انتخابات پارلمانی پاکستان و دورنمای رقابت احزاب سیاسی

نویسنده: مصطفی زندیه، تحلیلگر ارشد مسائل جنوب آسیا
دیپلماسی ایرانی: با نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات پارلمانی پاکستان (تیرماه سال جاری)، فعالیت ها و رقابت های هریک از احزاب اصلی این کشور سیر فزاینده ای بخود گرفته است. با توجه به اینکه حزب پیروز در این انتخابات، به تشکیل دولت مرکزی مبادرت خواهد ورزید، از این رو طبعاً کانون و محور رقابت های انتخاباتی، تلاش احزاب رقیب برای کنار زدن حزب حاکم یعنی حزب مسلم لیگ نواز دراین انتخابات خواهد بود. دراین چارچوب به بررسی آخرین وضعیت و موقعیت هر یک از احزاب اصلی این کشور یعنی احزاب مسلم لیگ نواز (PML-N)، تحریک انصاف (PTI) و مردم (PPP) خواهیم پرداخت.
حزب مسلم لیگ پاکستان- شاخه نواز (PML-N):
واقعیت این است که حزب مسلم لیگ نواز بنا به دلائلی چند از جمله رسوایی انتشار اسناد پاناما (که به برکناری نواز شریف ازسمت نخست وزیری و در مرحله بعد رهبری حزب منجر شد)، نادیده گرفتن شبکه های حمایتی و نفوذ در ایالت پنجاب و تمرکز تدریجی و فزاینده قدرت در دستان شخص نواز شریف از یک سو و عملکرد نه چندان مثبت دولت مرکزی این کشور در طی سالیان گذشته از سوی دیگر، این تلقی را بوجود آورده که حزب یاد شـده دیـگر نمی تواند پیروزی خود در انتخابات ۲۰۱۳ را در انتخابات پارلمانی (که در تیرماه سال جاری برگزار خواهد شد) تکرار کند. البته شاید حزب مسلم لیگ نواز خود را همچنان پیروز انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸ بداند اما این موضوع نه به دلیل محبوبیت قابل توجه درمیان رای دهندگان بلکه بدلیل مهارت این حزب در دست کاری اهرم های رقابت های انتخاباتی خواهد بود. درعین حال روشن است که بحران رسوایی انتشار اسناد پاناما که به برکناری نواز شریف از سمت نخست وزیری و رهبری حزب انجامید، همـچنان بر سر موقعیت حزب مسلم لیگ نواز سایه افکنده و موقعیت آن را بطور فزاینده ای در معـرض تهدید قرار داده است. بدنبال این موضوع، برکناری دوتن از همراهان حزبی نخست وزیر سابق یعنی اسحاق دار وزیر دارایی و خواجه آصف وزیر امور خارجه به این وضعیت دامن زده که می تواند بر محاسبات و رقابت های انتخاباتی تاثیر منفی داشته و تضعیف هرچه بیشتر جایگاه این حزب در عرصه فعالیت های انتخاباتی را در پی داشته باشد. مشکل دیگر این است که دولت مرکزی در حوزه اقتصاد با مشکلات و چالش های جدی خارجی (افزایش بدهی ها) و داخلی (کسری بودجه) مواجه است. هرچند دولت فعلی توانسته هزاران مگاوات برق را بر ظرفیت تولید این کشور اضافه کند اما نتوانست بطور کامل بحران انرژی دراین کشور را مهار نماید زیرا مشکلات ساختاری دراین عرصه شامل تامین سوخت برای نیروگاه هـا و نرخ گذاری برق باعث گردیده تا موضوع جیره بندی برق دراین کشور تداوم یابد. با این وجود رهبران اصلی حزب مانند نواز شریف همچنان نیروهای امنیتی را متهم به سناریوسازی برای ضربه زدن به حزب از طریق دادگاه ها می کنند و تاکید کرده اند آن ها قصد دارند تا زمینه را برای پر کردن خلاء بوجود آمده توسط حزب تحریک انصاف PTI (جنبش عدالت) فراهم سازند.
