سبکتگین امیر و صالحی نظام

نویسنده: سرگه بارسقیان

دیپلماسی ایرانی: آلپتگین، بنیانگذار سلسله غزنویان روزی ۲۰۰ غلام را برای ستاندن مال خود نزد قبیله ترک خلج و ترکمانان فرستاد که سبکتگین از جمله آنان بود. چنانکه خواجه نظام الملک طوسی در «سیاست نامه» روایت کرده، خلج و ترکمانان تمام مال را ندادند، غلامان دست به سلاح بردند و قصد جنگ کردند که به زور مال بستانند. سبکتگین جنگ نکرد و به دیگر غلامان گفت امیر آن ها را برای جنگ نفرستاده؛ گفته بروید و آن مال و چهارپایان بیاورید. استدلال کرد که اگر جنگ کنند و شکست بخورند ننگی عظیم باشد که حتی امیر هم می گوید کی گفتم شما جنگ کنید؟ و تا روز مرگ از این ملامت و سرزنش رها نمی شوند. غلامان جنگ نکردند و پیش آلپتگین بازگشتند و گفتند به قهر از ایشان مال نگرفتیم اگرچه سرکشی کردند و مال ندادند. آلپتگین پرسید چرا دست به سلاح نبردید که غلامان پاسخ دادند سبکتگین نگذاشت. امیر از سبکتگین پرسید چرا جنگ نکردی و نگذاشتی غلامان جنگ کنند که او پاسخ داد امیر نگفته بود جنگ کنید و اگر بی فرمان ایشان جنگ می کردیم دیگر هر کدام امیر بودیم نه غلام. اگر شکست می خوردیم لابد امیر می گفت چه کسی گفت شما جنگ کنید؟ و اگر شکست می دادیم که خلقی کشته می شدند و دیگر منت و سپاسی بر سر کسی نبود. در نهایت هم به امیر گفت اگر امر کند که جنگ کنند می روند؛ یا مال می ستانند یا جان فدا می کنند. آلپتگین را این تدبیر خوش آمد و سبکتگین را برکشید و داماد امیر و بعد ها جانشین او شد.

خواجه نظام این حکایت را نقل کرد در باب نعمت وزیر نیک روش که مملکت آبادان کند و لشگر و رعایا خشنود و آسوده باشند و پادشاه فارغ دل و چون بد روش باشد در مملکت خلل پیش آید و پادشاه سرگردان و رنجوردل باشد و ولایات مضطرب.

این روز ها که رئیس جمهور پی گماردن وزیرانی است نیک روش، ابقای علی اکبر صالحی در سمت ریاست سازمان انرژی اتمی ایران، نشاندن سبکتگین امروزی است در جایگاهی که باید. دولتمردی که در ۱۵ سال اخیر در سخت ترین تصمیمات سیاست خارجی، معتمد نظام بوده و مطمئن.

از اسفند ۸۱ که در مقام سفیر ایران در آژانس بین المللی انرژی اتمی مترجم جلسه دیدار محمد البرادعی و محمد خاتمی در تهران شد و پس از خوش وبش عربی آن دو، گفته های رئیس جمهور ایران را برای مدیرکل آژانس ترجمه کرد که اطمینان خاطر داد نگران برنامه هسته ای ایران نباشد، تا امروز، رد پا و دست خط او را در چند گام مهم ملی می توان دید. آذر ۸۲ پروتکل الحاقی را امضا کرد و سال بعدش گفت این کار نوشدارو بعد از مرگ سهراب نبود چون «هنوز سهراب نمرده بود و نجات یافت.» سال ۸۹ با آنکه رئیس سازمان انرژی اتمی دولت احمدی نژاد بود اما در نظری مخالف با رئیس دولت گفت قبول ندارد تیم مذاکره کننده هسته ای در دوره اصلاحات جاسوس بودند و فاش شد که پس از دستگیری سید حسین موسویان به اتهام جاسوسی با صالحی تماس گرفتند که نظرش را بجویند که او در پاسخ گفته بود برایش سنگین است چنین چیزی را قبول کند؛ جاسوس ها یا دنبال پول هستند یا مقام و ادامه تحصیل و موسویان در خانواده ای با وضع مالی خوب و از خانواده شهدا است و دکترا هم دارد، دلیلی ندارد جاسوسی کند و تنها نقطه ضعف او این بود که نمی توانست جلوی بیان خود را بگیرد.

سال ۸۹ که وزیر خارجه شد سه گره مهم سیاست خارجی را باز کرد: پرونده انفجار آمیا، جزایر سه گانه ایرانی و مذاکرات هسته ای. اولی را تا توافق پیش برد، دومی داشت حل می شد که احمدی نژاد به جزیره ابوموسی رفت و اماراتی ها زدند زیر میز. در سومی اجازه مذاکره با آمریکا را از رهبری گرفت؛ آن هم با ۴ شرط؛ مذاکرات محرمانه در سطح وزیر خارجه نباشد، غیر از مسائل غیرهسته ای مذاکره نشود، مذاکره برای مذاکره نباشد و رئیس جمهور هماهنگ کننده باشد. گره گشایی پرونده هسته ای ایران مرهون این ابتکار صالحی بود. در اسفند ۹۱ که نوید رفع تدریجی تحریم ها را داد نظر به توفیق این راه داشت؛ راهی که رئیس جمهور وقت با آن مخالف بود و امیدی به آن نداشت. اما کار در آن چند ماه چنان پیش رفت که وقتی جزئیات مذاکرات را به حسن روحانی پس از انتخابش به ریاست جمهوری گزارش دادند باورش نشد. توافق ژنو میسر نمی شد اگر مذاکرات عمان توفیق نمی یافت. گرچه راهی که در نهایت به توافق وین ختم شد نیز با همراهی صالحی ممکن شد آن هم با گفت وگوی رودرروی او با ارنست مونیز وزیر انرژی آمریکا که استاد راهنمای صالحی در دانشگاه ام آی تی، مشاور علمی او بود.

در چنین بزنگاه هایی برآمدن، اقبال بلند می خواهد و امیر بی گزند؛ باید مقتدر بود که از سنگ و «سیمان» تندرو ها نهراسید و باید معتمد بود که از ابتکار گفت وگوهای محرمانه تا انتقاد از «دبه» درآوردن آمریکایی ها در اجرای برجام، خدشه ای در تعهد و تفقد به او ایجاد نکند.

سبکتگین ها در دولت ها کم شمارند و پرکار؛ تیغ کشیدن در روز کار و قلمزن شدن در روزگار می دانند. دولت روحانی با دو سبکتگین که امیرند و شهیر، ظریف و صالحی، فارغ دل و غیرمضطرب می ماند. هر دوشان همنشین راست و چپ؛ مهمانان ضیافت امرای اصلاح طلب و اصولگرا؛ معتمد عقلای قوم و قم. نظام به افراد بیشتری چون صالحی نیاز دارد که به وقت خطر و خبر، بدانند کی باید تیغ غلاف کرد و کی عزم مصاف کرد.