اتهام حریری به تهران دسیسه ریاض - تل آویو - واشنگتن به علاوه لندن

عبدالرحمن فتح الهی - نخست وزیر لبنان دیروز شنبه در اقدامی غیرمنتظره استعفای خود را در شرایطی اعلام کرد که این اقدام از ابعاد مختلف به ویژه تأثیر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با محوریت ریاض در این رویداد قابل تأمل است. به ویژه که اعلام استعفا نه در لبنان که از عربستان و شرایطی غیر معمول مطرح شد. چرا که طبق قوانین لبنان، نخست وزیر در صورت استعفا باید در یک نامه رسمی در قالب استعفانامه خود نامه به رئیس جمهور لبنان دلایل، عوامل و شرایطی که موجب استعفای او شده را قید کرده و مضافا باید استعفانامه با پاسخ رسمی از جانب رئیس جمهوری همراه باشد. اما سعد حریری در فضایی کاملا مبهم که دلایل آن شاید در آینده روشن شود و می توان بخشی از آن را متوجه ریاض دانست، استعفای خود را پیش از ارائه رسمی به میشل عون، رئیس جمهور لبنان، تلویزیونی و رسانه ای کرد. بنابراین در سایه چنین اقدامی باید انتظار شکاف جدیدی باشیم، شکافی که می تواند به رویارویی مجدد المستقبل و حزب الله بینجامد. این شرایط می تواند سبب تسهیل برنامه و استراتژی جدید ریاض و واشنگتن علیه حزب الله شود؛ آن هم در شرایطی که ترامپ در چند وقت اخیر حملات گسترده ای را علیه حزب الله آغاز کرده و کنگره نیز به موازات آن تحریم های جدیدی را ضد حزب الله تصویب کرد بود. در این شرایط طبیعتا هر گونه گفت وگوی سیاسی بین این دو حزب (حزب الله و المستقبل) که مهمترین نمایندگان دو جریان عمده لبنانی هستند تا زمانی نامعلوم متوقف می شود. دیپلماسی ایرانی تحلیل دلایل و تاثیرات این اقدام سعد حریری را بر لبنان و منطقه با محوریت بررسی اتهام زنی او به تهران و حزب الله به عنوان دلیل اصلی استعفایش در گفت و گویی با جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل خاورمیانه و پژوهشگر حوزه شمال آفریقا، جویا شده است که در ادامه می خوانید :

با توجه به اقتضائات مکانی (ریاض) و زمانی اعلام استعفای سعد حریری و شرایط عجیب و خارج از عرف آن، از دید شما و از نگاهی کلی شرایط و دلایل این اقدام حریری را چگونه ارزیابی می کنید؟