حزب تحرک انصاف پاکستان (PTI):
روشن است که حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان در حال تلاش برای بیرون راندن حزب مسلم لیگ نواز از گردونه قدرت است. با این حال در ارتباط با دورنمای موفقیت یا عدم موفقیت تحرکات این حزب در انتخابات پارلمانی تیرماه سال جاری، دو نگاه عمده وجود دارد:
نگاه اول: هرچند پایگاه اجتماعی حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان ایالــت خیبر پختونخواه می باشداما این حزب طی سال های گذشته توانسته نفوذ خود در ایالت پنجاب بعنوان کلیدی ترین و تاثیرگذار ترین ایالت در ادوار انتخاباتی مختلف پاکستان را افزایش دهد و از حزب مردم (PPP) که سال ها در رتبهٔ دوم و بعد ازحزب مسلم لیگ نواز قرار داشت، پیشی بگیرد. از سوی دیگر قرائن جدی نشان می دهد که پیــروزی حـــزب مسلم لیگ نــواز در عرصه انتخابات ۲۰۱۸، چشم انداز روشنی نداشته و از هم اکنون و بنا بدلائل پیش گفته، اختلال در حرکت عمومـــی حزب مسلم لیگ نواز و به نفع حزب تحریک انصاف در ایالت پنجاب آغاز شده است. از این رو اگر حزب مسلم لیگ نواز اکثریت فعلی خود را در مجلس ملی پاکستان هم از دست ندهد ممکن است با فاصلهٔ کمی حزب تحریک انصاف را پشت سر بگذارد. با  بروز این وضعیت ممکن است حزب مسلم لیگ نواز قادر نباشد تا به تنهایی دولت مرکزی را تشکیل دهد و در نهایت شرایط برای تشکیل یک دولت ائتلافی و با مشارکت حزب تحریک انصاف فراهم شود. (اینکه حزب تحریک انصاف آیا حاضر به ائتلاف باشد یا نه درحال حاضر روشن نیست) در حوزه انتخابات مجلس ایالتی پنجاب نیز هرچند بعید است حزب مسلم لیگ نواز اکثریت مجلس ایالتی پنجاب را از دست بدهد اما احتمال کاهش کسب کرسی های مجلس ایالتی از سوی این حزب و به نفع حزب تحریک انصاف وجود دارد. گفتنی است حزب تحریک انصاف تلاش دارد تا در سطح ایالت پنجاب رقابت شانه به شانه ای با حزب حاکم یعنی مسلم لیگ نواز داشته باشد. همچنین به موازات تشدید سیر نزولی موقعیت حزب مسلم لیگ نواز در آن ایالت، حزب تحریک انصاف تلاش دارد تا به تقویت هرچه بیشتر موقعیت حزب خود بپردازد. اخیراً ۱۵ تن از نمایندگان عضو حزب مسلم لیگ نواز در جنوب ایالت پنجاب، آمادگی خود را برای قطع وابستگی خود به آن حزب اعلام و الحاق به حزب تحریک انصاف را اعلام کرده اند.
