پوتین در کمین نشست هلسینکی

نویسنده: ام البنی پولاب

دیپلماسی ایرانی: نتایج انتظارها و نگرانی ها برای توافق بر سر مسایل مورد مناقشه میان امریکا و روسیه در نشست هلسینکی در تاریخ 16 جولای 2018 شاید تنها به اندازه شانس رسیدن به حداقل ها باشد. اما "جان بولتون"، مشاور امنیت ملی ایالات متحده امریکا می گوید جای نگرانی نیست و داشتن این نشست بدون توجه به نتایج آن یک موفقیت خواهد بود.

نشست هلسینکی که در سال 1972 با هدف بهبود روابط میان غرب و شرق ترتیب داده شده بود برای امریکا شانسی جهت تنش زدایی و کنترل تسلیحات هسته ای و برای شوروی به معنای فرصتی جهت تثبیت مرزها و افزایش مبادلات تجاری بود. شرایط کنونی روابط سرد میان مسکو و واشنگتن تحت تاثیر جنگ در اوکراین، مداخله مسکو در سوریه، اتهام مداخله پوتین در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در سال 2016، مسمومیت یک جاسوس سابق روسیه در بریتانیا و اخراج گسترده دیپلماتهای روس روابط دو بلوک شرق و غرب پس از جنگ جهانی دوم را یادآوری می کند.

اگر سوال این باشد که این نشست تا چه حد می تواند با حل و فصل مناقشات میان دو طرف موجب ایجاد صلح و امنیت در جهان باشد؟ به صراحت می توان گفت که مسائل مربوط به کنترل تسلیحات و خلع سلاح از مباحث حتمی این نشست خواهد بود. زیرا پوتین طی یک سخنرانی در اول مارس، کمی قبل تر از انتخابات ریاست جمهوری روسیه، با اعلام تولید سه سلاح جدید شامل یک موشک کروز با تکنولوژی هسته ای با توان رسیدن به ایالات متحده، نوعی سلاح هسته ای با توانایی گریز از هر گونه سیستم دفاع موشکی و همچنین ساخت یک زیردریایی بدون سرنشین غیر قابل توقف با قدرت منفجر کردن بنادر خارجی برنامه های جسورانه زرادخانه هسته ای خود را به رخ کشیده بود. اما در کنار کنترل تسلیحاتی می توان از مسائل مورد اختلافی مانند اوکراین، ایران، سوریه و تروریسم نام برد که مسایل مربوط به ایران در اولویت اهداف طرفین خواهد بود.

به نظر می رسد در مقابل خواسته های ایالات متحده امریکا برای همکاری روسیه بر سر مسایل جهانی، پوتین در کمین کسب بهترین فرصتها از شرایط پیش آمده است. چنانچه "مایک پومپئو"، وزیر امور خارجه امریکا می گوید برای روسیه حیاتی است که بخشی از گفتگوهای مهم ژئواستراتژیک باشد و ترامپ مشتاقانه در جستجوی مکانهایی است که بتواند گفتگوی سازنده ای برای دو کشور فراهم آورد.

روسیه بخش عمده ای از گفتگوی استراتژیک هلسینکی خواهد بود زیرا پوتین به خوبی می داند که ترامپ برای تحت فشار قرار دادن اقتصاد ایران نیاز به همکاری روسیه دارد و روسیه نه به عنوان عضو رسمی بلکه عامل موثر در اوپک و اثرگذار بر قیمت نفت، در همکاری با عربستان می تواند شرایط را تحت کنترل نگه دارد. تحریم فروش نفت ایران و بدنبال آن کاهش عرضه بدون افزایش تولید از سوی اوپک و روسیه، افزایش قیمت نفت را بدنبال خواهد داشت. مصداقی برای این همکاری آن است که روسیه طبق توافق با اوپک در چهار روز اول ماه میلادی جاری تولید نفت خود را حدود دویست هزار بشکه افزایش داده است.

در ثانی توافق بر سر کاهش حضور نظامی ایران در سوریه از مواردی است که در آن روسها می بایست با خروج ایران از سوریه موافقت کنند. حملات اسراییل به مواضع ایران در سوریه پس از خروج امریکا از برجام و با چراغ سبز روسیه دلیلی بر همکاری پیشدستانه پوتین است.

در گفتگوی دوجانبه هلسینکی همان گونه که واشنگتن به همکاری با کرملین نیاز دارد، کرملین هم برای رهایی از تحریم های واشنگتن در ارتباط با الحاق غیرمجاز کریمه به خاک روسیه مجبور به همکاری خواهد بود. به رسمیت شناختن کریمه از الزامات ژئوپلیتیک روسیه و از ضروریات قرارگیری روسیه در جایگاه ژئواستراتژیک است.

 فرصت دیگر برای پوتین استفاده از شکاف ایجاد شده بر اتحاد امریکا و اتحادیه اروپا پس از خروج ترامپ از برجام و نادیده گرفته شدن منافع ملی اروپائیان است که می تواند بر قوام ژئوپلیتیک روسیه از طریق تحلیل رفتن اتحاد ناتو که مرزهای غربی روسیه را احاطه دارد، اثر مثبت داشته باشد.

روسیه که در توان اقتصادی و بودجه نظامی توان همترازی با ایالات متحده را ندارد و به لحاظ فناوری و تکنولوژی وابسته و حتی وارد کننده مواد خام محسوب می شود، نمی تواند یک ابرقدرت باشد. اما برای بازیابی قدرت نیاز به اقداماتی دارد تا بتواند با استفاده از قدرت دیپلماسی بر تنگناها و نقاط آسیب پذیر چه در داخل و چه در صحنه سیاست خارجی غلبه کند. روسیه تلاش خواهد کرد که از نشست هلسینکی برای کسب حداکثر امتیاز در جهت منافع ملی روسیه بهره گیرد زیرا در هر بخش از جهان بخصوص در خاورمیانه امریکا و روسیه دارای منافعی هستند که با همپوشانی هم، دو کشور می توانند وارد فاز معاملات جدیدی شوند. ساخت خطوط لوله گاز و نیروگاه های هسته ای در ترکیه توسط روسیه و فروش موشک های اس 400 نظامی به ترکیه در مقابل لغو فروش جنگنده اف 35 ایالات متحده به این کشور و یا حمایت مسکو از مقامات حماس در مقابل برنامه ترامپ برای صلح اسرائیل و فلسطین از این دست تضاد منافع است. بنابراین هر قدر زمینه های مشترک میان دو رهبر بیشتر شود امید به کاهش تنش ها نیز بیشتر خواهد شد.

از نتایج ضمنی بده بستانهای این دیدار همگرایی ایران و اروپا و واگرایی اروپا از امریکا و حتی ناپایداری اتحادیه اروپا را می توان نام برد. بنابراین ضروری است که در شرایطی که ترامپ آماده مذاکره است، ایران با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک غلبه بر فشارهای سیاسی و اقتصادی امریکا را در دستور کار قرار دهد و در سوی دیگر تمهیداتی برای حفظ منافع ملی خود در سوریه بر اساس خروج نیروهای ایرانی اتخاذ کند، قبل از آن که روسها منافع حاصل را به نفع خود غصب کنند.