بحران سوریه، از تغییرات تاکتیکی تا پیامدهای استراتژیک

دیپلماسی ایرانی: علل و عوامل انفجار تسلیحات شیمیایی در ادلب چیست و آیا این امر آغاز تحول نوین در سوریه است؟

در رابطه با انفجارهای صورت گرفته و پیامدهای ناشی از آن حدس و گمان های مختلفی از سوی موافقان و مخالفان بشار اسد عنوان می شود؛ در حالی که مخالفان اسد کوشیدند با همراهی کشورهای حامی منطقه ای و بین المللی خود این فاجعه انسانی را دولت اسد و استفاده او از سلاح های شیمیایی نسبت دهند، بشار اسد قاطعانه چنین ادعاهایی را دروغ و صحنه سازی مخالفان برای فرار از اتهام جنایات جنگی و فراهم ساختن شرایطی برای مداخله قدرت های فرا منطقه ای در بحران سوریه می داند. دولت روسیه نیز که در سال های گذشته وظیفه خلع سلاح شیمیایی دولت سوریه را بر عهده داشته و اکنون نیز نقشی فعال و فراگیر در جنگ سوریه دارد اعلام کرده که دلیل این انفجار، حمله جنگنده های سوری به یک انبار بزرگ تسلیحات متعلق به تروریست ها در منطقۀ خان شیخون در ریف ادلب بوده که در آن،  افزون بر حجم عظیمی از تجهیزات جنگی، تسلیحات شیمیایی منتقل شده از عراق نیز وجود داشته است. این انبار به عنوان محل تولید بمب های حاوی مواد شیمیایی توسط نیروهای مخالف اسد استفاده می شده و مواد سمی منهدم شده در بمبارن نیروی هوایی سوریه، پیش از این توسط تروریست ها در حلب استفاده می شد .بنابراین تا زمانی که جامعه جهانی و نهادهای بین المللی با تشکیل کمیته حقیقت یاب در سوریه موافقت نکرده اند، منطقی تر آن است که نظر دولت های رسمی و تأثیرگذار در بحران سوریه را به رسمیت بشناسیم تا دیدگاه افراد شورشی مخالف دولت را.

اما در رابطه با این که آیا این امر آغاز تحول نوین در سوریه است باید گفت مخالفان اسد، برخی کشورهای منطقه و رسانه های مغرض غربی و عربی و البته رئیس جمهور تازه کار آمریکا تمام تلاش خود را انجام دادند تا از این حادثه برای تغییر شرایط میدانی سوریه که دولت در آن دست بالا را دارد استفاده کنند و بشار اسد را از قدرت خلع کنند؛ اما حداقل تا کنون به دلیل حمایت های روسیه و ایران چنین اتفاقی نیفتاده است.

پیامدهای انفجار تسلیحات شیمیایی و سپس حمله آمریکا در حوزه داخلی برای سوریه چیست؟

حربه مخالفان اسد در جریان این انفجار شیمیایی این بوده است که جنایتی ضد بشری را به او نسبت دهند و از این طریق حمایت های بین المللی برای برکناری اسد را جلب کنند. حال تا اسد بخواهد ثابت کند که این انفجار شیمیایی نه کار نیروهای نظامی او بلکه ناشی از تخلفات مخالفان بوده، رسانه های غربی- عربی افکار عمومی جهانی را علیه او تحریک کرده اند و سیاستمدار بی تجربه و منفعلی همچون ترامپ هم با اقدامات نظامی به سوریه موافقت می کند؛ که دقیقا همین طور هم شد.  بنابراین در چنین شرایطی که دروغ پردازی و احساسات گرایی جای منطق و حقیقت جویی را گرفته، طبیعی است که در کوتاه مدت موضع بشار اسد در صحنه داخلی سوریه و نیز عرصه بین المللی تضعیف و از سرعت و شدت عملیات ها برای آزاد سازی مناطق تحت کنترل شورشیان کاسته می شود. ضمن این که وقت و انرژی دولت سوریه که باید برای مبارزه با داعش به کار گرفته می شد، در چنین شرایطی در راه تبرئه دولت از حمله شیمیایی و آشکار کردن تله های مخالفان مصروف خواهد شد و این امر می تواند قدرت و موقعیت شورشیان و داعش را حداقل در برهه کنونی تقویت کرده و احتمال اشغال مناطق بیشتر از سوی آنها را افزایش می دهد. نکته تأسف بار دیگر این است که پایگاه الشعیرات که از سوی آمریکا مورد حمله قرار گرفت، مهمترین پایگاه نیروی هوایی ارتش سوریه و دومین پایگاه نظامی روسیه برای بمباران داعش بود که تخریب و غیرعملیاتی شدن آن به داعش فرصت بازسازی و تجدید قوا می دهد.