اما در سطح ایالت سند وضعیت حزب تحریک انصاف متفاوت است. ایالت سند که حداقل برای چندین دهه جولانگاه احزاب مردم (PPP) و جنبش قومی متحده (MQM) بوده است، حزب تحریک انصاف با شرایط به مراتب سخت تری مواجه است. به نظر می رسد این حزب برای تعمیق نفوذ خود در ایالت یاد شده با وجود احزاب قدرتمندی مانند حزب مردم (PPP) و جنبش قومی مهاجر (MQM) راهی طولانی درپیش رو دارد. کمترین فعالیت و تحرک انتخاباتی از سوی حزب تحریک انصاف در سطح ایالت سند با فعالیت های تخریبی احزاب رقیب در آن ایالت مواجه خواهد شد. همین چند روز پیش بود که تجمعی از طرفداران حزب تحریک انصاف در منطقه گلشن اقبال شهر کراچی، مورد حمله طرفداران حزب مردم قرار گرفت و به مجروح شدن ۲۱ تن از هواداران حزب تحریک انصاف منجر شد. براین اساس احتمال هرگونه ائتلاف میان احزاب مخالف حزب مسلم لیگ نواز از جمله حزب مردم و حزب تحریک انصاف را می توان مردود دانست چرا که به نظر می رسد حزب تحریک انصاف ترجیح می دهد قدرت را در انحصار خود داشته باشد و هیچ طرفی را با خود شریک و همراه نسازد. این دو حزب همچنان رقیب یکدیگر باقی خواهند ماند و تنها در برخی موارد ممکن است همکاری هایی داشته باشند. به هر شکل احتمال ائتلاف احزاب مخالف و رقیب مسلم لیگ نواز برای کنار زدن این حزب از صحنه رقابت انتخابات را نباید بعید دانست چرا که در تاریخ سیاسی پاکستان، چنین ائتلاف هایی سابقه داشته است. احتمال ائتلاف حزب مردم و حزب تحریک انصاف را نیز نمی توان رد کرد اما با توجه به راهی که حزب تحریک انصاف در پیش گرفته، به نظر می رسد این حزب علاقه ای به ائتلاف با حزب مردم ندارد.
نگاه دوم: در انتخابات میان دوره ای اسفندماه گذشته حزب مسلم لیگ نواز موفق شد در رقابت با حزب تحریک انصاف در ایالت پنجاب، پیروزی شگفت آوری کسب نماید. حزب مسلم لیگ نواز دراین انتخابات توانست کرسی مجلس ملی در ناحیه NA-۱۵۴ را با اختلاف آرای قابل توجهی به دست آورد. گفتنی است این حوزه (کرسی مجلس) از سوی حزب تحریک انصاف بعنوان سنگر محکمی درنظر گرفته شده بود. شکست PTI در بدست آوردن کرسی یاد شده و پیروزی کاملاً غیرمنتظره حزب مسلم لیگ نواز به عنوان یک دورخیز به سوی انتخابات عمومی تیرماه آینده ارزیابی گردیده و زمینه ساز پیشرفت های قابل توجهی می توانست باشد. در این چارچوب نتیجه انتخابات در حوزه NA-۱۵۴ نشانه خوبی برای آینده و موقعیت حزب تحریک انصاف پاکستان در برابر حزب حاکم در انتخابات عمومی آتی نبود. واقعیت این است که نتایج انتخابات یاد شده نشان داد که شعارهای ایجاد تغییر از سوی حزب تحریک انصاف پاکستان بر روی رای دهندگان پنجابی تاثیرگذار نبوده و آن ها را متقاعد نکرده است. همچنین به نظر می رسد که تمایلات و گرایش های رای دهندگان پنجابی، تحت تاثیر مبارزات انتخاباتی فعــال و بی رحمانه تحریک انصاف قرار نگرفته است. شایان ذکراست حزب یاد شده برای بدنام کردن حزب مسلم لیگ نواز در منظر رای دهندگان سنتی تلاش بسیار کرد. این حزب خواستار اعمال تغییرات علیه فسادهای مطرح شده در حزب حاکم و حکومت بی ثمر آن بود. در یک نتیجه گیری اجمالی دراین خصوص می توان گفت حزب تحریک انصاف ممکن است در خدشه دارساختن تصویر حزب حاکم در اذهان عمومی اندکی موفق عمل کرده باشد، اما نتایج انتخابات اسفندماه گذشته ثابت کرد که انجام این کار ها در عمل ناموفق بوده