رفت و آمدهای اخیر حریری به عربستان و سفر دو روز پیش او به ریاض خود به خود می تواند نشان دهنده دلایل استعفای حریری با تاثیرگیری از سعودیها باشد؛ چرا که به روشنی پیوندهای آشکار اقتصادی و سیاسی او را با مواضع و برنامه های ریاض روشن می کند. ببینید اکنون ریاض در بستر نوعی سرخوردگی ناشی از شکست به واسطه تحولات میدانی خاورمیانه به دنبال پوست اندازی است؛ لذا در صدد است تا در این راستا روند آرامی که در لبنان شکل گرفته و این روند به نفع دولت و مردم لبنان است، در راستای استراتژی خود برهم بزند. اما در نگاهی به تحولات یک ساله اخیر در این کشور می توان برنامه حریری و پیوستگی آن را با ریاض به خوبی درک کرد. تقریبا یک سال پیش که حریری به واسطه تشکیل دولت موقت، نخست وزیر لبنان شد، قدرت و موقعیت قبلی خود را نداشت و در این مسیر به دلیل برخی مواضع و رفتارهایش محبوبیت خود را ازدست داده بود، لذا طبیعی است که ریاض و حریری نگران آینده سیاسی خود در لبنان باشند؛ چرا که امکان دارد محبوبیت حریری، حزب المستقبل و به طور کلی جریان 14 مارس در میان لبنانی ها کمتر شود، آن هم در شرایطی که بهار سال آینده لبنان شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی است، انتخاباتی که در بستر قانون جدید و فرمولی متفاوت، نقشه سیاسی احزاب را در به دست آوردن کرسی ها عوض خواهد کرد. چرا که این فرمول سبب خواهد شد تا نمایندگان واقعی اهل سنت لبنان که دغدغه حل مشکلات خود را دارند، در عرصه سیاسی لبنان قدرت را در دست بگیرند. لذا در بستر این شرایط حریری، ریاض، واشنگتن و تل آویو نگران چند مساله هستند؛ اول، تاثیرات شرایط و تحولات منطقه ای به خصوص آن که تحولات میدانی متذکر شکست برنامه های آنان در خاورمیانه است. از سوی دیگر با نگاهی به بحث و مقوله رشد تروریسم در چند ساله اخیر در لبنان می بینیم که نیروهای لبنانی با محوریت حزب الله در مبارزه با تروریسم توانستند امنیت را به کل خاک لبنان برگردانند؛ بنابراین استعفای حریری را می توان یک اقدام تلافی جویانه مثلث تل آویو – واشنگتن - ریاض از مردم لبنان به دلیل حمایت از حزب الله لبنان دانست. از سوی دیگر این جریان منتقد و مخالف گروه های مقاومت اساسا تمایلی ندارند که لبنان تا زمان برگزاری انتخابات دارای دولتی موقت برای اداره امور باشد، تا در سایه آن برنامه های خود را برای لبنان به راحتی پیاده کنند، به ویژه که به نظر می رسد این جریان برنامه خاصی را برای انتخابات پارلمانی آتی لبنان داشته باشند؛ طبیعتا باید برای اجرای هر چه بهتر انتخابات، باید حداقل دولتی موقت بر روی کار باشد تا بتواند برگزار کننده و ناظر بر انتخابات باشد که این مسئله در تعارض با برنامه های آنان است. اما مضاف بر این نکات در شرایطی که واشنگتن، حزب الله را یک گروه تروریستی معرفی کرده و ترامپ در این راستا تحریم های جدیدی را با تصویب کنگره علیه حزب الله به اجرا در آورده است، آن هم در شرایطی که تل آویو بارها و بارها خواستار محدود کردن حزب الله بوده و به موازات آن همسویی های ریاض سبب ایجاد وضعیتی شد تا در نهایت به استعفای حریری، آن هم در عربستان سعودی بینجامد. لذا مجموعه این عوامل دست به دست هم داد تا برآیند آن با استعفای حریری بتواند شرایط جدیدی را برای جولان بیشتر در عرصه تحولات به عربستان، ایالات متحده و اسرائیل بدهد.

اما در متن استعفای حریری که از العربیه پخش شد دوباره سیبل اتهامات به سمت تهران و حزب الله رفت. شما دلایل این مواضع حریری را چگونه ارزیابی می کنید؛ آیا به واقع تهران و حزب الله اساسا می توانند برنامه ای برای ترور سعد حریری داشته باشند یا این هم زمانی آزادسازی "قائم" در عراق و "دیرالزور" در سوریه را با استعفای حریری باید تصادفی دانست و این اقدام را واکنشی به قدرت گیری احتمالی تهران و حزب الله در بستر تحولات منطقه ای و نوعی رقابت ریاض در مقابل تهران قلمداد کرد؟

