اشتباهات ریاض و تل آویو تمام برنامه های ترامپ را بر باد می دهد

گفت و گو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی – نیروهای اسرائیلی از روز دوشنبه حملات هوایی به غزه را آغاز کردند که دیروز هم با بمباران غزه ادامه یافت. هر چند که اوضاع امنیتی غزه پس از اجرای عملیات محرمانه ارتش اسرائیل در روز یکشنبه نابه سامان شد و به درگیری جدی میان دو طرف انجامید، اما با اتش بس دیروز در سایه تلاش های سیاسی و دیپماتیک جامعه جهانی به نظر این تنش پایان یافته است. در این راستا امروز هیاتی هم از مصر برای پیگیری صلح پایدار سفری را به تل آویو داشت. دیپلماسی ایرانی برای بررسی اهداف و دلایل اسرائیل در انجام دور جدید حملات به غزه و تاثیر آن بر تحولات خاورمیانه، گفت وگویی را با جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل خاورمیانه ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

در چند روز اخیر شاهد دور دیگری از حملات اسرائیل به نوار غزه بودیم. با توجه به سفرهای نتانیاهو به عمان و امارات متحده عربی و نیز شرایطی که برای عربستان سعودی پیش آمده و دیگر تحولات منطقه خاورمیانه، از دید شما اهداف پشت پرده تل آویو از انجام این حمله به نوار غزه چیست؟

با رصد تحولات به نظر می آید که هیچ گونه برنامه ریزی و هدف خاصی در این حملات اخیر رژیم صهیونیستی به نوار غزه وجود ندارد، بلکه این حملات به دلیل اشتباهات صهیونیست‌ها رخ داده است. چرا که دلیل به وجود آمدن شرایط کنونی ناشی از اقدام مقطعی و تاکتیکی رژیم صهیونیستی در ترور برخی از اعضای مقاومت فلسطینی در غزه بود که در نهایت به این حملات منجر شد. البته در نگاهی کلان تر یقیناً صهیونیست‌ها با توجه به رفتارها و اقداماتی که در چند وقت اخیر در منطقه خاورمیانه سامان داده اند که شما هم اشاره داشتید، دو هدف اصلی را دنبال می کنند؛ اول مسئله عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با اعراب و دوم پیگیری معامله بزرگ قرن. اما نکته مهم اینجاست که صهیونیست‌ها برای پیگیری هر دو مسئله به کاهش تنش با اعراب نیازمند هستند و در این راستا نباید افکار عمومی جهان عرب نسبت به اعمال رژیم صهیونیستی حساسیت داشته باشد، اما در این شرایط با این رفتاری که اسرائیل از خود نشان داده است برنامه های صهیونیست ها تا اندازه ای به هم خورده است، چرا که برای پیگیری دو مسئله مهمی که به آن اشاره شد باید آرامش در کل خاک فلسطین و به خصوص نوار غزه وجود داشته باشد. از این رو حملات اخیر نشان از این دارد که اسرائیل دچار اشتباه محاسباتی شد. چون صهیو نیست ها این تصور را داشتند که می‌توانند در سایه یک عملیات تروریستی مقطعی ضربات جدی به بدنه حماس وارد کنند، در عین حالی که این ضربه دامنه وسیعی پیدا نکند، اما هرگز به این فکر نمی کردند که نتیجه آن اقدام تروریستی به چنین شرایطی، آن هم با چنین تبعاتی کشیده شود. چرا که زمان بسیار اشتباهی را برای ترور انتخاب کردند.

در سایه حملات اخیر اسرائیل به نوار غزه دو نکته مهمی که به عنوان اهداف و راهبردهای اسرائیل در خاورمیانه تعریف شد تا چه اندازه تحت الشعاع قرار خواهد گرفت؟

در خصوص عادی سازی روابط اسرائیل با جهان عرب در سایه حملاتی که شکل گرفته به نظر می رسد که کشورهای عربی و افکار عمومی در این کشورها حداقل در کوتاه مدت تلاشی ظاهری را برای ارتباط با اسرائیل نخواهند داشت و از آن سو تلاش های صهیونیست ها نیز برای ارتباط با آنها (جهان عرب) برای حفظ ظاهر هم که شده ناکام نخواهد ماند. اما در خصوص معامله بزرگ قرن نیز باید گفت که این طرح از یک طرف طرح سازش با فلسطینیان است و از طرف دیگر طرح سازش با جهان عرب تا این طرح برای همیشه به مناقشه و مسئله فلسطین پایان دهد. لذا حملات شکل گرفته از جانب صهیونیست‌ها می تواند این طرح را نیز به مخاطره بیندازد، چون بخشی از معامله بزرگ قرن و شاید بتوان گفت مهم ترین بخش این معامله مربوط به نوار غزه است، چرا که نحوه موضع گیری مردم و ساختار سیاسی این باریکه می‌تواند تاثیر جدی بر تحقق و یا عدم تحقق معامله بزرگ قرن داشته باشد. لذا باید گفت اسرائیل با این حملاتی که به نوار غزه داشت، اشتباهات بسیار بزرگی را برای اهداف مدنظر خود انجام داد، به گونه‌ای که می‌تواند موانع جدی در تحقق این هدف داشته باشد.

