آیا آمریکا واقعا اجازه هسته‌ای شدن عربستان سعودی را خواهد داد؟

اخباری که به تازگی در خصوص احتمال موافقت دولت ترامپ با انتقال فناوری هسته ای به عربستان سعودی و دادن حق غنی سازی اورانیوم به این کشور منتشر شده است، این پرسش را به میان آورده که آیا این اخبار واقعی است و با توجه به ملاحظات دولت آمریکا و نقش اسرائیل، چنین اجازه ای به عربستان داده خواهد شد یا خیر؟

به گزارش «تابناک» به نقل از لوبلاگ، بحث در خصوص انتقال فنآوری هسته ای از آمریکا به عربستان سعودی، معیار مناسبی برای ارزیابی سرنوشت دشمنی عربستان با ایران و همچنین اتحاد غیررسمی این کشور با اسرائیل علیه ایران است. انتقال احتمالی فناوری هسته ای به عربستان به یک مسابقه تسلیحاتی جدید در منطقه دامن خواهد زد و احتمالا توضیح مناسبی برای سکوت عربستان در برابر اقدامات دولت ترامپ از جمله در موضوع انتقال سفارت این کشور به بیت المقدس خواهد بود.

تصمیم ترامپ برای سعودی ها بسیار چالش برانگیز بود، زیرا از آنان به عنوان خادم حرمین شریفین انتظار می رفت که در موضوع دفاع از سومین حرم مقدس مسلمانان پیشرو باشند. سعودی ها در اجلاس اخیر سران سازمان همکاری اسلامی در استانبول در خصوص قدس، در سطح وزیر خارجه شرکت کردند و به جای پادشاه و یا ولیعهد این کشور، عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان در این اجلاس حاضر شد.

تنها مانع عربستان در راه موضع گیری جدی تر در این مسأله، همکاری آنان با اسرائیل، تمایل روزافزون آنها به علنی تر شدن این رابطه و موقعیت آنها به عنوان نزدیکترین متحد آمریکا در جهان عرب ـ که آماده حمایت از برنامه های آمریکا در موضوع سازش اسرائیل با فلسطینی هاست ـ نیست.

ترامپ از عربستان در رقابت این کشور با ایران در گستره جغرافیایی وسیعی از آسیا تا ساحل اقیانوس اطلس حمایت می کند و جدای از انتقاداتی که دولت آمریکا از عربستان سعودی در موضوع یمن دارد، سعودی ها سرمایه گذاری زیادی روی ادامه همکاری و جلب حمایت امریکا انجام داده اند. هرچند انتقاد بین المللی از رفتار ترامپ در خصوص قدس، سعودی ها را در موقعیت بدی قرار می دهد، اهرمی برای این کشور در روابط با آمریکا خواهد بود.

حمایت ترامپ از عربستان سعودی و ادعای وی در خصوص حمایت از منافع شرکت های آمریکایی در صحنه بین المللی، احتمال به هم خوردن توازن قوا در منطقه به نفع عربستان سعودی را افزایش داده است.

در آخرین اقدام دولت ترامپ در این راستا، این گزینه مطرح شده که در ازای رسیدن قراردادهای ساخت نیروگاه هسته ای در عربستان به شرکت آمریکایی وستینگهاوس، به عربستان سعودی اجازه غنی سازی هسته ای داده شود. تا پیش از این مخالفت دولت آمریکا با انجام غنی سازی و یا بازفرآوری هسته ای در عربستان سعودی از جمله مشکلات شرکت های آمریکایی برای فعالیت در عربستان سعودی بود.

عربستان سعودی در سال 2008 با آمریکا به توافق رسید که غنی سازی و بازفرآوری را دنبال نکند، ولی به نظر می رسد، نمی خواهد دیگر به این وعده خود وفادار بماند.

مکس برگمان، دستیار ویژه سابق معاون وزیر خارجه آمریکا در امور کنترل تسلیحات و امنیت بین المللی بر این باور است، گویا سعودی ها دیگر به این توافق پایبند نباشند.