قطعا استعفای حریری نهایت توان و تلاش ریاض - واشنگتن - تل آویو در تقابل با تحولات منطقه ای ست و باید این اقدامات را در تخریب پیشرفت جبهه مقاومت دانست. ببینید اکنون مخالفین قدرت گیری جبهه مقاومت با تحریک حریری سعی در تقابل بخشی از جامعه لبنان با حزب الله که در آستانه پیروزی کامل در سوریه است، دارند تا این گروه نتواند در این روند رشد پیشرفت های خود را داشته باشد. همچنین جریان های مخالف حزب الله درصدد هستند با ایجاد یک فضای تبلیغاتی منفی در خصوص اتهام زنی به حزب الله لبنان در سایه مطرح کردن مساله ترور سعد حریری محبوبیت حزب الله لبنان را در آستانه پیروزی های میدانی مبارزه با تروریسم و همچنین انتخابات از او بگیرند و با ریزش آرای مردم لبنان بخشی از این رای ها را به سمت خود جلب کنند، اما با توجه به تحولات اخیر لبنان بعد از مقاومت حزب الله در منطقه عرسال و جدیت حزب الله برای حفظ امنیت لبنان، قطعا افکار عمومی این کشور در راستای استراتژی ریاض - واشنگتن - تل آویو قرار نخواهد گرفت. اکنون مردم لبنان به این باور رسیده اند که در سایه سلاح حزب الله خطر تروریسم و اسرائیلی که به راحتی می توانست مرزهای لبنان را مورد تعدی خود قرار دهد، دفع کرده است؛ لذا در بستر قدرت نمایی حزب الله به دلیل افزایش محبوبیتش و در کل جریان 8 مارس سبب شده تا در مقابل جریان 14 مارس با حداکثر توان خود با استعفای حریری این افزایش محبوبیت را با خدشه روبه رو کند. از سوی دیگر با توجه به نکته شما در خصوص بازپس گیری قائم عراق و دیرالزور سوریه ما شاهد ورق خوردن آخرین صفحه تروریسم در این دو کشور هستیم. اما نکته اینجاست که در دوران پساداعش ما همواره باید منتظر سناریوهای جدید در مقابل جریان مقاومت باشیم. لذا پیش بینی استعفای حریری آن هم به فاصله 24 ساعت از پیروزی های مقاومت در سوریه و عراق قطعا قابل پیش بینی بوده و مطمئنا ادامه موفقیت های دمشق و بغداد در آینده هم موجب تحریک ریاض - واشنگتن - تل آویو و بروز تحولات بیشتر با اقدامات سوء از جانب آنان برای تخریب یا حداقل کاهش شتاب موفقیت جریان مقاومت در مقابله و مبارزه با تروریسم خواهد بود. لذا تمام اتهامات حریری نسبت به تهران یا حزب الله حاصل برنامه ریزی این سه ضلع مثلث به اضافه لندن است که دو روز پیش نتانیاهو در این کشور حضور داشت.

اما در این میان ما شاهد نوعی تناقض و رفتار پارادوکسیکال در اقدامات حریری هستیم؛ از یک سو با تشکیل دولت موقت ائتلافی و تقبل پست نخست وزیری بنای ارتباطات گرمی را با حزب الله و جریان هشتم مارس داشت و به موازات آن با پذیرش واقعیت های میدانی تحولات خاورمیانه ادامه حکومت و حضور اسد را در قدرت هم تایید کرد و حتی در این راستا حریری اقدام به بازگشایی سفارتخانه لبنان در سوریه کرد و "سعد زخیا" را به عنوان اولین سفیر لبنان در سوریه پس از پایان تنش ها میان بیروت و دمشق انتخاب کرد و حتی در یک گام رو به جلو، حریری در حساب توئیتری خود نسبت به مواضع منتقدین انتخاب سفیر برای سوریه به صراحت اعلام داشته که ما باید ادامه حضور اسد در سوریه و شکست تروریسم را در این کشور به عنوان یک واقعیت بپذیریم؛ مضاف بر این حریری در دیدار با علی اکبر ولایتی از حمایت ها وتلاش های تهران از بیروت تشکر کرد، اما از سوی دیگر تنها به فاصله کمتر از 12 ساعت از این دیدار ما شاهد استعفای او با اتهام زنی علیه تهران هستیم؛ شما دلایل این تناقض در رفتار سیاسی حریری را چگونه ارزیابی می کنید؟