است. به عبارتی زمان اجرا که فرا برسد، شکستن الگوهای سیاسی محلی نهادینه شده مشکل بوده و این امور همچنان به طبقات (قبایل)، قومیت و نژاد و وفاداری های خانوادگی به شدت وابسته است. ضمن اینکه بنظر می رسد حزب سیاسی عمران خان هنوز فاقد یک راهبرد برای ماندگاری و تحمیل و تثبیت خود در جایگاه ذهنی افکار عمومی بوده و هنگامی که زمان نفوذ در دینامیک سیاسی محلی موجود مربوط به حوزه های انتخابیه روستایی و مناطق نیمه شهری پنجاب فرا برسد، نمی تواند موفق عمل کند. شکست حزب تحریک انصاف در حوزه انتخابی یادشده (که پیش تر توسط اکثریت قابل توجه آرا برنده شده بود)، نشان داد که این حزب در مناطق دیگر ایالت پنجاب آسیب پذیر است و حتی نامزد قابل اعتمادی در آن نقاط ندارد تا بتواند با بهره گری از روابط خانوادگی و طبقه ای / قبیله ای خود، پیروزی کسب کند. در همین راستا، می توان گفت حزب تحریک انصاف پاکستان بر روی یک استراتژی شکست خورده متمرکز مانده است: کل مبارزات انتخاباتی حزب به تلاش جهت افشای فسادهای حزب حاکم از طریق رسانه های عمومی ختم شد و حزب عملاً کار و تلاش منسجمی برای تجهیز و حفظ نامزدهای قابل قبول و شایسته پیروزی خود در ایالت انجام نداد! شایان ذکر است ازدیگر دلائل اصلی که نامزد حزب تحریک انصاف پاکستان در انتخابات مزبور شکست خورد این بود که دینامیک های قومی و طبقه ای در آن حوزه انتخابیه شعارهای به اصطلاح غیرسیاسی برای تغییر را متناقض با منافع سیاسی خود دانستند. بعبارت روشن تر درحالی که درخواست عمران خان برای تغییرات به شکل گسترده مطرح شده و طرح آن از سوی وی موفق بود، اما هنگامی که نوبت به مسائل محلی حوزه انتخابیه رسید، این شعار ها بی اثر بود. در واقع این سیاست های داخلی و محلی بود که شکست حزب تحریک انصاف پاکستان را رقم زد. دراین چارچوب اغلب فراموش می شود که بسیاری از نظرات واستدلال هایی که در رسانه های جمعی مطرح می شود بسیار شهرمحور بوده و مربوط به مراکز شهری است. رای دهندگان نگرانی و دغدغه های محلی دارند. آن ها به حزبی رای می دهند که بتواند بهترین شیوه و عملکرد را در جهت رفع مشکلات آنان درپیش بگیرد. از سوی دیگر پیروزی حزب حاکم درانتخابات میان دوره ای پارلمانی NA-۱۵۴ بدین معنی است که پایه یا اداره سیاسی حزب در ایالت پنجاب همچنان دست نخورده و بدون تغییر باقی مانده است. ازاین رو به نظر می رسد با وجود تلاش های احزاب سیاسی و مذهبی مخالف برای تضعیف حزب حاکم از داخل، حزب مسلم لیگ نواز پاکستان تا آنجا که به انتخابات عمومی آتی مربوط می شود، تاکنون به عنوان برنده ای قاطع ظاهرشده است. علاوه براین یکی دیگر از مسائل نگران کننده نوظهور درایالت پنجاب، گرایش های روبه رشد رای دهندگان به گروه های مذهبی راست افراطی است. به نظر می رسد در انتخابات عمومی آتی، رقابت گسترده ای بین گروه های مذهبی-سیاسی راست و راست افراطی وجود داشته باشد و شاید حزب حاکم نیز به حمایت از گروه های اسلام گرای رادیکال در این ایالت بپردازد و عرصه برای فعالیت های انتخاباتی احزاب رقیب از جمله حزب تحریک انصاف تنگ تر و سخت تر گردد. (توضیح اینکه حزب مسلم لیگ نواز در ادوار انتخاباتی همواره دارای پایگاه اجتماعی قابل توجهی در میان گروه های مذهبی راست افراطی داشته که می تواند در انتخابات پارلمانی تیرماه نیز، این حزب را در مسیر برنده شدن قرار دهد.)
