معمای نرخ ارز

بهاره سلطان پور، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: افزایش قیمت دلار همیشه ضربات محکمی را به اقتصاد ایران وارد کرده است. افزایش چشم گیر قیمت ارز در دولت قبلی با تحریم های بین المللی همسو بود. برخی اعتقاد داشتند تحریم در آن زمان به ارز و اقتصاد داخلی ما ضربه ای وارد نمی کند. اما درست بر عکس، زمانی که تحریم های بین المللی علیه ایران اجرا شد ما با افزایش چشم گیر قیمت دلار رو به رو شدیم. بعد از توافق برجام به دلیل اینکه از فشار روانی بر بازار کمی کاسته شد، قیمت دلار تا حدودی ثابت ماند اما وقتی ترامپ برای اولین بار حرف از خروج امریکا از توافق برجام را زد، بازار ارز با نوساناتی رو به رو شد. خروج آمریکا از برجام، کاهش قمیت نفت جهانی، هجوم ملت برای خرید و ... عواملی است که به افزایش قیمت دلار اثر مستقیمی می گذارد. 

علاوه بر مسائل تحریم های بین المللی که به  بازار ارز ایران ضربه وارد کرده است، بالا بودن سطح واردات نسبت به صادرات هم  می تواند باعث افزایش قیمت ارز در داخل شود. با این اوضاع در کشور کسری تجاری به وجود می آید و ارزش پول ملی به مراتب کاهش پیدا می کند. با این اوصاف کالاهای وارداتی گران تر و کالاهای صادراتی روز به روز ارزان تر می شوند. در ایران به دلیل اینکه اقتصاد بیشتر دولتی است و بخش بزرگی از صادرات و واردات در دست دولت است، رقابتی بین بنگاه های اقتصادی وجود ندارد و با یک تغییر در نظام بین الملل و یک سخنرانی در محافل بین المللی، شاهد افزایش نرخ ارز در ایران  می شویم. 

اظهارات ترامپ مبتی بر تحریم کشورها از خرید نفت ایران باعث می شود که‌ تولید و صادرات نفت از ایران کاهش پیدا کند با این شرایط هم  کشور بیشتر با کمبود ارز رو به رو خواهد شد.  

مهدی تقوی، استاد دانشگاه و کارشناس اقتصادی در گفت و گو با دیپلماسی ایرانی در رابطه با افزایش نرخ دلار می گوید: «در ابتدا باید متذکر بود که مساله افزایش مجدد نرخ ارز اوایل هفته و پیش از واکنش ترامپ بوده پس مساله فرابرجامی است. در این راستا من بر این باورم که هیچ گونه منطق اقتصادی برگرفته از نظریات به خصوص در حوزه اقتصاد بین الملل را نه برای تبیین التهابات فرودین ماه سال جاری و نه تحلیل افزایش قیمت اوایل هفته در بازار ارز می توان یافت. ما در کمتر از یک ماه شاهدیم که دو بار بازار ارز شوک های شدید قیمتی را به خود دیده است. در این مدت کوتاه این میزان از افزایش قیمت یقینا با منطق اقتصادی جور در نمی آید. اگرچه یقینا این نرخ غیرواقعی است. اما همین نرخ اکنون بازار و تولید را به شدت ملتهب کرده است.»