کریستوفر فورد، مدیر ارشد شورای روابط خارجی آمریکا در امور سلاح های کشتار جمعی و مقابله با اشاعه در یک جلسه اجتماع در کنگره آمریکا در ماه گذشته میلادی حاضر نشد قول دهد که دولت ترامپ به محدودیت های سابق دولت آمریکا در خصوص انتقال فناوری هسته ای پایبند خواهد بود. وی اظهار داشت که این محدودیت ها، الزام قانونی نیستند بلکه پیشنهادهایی بوده اند که بهتر است محقق شوند. وی ادعا کرد که توافق برجام که در سال 2015 میان ایران و 5+1 به دست آمده است، توانایی آمریکا برای اصرار بر محدود کردن توانایی غنی سازی هسته ای دیگر کشورها را بسیار سخت کرده است.

عربستان سعودی قصد دارد تا سال 2030 با هزینه تقریبی 100 میلیارد دلار، شانزده راکتور هسته ای بسازد. دولت این کشور مدعی است، این اقدام باعث کمتر شدن مصرف نفت در این کشور و صادرات بیشتر آن خواهد بود و این در شرایطی است که مصرف نفت در داخل عربستان به شدت افزایش یافته و دولت این کشور در حال تلاش برای متنوع ساختن اقتصاد کشور است. ضمن این که در اختیار داشتن فناوری هسته ای، توان رقابت عربستان با ایران بر سر آینده منطقه را افزایش خواهد داد.

عربستان سعودی، معادن قابل توجه اورانیوم دارد. در گام مقدماتی برای پذیرش طرح های کشورهای دیگر برای توسعه بخش هسته ای در این کشور، دولت عربستان سعودی در ماه اکتبر از ایالات متحده، فرانسه، کره جنوبی، روسیه و چین خواست که اطلاعات اولیه درباره پیشنهادهای هسته ای خود را در اختیار عربستان قرار دهند. سعودی ها علاوه بر توافقات هسته ای به دست آمده با آمریکا، در سال های اخیر تفاهماتی نیز با چین، فرانسه، پاکستان، روسیه، کره جنوبی و آرژانتین داشته اند.

اشتیاق آشکار ترامپ برای تسهیل محدودیت های همکاری هسته ای با عربستان سعودی، در راستای وعده انتخاباتی ترامپ مبنی بر احیای صنعت هسته ای آمریکا و رقابت آن با روسیه و چین است. توافق هسته ای با عربستان سعودی برای شرکت وستینگهاوس حیاتی است. این شرکت که توانایی و فناوری آن در بیش از نیمی از نیروگاه های هسته ای دنیا مورد استفاده قرار گرفته، در ماه مارس امسال به دلیل تأخیر در دو پروژه خود در امریکا اعلام ورشکستگی کرده است.

توافق بر سر برداشته شدن محدودیت های همکاری هسته ای آمریکا با دیگر کشورها در ازای به دست آوردن قراردادهای هسته ای عربستان، می تواند باعث درگیری سیاسی در آمریکا شود، زیرا موضوع قراردادهای هسته ای با کشورهای خاورمیانه، با ادعای دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا در سال گذشته مرتبط دانسته می شود. ادعا شده که مایکل فلین از مقامات ارشد کارزار انتخاباتی ترامپ که در دوره ای کوتاه مشاور امنیت ملی رئیس جمهور ترامپ بود و بعدا وادار به استعفا شد، به دنبال این بوده است که اسرائیلی ها را متقاعد کند با فعالیت هسته ای عربستان سعودی کنار بیایند تا به این ترتیب شرکت های روسی بتوانند منافع زیادی از بازار هسته ای خاورمیانه به دست آورند.

