کرملین با پوپولیست های اروپا متحد شده است

رابرت اسکیدلسکی

دیپلماسی ایرانی: علاقه ی شدید به جام جهانی باعث شده تخمین زده شود حدود یک میلیون هوادار فوتبال، که بسیاری از اروپا و آمریکا هستند، به مسکو و سایر شهر های روسیه، سفر کنند. این امر احتمالا باعث خواهد شد شکاف به وجود آمده بین روسیه و غرب تا حدی پوشیده شود. در واقع، روابط روسیه و اروپا امروزه صرفا کاری است؛ یعنی جنگ سرد جدیدی آغاز شده است.

آیا این امید که روسیه پس از شوروی "به غرب خواهد پیوست"، همیشه در حد یک توهم بوده است؟ برخی تاریخ روسیه را زیر رو کردند و از ظلم و ستم قوم تاتار تا نبود "عصر روشنگری" گفتند تا بر این نتیجه صحه بگذارند، برخی نیز معتقد هستند که غریبگی روسیه با غرب بر حسب اتفاق بوده است.

به عنوان مثال، الکساندر لوکین، دانشمند علوم سیاسی روسیه، در کتاب اخیر خود با عنوان "چین و روسیه: ایجاد روابط حسنه ی جدید" استدلال می کند؛ با وجود اینکه چین با روسیه بیش از هر کشور دیگری، بر سر مسائل ارضی اختلاف نظر دارد، تغییر موضع کرملین در قبال چین، یک "نتیجه ی طبیعی" بود. روسیه، به عنوان یک ابر قدرت شکست خورده، می خواست این کفه ی ترازو که به نفع چین سنگینی می کرد را کمی به حالت تعادل برساند.

آنطور نبود که بگوییم چاره ای برای این مسئله وجود نداشت. بنا به گفته ی لوکین، پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، غرب دو گزینه پیش رو داشت: سخت تلاش کند تا روسیه را با عضویت در ناتو و کمک مالی برای رشد اقتصادی وارد دنیای غرب کند و یا اینکه ذره ذره به قول خودشان، این "هسته ی دنیای معاند" را نابود کنند. در واقع، همان طور که لوکین می گوید، رهبران کشور های غربی راه دوم را انتخاب کردند و ناتو و اتحادیه ی اروپا را گسترش دادند بدون هیچ اعتنایی به آزادی خواهان روسیه که هشدار می دادند این سیاست ها باعث تقویت قدرت طلبی روسیه خواهد شد.

با این حساب واکنش های روسیه را باید اکثرا به حساب دفاع گذاشت. تصرف شبه جزیره ی کریمه توسط روسیه، پاسخی به تلاش آشکار ناتو برای نزدیک شدن به مرز های روسیه و بیرون راندن ناوگان های روسیه از دریای سیاه بود.

لوکین طرفدار اصل "واقع گرایی" در روابط بین الملل است که بر اساس آن کشورهای مستبد همواره سعی خواهند کرد روابط خود را با توجه به اصل توازن قدرت تنظیم کنند. تلاش های غرب برای به پیروزی رسیدن در جنگ سرد به اندازه ی تلاش های روسیه برای معکوس کردن این روند قابل پیش بینی بود.

در مقابل دیدگاه کلی در غرب این است که در حال حاضر کشورها یا به میل خود یا به اجبار طبق اصول قوانین بین الملل عمل می کنند. اکنون غرب، روسیه را به خاطر نقض قوانین بین المللی تحریم کرده است در حالی که روسیه غرب را متهم به تلاش برای تجزیه ی سرزمینش کرده است. این جنگ سرد جدید تا وقتی که غرب یا روسیه از جاه طلبی های خود دست نکشند پایان نخواهد یافت، راه دیگر این است که هر دو طرف به دنبال منافع مشترک مهم باشند.

ورق برای پوتین با انفلاب های رنگی سال 2004 و 2008 در اوکراین و گرجستان برگشت. سوال بی پاسخ این است که چگونه "حکومت مستبد فاسد" به تثبیت رسیده و چرا هنوز هم با اقبال عمومی در روسیه مواجه است.

مسائل اقتصادی می تواند بخشی از این دلایل باشد. اصلاح طلبان روسیه در پایان دهه ی 1980 مشتاقانه از لیبرالیسم اقتصادی استقبال کردند آنها پیرو نئولیبرالیسم میلتون فریدمن و مارگارت تاچر بودند. نتیجه ی آنی این تلاش ها برای پیاده سازی اصول نئولیبرالیسم فروپاشی اقتصادی روسیه بود.

وقتی نئولیبرالیسم اقتصادی به طور جدی اجرایی شد، مقامات لیبرال روسیه هر گونه شانسی برای جانشین شدن به جای کمونیسم را از دست دادند. آسیب سیاسی که آنها به جنبش لیبرال وارد کردند آن قدر بزرگ بود که بهبود اقتصادی بعدی نیز مرهمی بر آن نبود.

ظهور احزاب پوپولیستی در اروپا برای نخستین بار کشورهای غربی را طرف صحبت رژیم پوتین قرار داده است. متئو سالوینی، رهبر حزب لیگ ایتالیا که در حال حاضر وزیر امور داخلی کشور در دولت ائتلافی ایتالیا است، به فضای صمیمانه ی دیدارش با پوتین در سال 2014 اشاره می کند: "ما در مورد تحریم های پوچ اتحادیه اروپای بزدل در قبال روسیه صحبت کردیم، اتحادیه اروپا به جای اینکه از منافع شهروندانش دفاع کند، در راستای منافع سرمایه داران اقتصادی حرکت می کند." وی گفت: "ما در مورد مسائل مهمی از قبیل محافظت از استقلال ملی، مبارزه با مهاجران غیر قانونی و دفاع از ارزش های مرسوم، صحبت کردیم." بنابراین، همگرایی بین ارزش های روسیه و غرب، حداقل در برخی از کشور های غربی، اتفاق افتاده است.

اتحاد تاکتیکی بین کرملین و پوپولیست ها، رویای تحقق یک ائتلاف ایدئولوژیک که "از لیسبون تا ولادیووستوک" ادامه خواهد داشت را به حقیقت نزدیک کرده است. ائتلافی که بر اساس ارزشهای "اوراسیایی" و نه غربی، خواهد بود. این که چنین پروژه های ژئوپولتیکی، در حال حرکت از حاشیه به متن هستند، باید زنگ هشداری برای همه باشند.

منبع: پراجکت سیندیکیت / ترجمه تحریریه دیپلماسی ایرانی / 33