او در ادامه می افزاید: «این که ما واکنش روانی بازار را در قبال خروج ترامپ از توافق هسته ای به عنوان یکی از عوامل رشد نرخ ارز در نظر داشته باشیم درست است مساله مهمتر را باید در این دید که فضای ناپایدار اقتصادی کشور و بازار متشتت داخلی ارز تا چه اندازه متاثر از شرایط برجامی و دیپلماتیک بوده است. چرا که تمام سناریوی جنون ارزی کشور را نمی توان در این مساله (خروج امریکا از برجام) خلاصه کرد. اگر چنین است چطور می توان التهابات فروردین ماه را تحلیل کرد. آن زمان که تا پایان وعده ترامپ که فرصت بیشتری باقی بود؛ یا همین نرخ اوایل هفته که پیش از خروج آمریکا از برجام بود. ثانیا ذیل نظریه "برابری قدرت خرید" اگر در ایران نرخ تورم بسیار بالا باشد، اما در آن سو تورم در ایالات متحده کمرنگ باشد، آن گاه ریال و تومان ایرانی و اساسا نرخ ارز کشور ارزش خود را در مقابل دلار و یا هر ارز دیگری از دست خواهد داد. به عبارت دیگر قدرت خرید ریال در مقابل دلار کاهش پیدا می کند. اما با رصد شرایط در دو مقطع التهابی (فروردین ماه و التهاب اوایل هفته جاری) با این نظریه هم نمی توان برای این نرخ توجیهی در علم اقتصاد پیدا کرد. چرا که تورم ایران در برابر آمریکا تا به این اندازه نیست که دلار از مرز 8 هزار تومان هم عبور کند.»
وی در ادامه تاکید می کند، یقینا مساله فرااقتصادی است. اما این عامل فرااقتصادی را هم نمی توان در حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی جستجو کرد. ثالثا با افزایش نرخ ارز در فروردین ماه دولت تصمیم گرفت که مراودات خود را از دلار به یورو تغییر دهد. اما سوال اینجاست که اگر چنین است پس چرا شاهد اوج گیری این قیمت ها هستیم. از اینها گذشته اکنون حتی در سایه فشارهای جهانی ما شاهدیم که روسیه و چین که همکاری خود را با ایران کماکان ادامه می دهند. 

دکتر محمدعلی ابوترابی، تحلیل‌گر مسایل اقتصادی و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تهران نیز در گفت و گو با یورو نیوز درباره افزایش نرخ دلار می گوید: «اگر فرض کنیم یک توافق همه جانبه میان ایران و ایالات متحده آمریکا صورت بگیرد، شاید در کوتاه‌مدت قیمت دلار حداکثر ۶ هزار تومان کاهش یابد اما با توجه به ادامه سرکوب قیمت ارز از سوی دولت، چشم انداز بازار ارز همچنان آبستن بروز شوک قیمتی خواهد بود. مساله اصلی بازار ارز این است که دولت همچنان با تعیین و حفظ نرخ چهار هزار و ۲۰۰ تومانی به سرکوب قیمت ارز تمایل دارد. به همین دلیل با بروز یک شوک مشاهده می‌شود که نرخ دلار حتی تا ۱۲ هزارتومان نیز افزایش می‌یابد. بنابراین اگر در صورت حصول توافق با ایالات متحده آمریکا حتی نرخ دلار ۶ هزار تومان کاهش یابد، اما به دلیل ادامه سرکوب قیمت ارز باز هم در آینده شاهد بروز شوک قیمتی خواهیم بود و با افزوده شدن عوامل روانی نرخ ارز صعود بیشتری را تجربه خواهد کرد.»

وی در ادامه می افزاید: «قطعا به دلیل پیشرفت‌هایی که در مورد نحوه اعمال کارآمدتر تحریم‌ها از سوی آمریکا حاصل شده و ابزارهایی که در اختیار این کشور قرار دارد، اعمال این تحریم‌ها اثر معناداری روی نرخ ارز خواهد داشت و شوک جدی وارد خواهد کرد چرا که دسترسی ایران به منابع ارزی را محدود خو‌اهد کرد و موجب تشدید جو روانی حاکم بر بازار ارز خواهد شد. به اعتقاد من تاثیر اجرای دوباره تحریم‌ها با تاثیرگذاری بیشتری همراه خواهد بود و نرخ ارز در بازار ایران با افزایش قابل ملاحظه‌ای رو به رو خواهد شد. چرا که دولت با نادیده گرفتن قواعد بازار آزاد به گونه‌ای با بازار ارز رفتار کرده‌ که آسیب پذیری‌ اقتصاد ایران در برابر تحریم‌ها افزایش یافته است. هر چند تحریم‌ها اثرگذار هستند ولی مشکلات ساختاری اقتصاد ایران در سیاستگذاری موجب شده تا اقتصاد ایران تا این حد از تحریم‌های اقتصادی تاثیرپذیر باشد.»