با "ترامپ تاجر" می توان مذاکره کرد

   عصرایران؛ جلیل بیات^* - برجام به سخت ترین آزمون خود نزدیک می شود. تا چند هفته دیگر مشخص خواهد شد که آیا ترامپ همچون دو دفعه قبل این توافق را تایید خواهد کرد، یا آنطور که ادعا کرده بود به دلیل عدم پایبندی ایران به برجام تا ماه اکتبر! از آن خارج خواهد شد.

 البته روز پنج شنبه وی تعلیق تحریم های هسته ای ایران را تمدید کرد، اما برخی کارشناسان معتقدند سیگنال ها حاکی از خروج وی از این توافق چندجانبه دارد. در عین حال رویترز گزارش داده طرح جدیدی از سوی آمریکا برای فشار بیشتر بر ایران در موضوعاتی غیر از برجام نیز در حال بررسی است.

برجام منهای آمریکا؟!

محمدجواد ظریف وزیر امورخارجه و علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفته اند حتی بدون آمریکا نیز می توان برجام را ادامه داد، البته اگر سایر طرف ها به تعهدات خود پایبند باشند. با این حال به نظر می رسد مسئله اصلی خروج یا باقی ماندن آمریکا در توافق نیست؛ بلکه انتفاع کامل ایران از این توافق است.

 حتی همین حالا که آمریکا متعهد به اجرای برجام است، به گفته مسئولان کشورمان مانع از دسترسی کامل ایران به مواهب قانونی ایران از این توافق می شود. بسیاری از بانک های بزرگ و شرکت های مالی و اقتصادی از ترس تنبیهات آمریکا هنوز حاضر به معامله و تبادل با ایران نشده اند. حال اگر آمریکا از برجام خارج شود علاوه بر بازگشت تحریم های یکجانبه آمریکا علیه کشورمان، قطعا در رابطه ایران با دیگر کشورها و به خصوص شرکت های خصوصی چندملیتی اختلال ایجاد خواهد شد.
 با این شرایط چگونه می توان از ادامه برجام بدون حضور آمریکا سخن گفت؟!

در برابر خروج آمریکا از برجام چه باید کرد؟

در این شرایط برخی کارشناسان معتقدند در صورت خروج آمریکا از برجام، ایران باید از این کشور به شورای امنیت سازمان ملل شکایت کند. اما سوال این است که فایده این کار چیست؟ حتی با رای شورای امنیت علیه آمریکا چیزی برای ایران تغییر نمی کند و صرفا ممکن است در اقدامی کمتر رخ داده، آمریکا را مجبور به استفاده از حق وتو برای خودش کند.

 برخی دیگر به حفظ آرامش سیاسی و امنیتی در داخل کشور و پرهیز از دادن بهانه به دشمن سخن گفته و خواستار هماهنگی بیشتر با اروپا و دیگر قدرت های جهانی شده اند. اگرچه این اقدامات بی فایده نیست اما واقعیت این است که مانع از تاثیر خروج آمریکا از برجام بر منافع ملی ایران نمی شود. پس چه باید کرد؟ آیا ایران هم باید از برجام خارج شود؟ هرگز.

در عرصه سیاست و روابط بین الملل گفته می شود باید از بحران و تهدید، فرصت ساخت و به نظر می رسد اکنون زمان عمل به چنین گفته ای توسط ایران است.

حسن روحانی در مناظرات دوازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری گفته بود آمادگی دارد در چهار سال آینده غیر از تحریم های هسته ای، بقیه تحریم ها را هم بردارد. شاید تصور این امر در ابتدا کمی سخت باشد که چطور می توان با ترامپ که قصد دارد از برجام خارج شده و تحریم های هسته ای ایران را نیز بازگرداند به توافق رسید و تمامی تحریم ها را لغو کرد. اما واقعیت این است که اتفاقا مذاکره و توافق با ترامپ آسان تر از روسای جمهور قبلی آمریکا است.

چرا مذاکره با ترامپ راحت تر است؟

ترامپ یک تاجر (و نه یک سیاست مدار) است و فاقد چارچوب ذهنی ایدئولوژیک است. این یک امر پذیرفته شده است که با افرادی که عقبه ایدئولوژیک ندارند بهتر می توان به توافق رسید. چنین افرادی در مواضع خود راسخ نیستند. در لحظه و بدون تفکر سخن می گویند و نظر خود را به راحتی عوض می کنند. چرخش دیدگاه ترامپ درباره عربستان، یا تغییر موضع او در برابر چین و یا حتی تلطیف دیدگاهش درباره ناتو و روسیه به خوبی گویای این موضوع است. پس چرا نتوان با مذاکره نظر او را درباره ایران نیز تغییر داد؟

نقض روح برجام از دیدگاه ایران و آمریکا

اکنون هر دو کشور ایران و آمریکا مدعی نقض روح برجام توسط طرف مقابل هستند. تاثیر تحریم های غیرهسته ای بر روند اجرای برجام باعث انتقاد ایران شده است. این موضوع در واقع به دلیل چسبندگی موضوعات در عرصه بین المللی است. در عصر جهانی شدن، مسائل و موضوعات آنقدر به هم گره می خورند که نمی توان انتظار داشت با حل یک مشکل، از سایر مشکلات فارغ شد.

در مقابل انتقاد آمریکا عمدتا به رفتار منطقه ای ایران است. آمریکا معتقد است این فعالیت های ایران به شدت هدف برجام برای برقراری ثبات بین المللی را تضعیف می کند. لذا ترامپ معتقد است باید با مذاکره مجدد به این موضوعات نیز پرداخت و آنها را در توافق گنجاند.

امکان مذاکره با آمریکا درباره سایر موضوعات

 دولت حسن روحانی به درستی معتقد است با مذاکره می توان منافع ملی را حفظ کرد؛ چنانکه مذاکره، توان غنی سازی و رآکتور آب سنگین ایران را از بین نبرد و اتفاقا به آن مشروعیت بین المللی داد. با این رویکرد به نظر می رسد درباره مسائل منطقه بیش از آنکه میان ایران و آمریکا اختلاف وجود داشته باشد، اشتراک وجود دارد؛ چنانکه هر دو مخالف داعش و به دنبال ثبات در منطقه هستند و اختلافات جزیی نیز عموما به دلیل سوءبرداشت و تصورات اشتباه از اهداف و نیات طرفین است.

از سوی دیگر به نظر می رسد ترامپ نیز بیش از آنکه با برجام مخالف باشد با عدم گنجاندن موضوعات پیش گفته در آن مخالف است. چراکه تقریبا تمامی کارشناسان و اغلب مشاوران وی به این موضوع اذعان دارند که با این توافق آمریکا به هدف اصلی خود مبنی بر ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته ای رسیده است.

بنابراین به نظر می رسد راه حل این بحران چنین باشد که قبل از خروج آمریکا از برجام، مذاکره درباره موضوعات دیگر آغاز شود.

یعنی برجام با همین شرایط کنونی ادامه یابد و طرفین به تعهدات خود عمل کرده و در عوض درباره اختلافات دیگر که بدان اشاره شد پای میز مذاکره بنشینند. بدین ترتیب بحران کنونی را به فرصت تبدیل کرده و هم برجام حفظ و با تایید آن از سوی ترامپ، انتفاع ایران از آن بیشتر خواهد شد و هم امکان رفع سایر تحریم ها فراهم می شود. پس شاید اکنون زمان آن است که این فرمان را به دیپلمات های ایران داد که: بروید و با این "تاجر" مذاکره کنید.

^{*کاندیدای دکتری روابط بین الملل دانشگاه تربیت مدرس}