مناقشات در خاورمیانه و سیاست خارجی ایالات متحده

نویسنده: پائول سالم

دیپلماسی ایرانی: خاورمیانه در سال 2018 سه منازعه اساسی را شاهد بوده و در منجلاب نظام های ناسازگار گرفتار شده است: یکی بین ایران و برخی از کشورهای عرب همسایه؛ یکی منازعه بین کشورهای عرب سنی؛ و دیگری بین اسرائیل و فلسطین.

اولین نظام ناسازگار به مسائل مرتبط با ایران مربوط می شود که با خروج ایالات متحده از توافق هسته ای این کشور و اعمال مجدد تحریم ها علیه آن وخیم تر هم شده است. ایران در تلافی این اقدام آمریکا نفوذ و حضور خود را در کشورهای منطقه یعنی سوریه، لبنان، یمن و عراق به دو برابر افزایش داده است. این نظام متناقض بی ثباتی های بیشتر در منطقه، فعالیت گروه های افراطی و تروریستی و جنگ های داخلی را در پی داشته است.

دومین نظام ناسازگار به درگیری میان عربستان سعودی، مصر و امارات متحده عربی علیه قطر و ترکیه مربوط می شود که در سال 2018 نه بدتر شده است و نه بهتر. این روند مانع از همکاری و ثبات منطقه ای شده، شورای همکاری خلیج فارس را فلج کرده و به جنگ داخلی در لیبی دامن می زند.

سومین ناسازگاری به طولانی ترین منازعه در منطقه مربوط می شود. خاورمیانه در سال 2018 در ادامه این نظام ناسازگار، با درگیری های جدید در غزه و ادامه تنش ها در خاورمیانه همراه بود و «معامله قرن» هم هنوز در حد حرف و سخن باقی مانده است. با این حال، به نظر می رسد منازعات بین اسرائیل و فلسطین دیگر با مناقشه بین اسرائیل و کشورهای عربی همراه نیست چراکه شماری از کشورهای عرب منطقه در برخی زمینه ها با اسرائیل همکاری دارند. اما این مناقشات همچنان با واکنش های گسترده در جهان عرب و بین مسلمانان همراه است و به گروه های افراطی در جلب حمایت کمک می کند.

در توضیحی مبسوط تر از شرایط منطقه، باید به تلاش عراق در سال گذشته برای استفاده از پیروزی خود در برابر داعش اشاره کرد؛ این کشور انتخابات پارلمانی برگزار کرده و در صدد تشکیل یک دولت جدید برآمده است. دولت بشار اسد در سوریه هم پیروزی هایی در مناطق اطراف دمشق و همچنین در جنوب غربی کشور به دست آورده، اما همچنان با چالش حضور گسترده شورشی ها در استان ادلب و ترک ها و آمریکایی ها در شمال غربی، شمال شرقی و جنوب شرقی کشور مواجه است. تلاش های روسیه برای ایجاد یک نوع مصالحه سیاسی یا قانونی و تغییر مباحثات موجود به آغاز روند بازسازی سوریه هم تاکنون به نتیجه نرسیده است. در یمن، درگیری ها در سال 2018 تشدید شد و با افزایش تلفات، قحطی و شیوع بیماری همراه بود. اما مذاکرات صلح یمن که در اواخر سال در سوئد برگزار شد، امید به جلوگیری از سقوط این کشور به ورطه نابودی و حتی بازگشت از فاجعه را در پی داشت. درگیری ها در لیبی همچنان در سال 2018 ادامه داشت، اما نه با شدت دیگر درگیری ها در منطقه. مذاکرات صلح لیبی در ایتالیا که اواخر سال برگزار شد نیز امید به نتیجه بخش بودن دیپلماسی تحت رهبری سازمان ملل متحد را افزایش داد. جنگ افغانستان در سراسر 2018 در بن بست باقی ماند و تلاش ها برای شروع مذاککرات با طالبان تاکنون پیشرفت چشمگیری نداشته است.

در زمینه سیاست گذاری های ایالات متحده، بزرگ ترین تحول در سال 2018 خروج تعیین کننده این کشور از توافق هسته ای ایران و اعمال مجدد تحریم ها بود. بزرگ ترین اتفاق غیرقابل پیش بینی در سال 2018 نیز تحولات مرتبط با قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار مخالف سعودی در تاریخ دوم اکتبر بود که به بزرگ ترین بحران در روابط ایالات متحده و عربستان سعودی از 11 سپتامبر 2001 تاکنون انجامید. دو اتفاق فوق، روندی متناقض با یکدیگر را پیش آوردند چراکه همکاری نزدیک با عربستان سعودی در استراتژی ضدایرانی ایالات متحده اهمیت زیادی داشت. احتمال اینکه تهران به اعمال فشارهای واشنگتن برای مذاکرات مجدد واکنش نشان دهد، اندک است و به نظر می رسد ایران سعی دارد از طوفان کنونی جان سالم به در ببرد و منتظر انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 آمریکا بماند.

از دیگر سیاست گذاری های مهم و قابل توجه ایالات متحده در خاورمیانه می توان به واکنش این کشور به تحولات سوریه اشاره کرد؛ آمریکا در نهایت به وضوح اعلام کرد که حضورش در شمال شرقی و جنوب شرقی سوریه بلند مدت خواهد بود- دست کم تا زمانی که تغییر در این سیاست گذاری در یک توئیت دیگر رئیس جمهوری دونالد ترامپ اعلام نشود!

در دیگر جبهه ها، تلاش های ایالات متحده در افغانستان همچنان بدون پیش رفت ادامه دارد و وعده ترامپ برای معاهده صلح در قدس که آن را معامله قرن می خواند، هنوز محقق نشده است. رئیس جمهوری آمریکا در سال 2018 با روی کار آوردن یک وزیر امور خارجه جدید، مشاور امنیت ملی جدید، و در نهایت سفیر جدید در سازمان ملل متحد، گروه سیاست خارجی خود را از نو تشکیل داده است. 

منبع: میدل ایست اینستیتوت / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34