قطعا دلیل و ریشه اصلی این تناقض به جمع بندی و ارزیابی نهایی خود حریری و فشارهای عربستان –اسرائیل - آمریکا بر او که ناشی از تغییر تحولات میدانی است، برمی گردد. نکته مهم این است که مطمئنا خود این فشارها با رفتار حریری نیز در تناقض است، چرا که حریری با حضور تقریبا یک ساله در جایگاه نخست وزیری و رصد واقعیت های میدانی به باور و ارزیابی درست از لبنان، سوریه و کل منطقه خاورمیانه رسیده بود و بر اساس همین درک هم اقدام به نزدیکی با دمشق و بازگشایی سفارتخانه در سوریه کرده بود. اما شاید به دلیل فشارهای مالی و سیاسی از جانب ریاض مبنی بر قطع کمک از او و حزبش سبب این تناقض شده باشد و حتی کار را به جایی برساند که سخن از ترور او توسط حزب الله و تهران مطرح شود. این مساله درست در راستای همان برنامه تنشی بود که با سناریو اتهام زنی علیه حزب الله در جریان ترور رفیق حریری شکل گرفته بود و نهایتا هم مشخص شد که این ترور توسط خود اسرائیل برنامه ریزی شده است. یعنی همان کسانی که در یک پروسه اتهام زنی طولانی مدت در جریان ترور رفیق حریری خواستار حذف سوریه و حزب الله از تحولات منطقه ای بودند، اکنون هم با چنین اتهام مشابهی به دنبال تکرار سناریوی ترور پسرش نیز هستند تا در سایه آن موفقیت های سوریه و حزب الله را تحت تاثیر قرار دهند.

با توجه به این که در بستر عدم حضور نزدیک به 3 ساله دولت در لبنان با تلاش های فراوان دولت ائتلافی موقت از هر دو جریان (میشل عون، رییس جمهور از جریان 8 مارس و سعد حریری نخست وزیر از جریان 14 مارس) تقریبا از یک سال پیش شکل گرفت، اما در بستر استعفای حریری و احتمال سقوط دولت موقت ائتلافی، آینده این دولت و شرایط سیاسی لبنان چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد؟ سرنوشت دولت موقت تا انتخابات پارلمانی سال آینده چه خواهد بود؟

روند روبه رشد محبوبیت رقبای 14 مارس نشان از این دارد که جریان 8 مارس در هر مقطعی به صورت قانونی عمل خواهد کرد و این تنش ها و واکنش های برخی افراد آنان را وادار به عکس العمل های آنی و غیر قانونی نخواهد کرد، چرا که این جریان با توسل به پایگاه مردمی در لبنان توان اداره شرایط سخت را نیز خواهند داشت. زیرا این پایگاه مردمی روز به روز باعث تثبیت بیشتر جریان 8 مارس با محوریت حزب الله در بطن سیاسی لبنان شده است، لذا این جریان هیچ گونه احتیاجی به واکنش های احساسی غیرقانونی برای تلافی استعفای حریری نخواهند داشت که این مساله اتفاقا موجب افزایش قدرت آنان در روند تحولات لبنان خواهد شد. بنابراین بازنده واقعی میدان تحولات لبنان کسانی هستند که با واکنش های غیر قانونی دست به تخریب سایرین بزنند، چرا که در بستر این اقدام حریری افکار عمومی لبنان به وضوح شاهد رفتار غیر قانونی او در طی 24 ساعت گذشته بود و این مساله می تواند چالش های جدی را برایش در انتخابات آتی پارلمانی لبنان ایجاد کند. اما آن چه مسلم است این است که لبنان امروز به راحتی می تواند در قیاس با ادوار گذشته از این مشکل نیز عبور کند و شاید برای حل این مشکل دولت موقت دیگر تا برگزاری انتخابات شکل گیرد و یا این که جریانات سیاسی با فشار بر 14 مارس بتوانند گزینه دیگری را که مورد قبول سایرین باشند به عنوان نخست وزیر انتخاب کنند. اما در هر صورت مساله استعفای حریری نمی تواند به بن بست سیاسی در لبنان منجر شود چنانی که تا کنون این اتفاق روی نداده است.

انتشار اولیه: یکشنبه 14 آبان 1396 / انتشار مجدد: شنبه 20 آبان 1396