برداشته شدن محدودیت های معمول آمریکا در همکاری هسته ای احتمالی با عربستان سعودی علاوه بر احتمال تشدید رقابت ایران و عربستان، می تواند سبب این شود که سایر دریافت کنندگان فناوری هسته ای آمریکا نیز امتیاز مشابهی را درخواست کنند. امارات متحده عربی و مصر در توافق های هسته ای خود با امریکا قبول کرده اند تا زمانی که دیگر کشورهای دریافت کننده فناوری هسته ای از آمریکا حق غنی سازی را نداشته باشند، این کشورها نیز از این امر صرف نظر کنند.

مدتهاست این ظن وجود دارد که عربستان سعودی به دنبال این است که در صورت لزوم قابلیت هسته ای نظامی را در اختیار داشته باشد. دهه هاست که همکاری عربستان سعودی با پاکستان، تردیدهایی درباره بلندپروازی های هسته ای این کشور ایجاد کرده است.

حسین حقانی، سفیر سابق پاکستان در آمریکا مدعی شده است که همکاری نزدیک با پاکستان از دوره جنگ با شوروی در افغانستان، امکان دسترسی این کشور به توانایی های هسته ای پاکستان را فراهم کرده است. آقای حقانی در مصاحبه ای مدعی شده است که در دهه 1980، سفیر عربستان سعودی در پاکستان، مهمان همیشگی عبدالقدیرخان پدر بمب هسته ای پاکستان بوده است.

همچنین، ژنرال فیروز حسن خان نویسنده تاریخ شبه رسمی برنامه هسته ای پاکستان، در خصوص انگیزه های هسته ای عربستانی ها تردیدی ندارد. به گفته وی، حمایت های عربستان سعودی به ویژه در سال 1998 وقتی که پاکستان به دلیل انجام آزمایش هسته ای مورد تحریم قرار گرفت، برای پاکستانی ها اهمیت بسیاری داشته است. در واقع در دوره این تحریم ها، کمک عربستان بود که اجازه داد پاکستان بتواند هزینه سنگین دستیابی به سلاح هسته ای را بپردازد.

مؤسسه امریکایی دانش و امنیت بین المللی در گزارشی در ابتدای سال جاری آورده است، این مؤسسه، شواهدی به دست آورده که کمک هسته ای آتی پاکستان به عربستان، انتقال سلاح هسته ای به این کشور را شامل نمی شود، بلکه کمک مهم پاکستان به سعودی ها در قالب کمک های مهمی مانند انتقال تجهیزات، مواد و دانش مورد نیاز در حوزه غنی سازی و بازفرآوری خواهد بود.

در این گزارش آمده است، روشن نیست که آیا دو کشور در حوزه های حساس هسته ای در پاکستان با یکدیگر همکاری داشته اند یا خیر. در جدی ترین حالت ممکن است که عربستان هزینه های مربوط به ایجاد یک مرکز اعلام نشده غنی سازی در پاکستان برای استفاده احتمالی در آینده را فراهم کرده باشد.

طبق این گزارش، حصول توافق هسته ای موسوم به برجام، تمایل عربستان به رسیدن به قابلیت ساخت سلاح هسته ای و یا حتی ساخت سلاح هسته ای را از بین نبرده است و به نظر می رسد که با توجه به از بین رفتن محدودیت های هسته ای ایران طی ده سال آینده، سعودی ها هم با جدیت بیشتری به دنبال این قابلیت خواهند رفت.

این گزارش پیش بینی کرده که سعودی ها به جای در پیش گرفتن یک برنامه تسلیحات هسته ای مخفی، بر ساخت زیرساخت های هسته ای خود، ایجاد دانش فنی مورد نیاز و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز متمرکز خواهند شد. این وضعیت به سعودی ها اجازه خواهد داد که در روزی در آینده، خودشان مدیریت همه چرخه سوخت هسته ای در این کشور را به دست بگیرند. وضعیت فعلی این گونه به نظر می رساند که سعودی ها در کوتاه مدت به شکل جدی از تلاش برای به دست آوردن سلاح هسته ای احتراز خواهند کرد ولی در بلندمدت انگیزه زیادی برای این کار خواهند داشت.