پنج گام خودتحریمی
روزنامه دنیای اقتصاد در سرمقاله ای به قلم محسن جلال پور، آورده است: فرض این نوشته، بدترین حالتی است که اقتصاد ایران احتمالا در آینده با آن مواجه خواهد شد. بدترین حالت می تواند تشدید تحریم های اقتصادی باشد که در چهاردهه گذشته با انواع مختلف آن مواجه شده ایم.
سوال این است که کدام رفتار سیاست گذار می تواند آثار تحریم های اقتصادی را تشدید کند؟ 38 سال پیش در نخستین روز خردادماه 1359، نخستین دور تحریم های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی اعمال شد و در تمام این سال ها به اشکال مختلف ادامه پیدا کرد اما بدترین و خسارت بارترین تحریم ها در ابتدای دهه 90 به ایران تحمیل شد.
مرور تجربه چهاردهه گذشته نشان می دهد آثار منفی تحریم های اقتصادی زمانی تشدید شده که سیاست گذار در تله خودتحریمی افتاده است.
همین طور عامل مهم دیگری که حتی پس از پایان تحریم ها می تواند اقتصاد ما را زمین گیر کند این است که مجموع دستگاه های دولتی و حاکمیتی غیردولتی به بهانه «شرایط حساس کنونی» عاملیت خود را در فعالیت های اقتصادی افزایش داده و فعالیت بخش خصوصی را تهدید و محدود کنند. به تجربه دریافته ایم که نهادهای دولتی و حاکمیتی غیردولتی در شرایط اضطراری سعی می کنند احاطه بیشتری بر اقتصاد پیدا کنند. مثلا در دهه 60 هر سیاست زیان باری به بهانه وقوع جنگ به اقتصاد کشور تحمیل شد که بعدها پی به عواقب زیان بار آن بردیم. در دهه 90 نیز به بهانه تشدید تحریم ها شاهد اعمال سیاست های مخربی بودیم که آثار آن همچنان در اقتصاد کشور مشاهده می شود.
امیدواریم با استفاده از ابزار دیپلماسی و گفت وگو با کشورهای جهان هیچ گاه دوباره در تله تحریم نیفتیم، اما اگر چنین چشم اندازی پیش رویمان قرار گرفت باید به خاطر داشته باشیم که تحریم منجر به بزرگ شدن و تشدید عاملیت دولت، شرکت های شبه دولتی و بنگاه های حاکمیتی غیردولتی در اقتصاد کشور شده و در نتیجه، رفتارهای غیررقابتی نیز نهادینه می شود.
همین طور تقاضاهای رانت جویانه افزایش می یابد و باعث کاهش شفافیت اقتصادی شده و مخل فعالیت های سالم اقتصادی نیز می شود. تحریم فرصت تغییر و اصلاح ساختار را از اقتصاد ایران می گیرد و سرپوش مناسبی برای توجیه رفتارهای غلط سیاست گذار می شود. ایران جزو معدود کشورهای جهان است که نزدیک به چهاردهه با این چالش دست و پنجه نرم کرده و قاعدتا از این پدیده غیرانسانی و مغایر با جریان آزاد تجارت جهانی درس های زیادی آموخته است.
1- دولت را بزرگ و بخش خصوصی را محدود نکنیم
تحریم زمانی به اوج اثرگذاری می رسد که دولت به بهانه در دست گرفتن ابتکار عمل، دایره حضور و اثرگذاری اش را در اقتصاد کشور گسترده تر کرده و در مقابل، حیطه فعالیت بخش خصوصی را کوچک تر و محدودتر کند. در ابتدای دهه 90، تحریم کنندگان به شکلی بی سابقه تلاش کردند برای بانک ها و بنگاه های دولتی محدودیت ایجاد کنند؛ اما بخش خصوصی، آنجا که با محدودیت های داخلی مواجه نبود، موفق شد راه های عبور از حصار تحریم ها را پیدا کرده و ادامه حیات دهد. پس نخستین درس تحریم های گذشته این است که سیاست گذار به بهانه تحریم های بین المللی نباید عاملیت خود را در تجارت و بازرگانی افزایش داده و فعالیت بخش خصوصی را محدود کند.
2- مراقب باشیم دوباره در دام فساد نیفتیم
مراقب باشیم اقتصاد کشور دوباره گرفتار رویه های غیرشفاف و مفسده برانگیز نشود. در دور قبل تحریم ها، شاهد شکل گیری انواع فسادهای اقتصادی به بهانه دور زدن تحریم ها بودیم. اگر قرار است در آینده باز هم تحریم شویم، باید مراقب افزایش فساد و بزرگ شدن دایره اقتصاد غیررسمی باشیم.
3- خودتحریمی نکنیم
تجربه دور قبلی تحریم ها که در نهایت با مکانیزم برجام از میان برداشته شد، به سیاست گذار گوشزد می کند که نباید به بهانه تحریم های بین المللی، سیاست هایی تدوین کند که منجر به تحریم داخلی شود. به تجربه دریافته ایم که خودتحریمی، ندانم کاری، آزمون و خطا، وضع قوانین نادرست و تغییر مداوم رویه ها آثار به مراتب بدتری از تحریم ها دارند. بدون شک سیاست گذاری نادرست اقتصادی اگر قدرت برنامه ریزی فعال اقتصادی را کم کند و درجه پیش بینی پذیری سیاست ها در محیط کسب وکار کاهش پیدا کند، بیشترین لطمه را به فعال اقتصادی می زند. با وجود تحریم ممکن است فعال اقتصادی بازارهای خارجی را از دست بدهد اما با وجود بد مدیریتی در اقتصاد او حتی فرصت توفیق در بازارهای داخلی را هم ندارد.
4- به فعال اقتصادی فرصت انطباق پذیری بدهیم
درس دیگر این است که فرصت انطباق پذیری به فعال بخش خصوصی بدهیم. تجار و کارآفرینان ایرانی در صد سال گذشته هیچ گاه در فضایی ایده آل و عاری از ریسک فعالیت نکرده اند. بی ثباتی و ریسک های مکرر سیاسی فعال اقتصادی ما را به نوعی واکسینه کرده و در نتیجه او انعطاف بالایی برای انطباق پذیری با هر شرایط جدیدی دارد. در صورتی این امکان از او گرفته می شود که هر روز با تصمیم تازه ای مواجه شود. تحمل بی ثباتی در سیاست گذاری داخلی از فشارهای تحریمی بیرونی سخت تر است. تجربه نشان داده که قواعد تحریم ها هر روز تغییر نمی کند اما سیاست های داخلی هر روز می توانند تغییر کنند. اگر سیاست گذار این ملاحظه را داشته باشد، فعال کسب وکار توان انطباق با شرایط جدید را دارد و می تواند آن را مدیریت کند.
5- آمارهای اقتصادی را حبس نکنیم
هر زمان شرایط خاصی بر کشور حاکم می شود، نهادهای متولی تهیه و انتشار آمار به بهانه سوء استفاده احتمالی دشمن از آمارهای اقتصادی، از انتشار آن سر باز می زنند. تطبیق پذیری با شرایط جدید نیاز به بررسی و مطالعه آمارهای اقتصادی دارد و کارآفرین ایرانی اگر مثل دوره قبل تحریم ها دوباره با حبس آمار و سیاست های انقباضی اطلاع رسانی مواجه شود، قدرت تطبیق پذیری را به میزان زیادی از دست می دهد.
نظر شما :