مخمصه خاشقجی برای عربستان و تحریم‌ها علیه ایران و موازنه منطقه‌ای

نویسنده: سید علی موسوی خلخالی، سردبیر دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: شاید در وهله اول تصور شود که قتل فجیع جمال خاشقجی و هم زمانی آن با آغاز تحریم های ثانویه ایالات متحده امریکا علیه ایران تصادفی باشد. اما وقتی که می خوانیم سی آی ای به دستگاه امنیتی ترکیه اطلاع داده است که محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، خود شخصا دستور به قتل خاشقجی داده، دیگر حادثه را نمی توانیم تصادفی تلقی کنیم.

در دولت ایالات متحده همواره سابقه داشته است که سی آی ای کاری را انجام دهد که رئیس جمهور از آن خبر نداشته باشد. برای همین اکثر روسای جمهوری امریکا احساس کرده اند که در بعضی مواقع دستگاه های امنیتی کشور دستورات آنها را مطابق با دستورالعمل خود پیش می برند یا اعتنایی به سیاست ها و دستورات آنها ندارند یا کاری که انجام می دهند را به اطلاع رئیس جمهوری نمی رسانند. همانند حمله داعش به موصل که باراک اوباما، رئیس جمهوری سابق امریکا سی آی ای را متهم کرد به او درباره توانایی های ارتش عراق دروغ گفته بود و اطلاعاتی که در اختیارش گذاشته بود سراسر کذب بود.

حالا هم به نظر می رسد که دونالد ترامپ در اوج دشمنی اش با ایران و تلاشش برای اعمال حداکثر فشار بر ایران با یک چالش جدی و تعمدی مواجه شده است؛ عربستان سعودی. سی آی ای یا هر دستگاه امنیتی دیگری که آدرس غلط به محمد بن سلمان داده، با این هدف این کار را انجام داده است که ترمزی بر سیاست های ضد ایرانی دونالد ترامپ علیه ایران اعمال کرده باشد.

چند سالی است که عربستان سعودی به رهبری محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی با اجرای سیاست های دیکته شده دونالد ترامپ تلاش می کند به رقیبی جدی و متخاصم برای ایران تبدیل شود. عربستان سعودی طی مدت پنج سال گذشته چندان کارنامه قابل قبولی را از خود در عرصه سیاست خارجی به جا نگذاشته است. از یک سو نزدیکی خارج از عرفش به اسرائیل سبب شده تا اعتبارش را نزد جامعه عرب و افکار عمومی عربی از دست بدهد. و از سوی دیگر سیاست هایش در یمن، سوریه، لبنان و عراق، تقریبا می توان گفت، به شکستی واضح منجر شده است. شاید این سوال به وجود بیاید که در چنین حالتی چرا باید از عربستان سعودی ترسید؟! 

خریدهای لجام گسیخته تسلیحاتی عربستان، از امریکا گرفته که بیشترین خرید را از آن داشته تا روسیه و اروپا، سبب شده است تا عربستان به یک انبار بزرگ تسلیحاتی تبدیل شود. از سوی دیگر هزینه های سرسام آوری که برای خرید افراد، گروه ها و شرکت های اقتصادی با اهداف سیاسی در جهان انجام می دهد، و همچنین، از همه مهمتر محاصره بی منطقی که نزدیک به دو سال است علیه قطر اعمال کرده، سبب شده است تا عربستان به قدرتی تبدیل شود که همیشه هم مطابق میل امریکا و غرب حرکت نمی کند. به ویژه که در حل برخی از پرونده ها از جمله پرونده قطر و یمن لجاجت به خرج می دهد و تندروی می کند و بسیاری را به ستوه آورده است. روشن است که تلاش های امریکا برای حل اختلافات قطر و عربستان سعودی با لجاجت های محمد بن سلمان تا کنون به نتیجه نرسیده است.

از سوی دیگر، در این طرف ماجرا، شکی نیست که اعمال تحریم های یک جانبه آن هم به شیوه ای که امریکا در پیش گرفته با هدف تضعیف ایران است. اما تضعیف کامل ایران در جهت تخریب موازنه منطقه ای نمی تواند در نهایت به سود منافع امریکا باشد. چرا که قدرت گرفتن عربستان در برابر تضعیف ایران به عنوان یکی از بزرگترین و قدرتمندترین کشورهای منطقه که ظرفیت های بالقوه بالایی دارد، می تواند موازنه منطقه را به هم بریزد. 

به اعتقاد بسیاری از کارشناسان قتل خاشقجی و جنجالی که بعد از آن به وجود آمد و هم زمانی آن با آغاز تحریم های ثانویه امریکا علیه ایران تصادفی نبوده و هدف از آن حفظ موازنه قدرت در منطقه بوده است. به ویژه که ترکیه نیز به واسطه بحران های اقتصادی که از سر می گذراند، به عنوان یکی از اضلاع سه گانه موازنه منطقه، تا اندازه ای تضعیف شده است و این مساله بیش از پیش می تواند موازنه قدرت را به هم بریزد. به ویژه که روسیه و چین به عنوان دو ابرقدرت بزرگ جهانی مترصد فرصتی هستند تا در هر جایی که امریکا مجبور به عقب نشینی می شود آنها به پیش بیایند و خلاء آن را پر کنند. شکی نیست که منطقه خاورمیانه بیش از هر منطقه ای برای منافع غرب اهمیت حیاتی دارد.