نکته مهمی که در این میان لازم به ذکر است تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک قاهره برای پایان دادن به حملات و آتش بس در نوار غزه است. از دید شما اهداف این تکاپوی سیاسی قاهره که امروز هم در قالب سفر هیئت میانجی به تل آویو خود را نشان داد چیست؟

تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک مصر به عنوان طرف میانجی میان باریکه غزه و صهیونیست ها همواره به طرق مختلف وجود داشته است. اما در شرایط کنونی این تلاش ها در راستای اهداف برنامه‌های اسرائیل انجام گرفته است، چرا که در سایه نکاتی که پیش‌تر بررسی و ذکر شد، اسرائیل نیاز مبرمی به حفظ ثبات و آرامش در کل خاک فلسطین و نیز عدم تنش و حساسیت در جهان عرب دارد و به همین دلیل است که ما شاهدیم این دور از حملات در فاصله زمانی بسیار کوتاهی به آتش بس کشیده شد، چرا که از یک طرف این حملات اهدافی در پشت سر خود نداشت و تنها به دلیل اشتباهات مقطعی و تاکتیکی اسرائیلی‌ها بوده است و از آن طرف تداوم این شرایط می تواند صدمات جدی به اهداف و راهبردهای اسرائیل در منطقه بزند. چون طبق مواضع سران حماس و جنبش جهاد اسلامی در صورت تداوم این حملات، احتمالاً دامنه این تنش اخیر بسیار گسترده تر شود و حتی موشک هایی از غزه به سمت تل آویو هم شلیک شود. لذا اسرائیل تکاپوی جدی را از مسیر قاهره برای پایان دادن به این تلاش ها دارد تا بتواند از برهم خوردن دستاوردهای ترامپ در یکی دو سال اخیر در قالب معامله بزرگ قرن جلوگیری کند.

با توجه به مواضع دیروز اتحادیه عرب در خصوص ادامه این حملات و نیز درخواست کویت و بولیوی در شورای امنیت برای رسیدگی به پرونده فلسطین آیا می توان گفت تحقق دو هدف عمده اسرائیل، حداقل از جانب جهان عرب ملغی شده است؟ 

نمی‌توان با قاطعیت این مسئله را مطرح کرد، اما یقیناً اسرائیل برای رسیدن به این دو مسئله باید شکاف های خود را با جهان عرب پر کند، ولی اکنون خون‌های ریخته شده در غزه و التهابات شدیدی که در اثر انفجار ساختمان های مهم و کلیدی در غزه شکل گرفته، این شکاف را بسیار عمیق تر کرده است و از آن طرف پتانسیل مبارزه با اشغال گری و نیز تقابل با برنامه‌های اسرائیل را در افکار عمومی جهان عرب و فلسطینیان افزایش می‌دهد. از همین الآن می‌توان پیش بینی کرد که راهپیمایی بازگشت فلسطینیان که هر جمعه برگزار می‌شود این هفته و هفته های بعد با شدت و جمعیت بیشتر و گسترده تری انجام خواهد شد.

به جهان عرب اشاره شد. اکنون عربستان سعودی به عنوان بازیگر مهم عربی در عادی سازی روابط با اسرائیل و نیز یکی از ستون‌های تحقق معامله بزرگ قرن در سایه پرونده قتل جمال خاشقجی و نیز جنگ یمن تا اندازه ای با تزلزل پایگاه و جایگاه خود در خاورمیانه روبه رو است. این شرایط چه آثاری بر این دو هدف اسرائیل خواهد داشت؟ 

چنان که گفتید عربستان سعودی اکنون از یک طرف با تبعات قتل روزنامه نگار منتقد میانه روی خود روبه روست که حتی دامنه آن باعث تزلزل روابط ریاض و واشنگتن شده و از طرف دیگر هزینه های سیاسی، دیپلماتیک، مالی، تسلیحاتی، جانی و حتی امنیتی جنگ یمن برای امارات متحده عربی و عربستان سعودی به قدری زیاد شده که در یکی دو هفته اخیر مقامات آمریکایی خواستار پایان دادن به این جنگ شده است. در حال حاضر آمریکا به عنوان کارگردان معامله بزرگ قرن یکی از متحدین مهم خود در خاورمیانه را در حال از دست رفتن می بیند. لذا کاخ سفید به دنبال مدیریت شرایط است. البته این مدیریت شرایط برای ایالات متحده چندان آسان نیست چون علاوه بر خطای صهیونیست‌ها در حمله به غزه، دو خطای مهم عربستان سعودی یکی قتل جمال خاشقجی و دیگری تجاوز به یمن سبب شده تا بیش از پیش طرح معامله بزرگ قرن و سازش اسرائیل با اعراب به خطر بیفتد.

اخیرا شاهد دیدار بنیامین نتانیاهو نخست وزیر اسرائیل با سلطان قابوس پادشاه عمان بودیم در سایه تحولات کنونی، و با توجه به تلاش‌های سیاسی و دیپلماتیک سلطان قابوس، تلاش های اسرائیل در عمان به کجا خواهد انجامید؟ 

چنان که پیشتر گفتم اکنون روابط اسرائیل با جهان عرب در سایه حملات شکل گرفته به گونه‌ای خواهد بود که در کوتاه‌مدت و در مواضع سران جهان عرب شاهد دوری جستن از اسرائیل باشیم که این مسئله در خصوص سلطان قابوس هم صدق می کند. اما از آن طرف نباید شرایط را هم طوری دید که این حملات به عنوان پایان دهنده روابط اسرائیل با اعراب تلقی شود. در این خصوص روابط عمان و سلطان قابوس با اسرائیلی ها یک رابطه قدیمی و دیرینه است. البته نکته مهمی که در این خصوص باید مطرح شود این است که بسیاری از کارشناسان اهداف متعددی را در رفتارهای سیاسی سلطان قابوس با اسرائیل مطرح کرده اند، اما در این میان کمتر به پرونده یمن اشاره شده است. چون اکنون زمزمه های پایان جنگ یمن به گوش می‌رسد، لذا تل‌آویو به شدت نگران یمن بعد از جنگ است. از این رو صهیونیست ها از مذاکره با سلطان قابوس به دنبال مدیریت یمن از مجرای عمان هستند که تا جای ممکن یمن از تهران فاصله بگیرد.