حزب مردم پاکستان (PPP):
برخی از اعضای قدیمی حزب مردم براین باورند که با توجه به تک روی در اتخاذ تصمیمات حزبی از سوی آصف علی زرداری و حضور بلاول بوتو به عنوان یک رهبر جوان و بی تجربه در راس حزب مردم و نیز تاخیر زیاد در آماده سازی نمایندگان این حزب در ایالت های مختلف بخصوص ایالت های پنجاب و خیبرپختونخواه و نیز انتخاب نامزدهایی که در بین مردم چندان نفوذ ندارند، نمی توان توقع پیروزی درانتخابات پارلمانی پیش رو را داشت. از سوی دیگر با وجود جنگ لفظی شدید بین آصف علی زرداری و نواز شریف، طی هفته های گذشته، احتمال ائتلاف حزب مردم به رهبری زرداری با حزب مسلم لیگ نواز برای انتخابات آینده دور از ذهن نبوده و می توان گفت این دو حزب اگرچه اختلافاتی دارند، امــا شانـس شکل گرفتن تفاهم هایی میان دو حزب بزرگ و قدرتمند در آستانه انتخابات آتی با هدف تضعیف حزب تحریک انصاف وجود دارد. ضمن اینکه ائتلاف حزب مردم و حزب تحریک انصاف برای رقابت با حزب مسلم لیگ نواز نیز ضعیف بوده و دلیل آن رفتارهای حزب تحریک انصاف و انتقادهای صریح آن در تجمعات مختلف از حزب مردم می باشد که نشان می دهد تشکیل چنین ائتلافی دور از دسترس است. براین اساس می توان نتیجه چنین وضعیتی یعنی تشدید اختلافات میان حزب مردم و حزب تحریک انصاف می تواند به سود حزب نواز شریف تمام شود.
جمع بندی:
حزب مسلم لیگ نواز تا قبل از مطرح شدن رسوایی مربوط به اوراق پاناما علیه وی دورنمای خوبی برای انتخابات ۲۰۱۸ داشت اما اکنون آینده این حزب نامشخص است. اصلی ترین حزب مخالف یعنی حزب تحریک انصاف پاکستان به رهبری عمران خان است. این حزب ظاهراً نسبت به یک سال قبل جایگاه قدرتمندتری پیدا کرده اما این به معنی پیروزی حداکثری این حزب نیست. حزب مردم پاکستان نیز به عنوان قدیمی ترین حزب سیاسی این کشور به عنوان یک رقیب عمده دیگر در انتخابات مطرح بوده اما درشرایط کنونی بدلیل ضعف در رهبری حزب در مرتبه ای پائین تر از احزاب مسلم لیگ نواز و تحریک انصاف قرار گرفته است. براساس آنچه که گفته شد به نظر می رسد ساختار قوه مجریه پاکستان بعد از انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸ توسط تعدادی از دولت های ائتلافی در سطوح مرکزی و ایالتی تشکیل خواهد شد. در این چارچوب هر چند رقابت اصلی درانتخابات پارلمانی ۲۰۱۸ پاکستان میان دو حزب مسلم لیگ نواز و تحریک انصاف خواهد بود اما به نظر می رسد نتیجه شدت رقابت ها بگونه ای شکل خواهد گرفت که دوحزب یاد شده نتوانند دوسوم اکثریت کرسی های مجلس ملی (که برای تشکیل دولت مرکزی ضروری است) را بدست آورند. براین اساس، امکان تشکیل دولتی ائتلافی محتمل خواهد بود. شاید برخی تحلیلگران بروز این وضعیت را یک دستور العمل و یا زمینه ای برای بی ثباتی تلقی کنند اما باید پذیرفت که این مردم پاکستان هستند که به روزهای انتخابات نزدیک می شوند و می توانند دراین خصوص تاثیرگذار باشند. با این حال هر حزبی که در این انتخابات پیروز شود این حقیقت را که ارتش این کشور بر قوه مجریه مسلط است را تغییر نخواهد داد.

انتشار اولیه: یکشنبه 23 اردیبهشت 1397 / انتشار مجدد: دوشنبه 7 خرداد 1397