از دولت می گیرند، تسهیل خواهد کرد. شرکت های خصوصی نیز به طور فزاینده در تلاش برای رقابت با همتایان وابسته به دولت خود که به اقلام وارداتی با یارانه کالا دسترسی دارند، دچار مشکل خواهند شد و این مساله به طور کلی فعالیت های بخش خصوصی را محدود می کند.

شرایط سیاسی مخاطراتی برای ارزش ریال در پی خواهند داشت. تحریم های ایالات متحده و به طور کلی روابط با ایالات متحده مساله ای تعیین کننده در چشم انداز اقتصادی ایران است و از این رو، عاملی کلیدی در تغییر ارزش ریال به شمار می رود. اگرچه دیدگاه عمومی این است که باتوجه به انتظار مقامات ایران برای پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ هیچ تغیییر چشمگیری در چهارمین دهه از روابط نه چندان خوشایند ایران و آمریکا رخ نخواهد داد، اما در عین حال نمی توان احتمال مذاکرات مجدد یا بروز تنش های شدیدتر را نیز نادیده گرفت.

خلاصه اینکه اگر مذاکرات مجدد به افزایش اطمینان به ریال و تسهیل تحریم ها بیانجامد، آنگاه احتمالا ارزش ریال بالا می رود و بخشی از خسارت های وارد شده جبران می شود. تقویت قابل توجه موضع گیری بین المللی برای مقابله با تحریم های آمریکا برای نمونه در نتیجه افزایش تنش های تجاری، می تواند نتیجه مشابهی در بر داشته باشد. در مقابل، در صورت تشدید تنش ها بین ایران و آمریکا که با تشدید تحریم ها همراه باشد و مخاطره مواجهه نظامی مستقیم را افزایش دهد، قطعا به سقوط بیشتر ریال می انجامد. 

منبع: فیتچ سولوشنز / مترجم: طلا تسلیمی