توانایی داعش و جریان های دیگر مخالف و تندرو در حوزه سلاح های شیمیایی  و کشتار جمعی چگونه است؟

ارائه پاسخی دقیق به این سؤال به دلیل امنیتی بودن مسأله سلاح های شیمیایی و در نتیجه عدم ارائه آماری قطعی در مورد دسترسی گروه های تندرو به این تسلیحات تا حد زیادی امکان پذیر نیست. با این وجود اخبار و اطلاعاتی که از سوی مقامات رسمی برخی کشورها که در حال مقابله با داعش هستند، فاش می شود نشان از دسترسی خطرناک داعش و برخی نیروهای تندرو دیگر در منطقه به تسلیحات شیمیایی  دارد. نقطه آغاز این خطر نیز زمانی بود که داعش در سال 2014 میلادی موصل عراق را تصرف کرد و به آزمایشگاهی پیشرفته در این شهر دست یافت که حدود 40 کیلوگرم اورانیوم در آن موجود بود. پس از آن بود که نماینده سازمان ملل در عراق اعلام کرد گروه های تروریستی کنترل مواد اتمی موجود در سایت هایی را که از کنترل دولت خارج شده، به دست گرفته اند و می توانند از آنها برای ساخت سلاح های کشتار جمعی، بمب ها و تسلیحات شیمیایی و آموزش نیروی متخصص در ساخت بمب استفاده کنند. با توجه به تحرکات گسترده داعش در مرزها و شهرهای عراق و سوریه و نیز تلاش های دولت عراق برای آزاد سازی موصل، قابل پیش بینی است که این تسلیحات شیمیایی در بین تروریست های منطقه در کشورهای مختلف توزیع شوند تا در مواقع لزوم به کار گرفته شوند. طبیعتا چنین شرایطی است که سبب شد تا لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه بعد از اشغال موصل  اعلام کند که «گروه های تروریستی توانایی علمی و عملی برای ساخت سلاح شیمیایی را از طریق به کار گیری متخصصین خارجی به دست آورده اند». بدون شک این امر می تواند زنگ خطری برای حامیان داعش و کشورهایی باشد که برکناری اسد را اولویت اول و مهمتر از مقابله با داعش می دانند.

آیا سناریوهای مختلفی برای متهم کردن سوریه به استفاده از سلاح کشتار جمعی مد نظر غرب است؟

بله، همان گونه که اقدامات و تکاپوهای جبهه غربی- عربی در روزهای اخیر نشان داده است؛ طیفی از سناریوهای گوناگون همچون تخریب رسانه ای اسد، تلاش برای محکومیت دولت سوریه در شورای امنیت و عدم موافقت با تشکیل کمیته حقیقت یاب، تبلیغ و تشویق حمله نظامی یک جانبه و فاقد مجوز آمریکا به سوریه برای تنبیه اسد و تلاش برای متقاعد کردن حامیان سوریه به دست کشیدن از حمایت اسد، مد نظر این جبهه بوده است. البته تا کنون بیشتر این سناریوها با شکست مواجه شده و به جز حمله نظامی آمریکا به پایگاه الشعیرات که به کشته شدن نه شهروند سوری منجر شد، با وتو و ایستادگی روسیه و البته حمایت های جمهوری اسلامی ایران، جبهه غربی – عربی نتوانسته از ماجرای انفجار شیمیایی به نفع اغراض سیاسی خود بهره برداری کند.

تعامل یا همکاری روسیه - آمریکا چگونه خواهد بود و سناریوهای آینده آن چیست؟

سفر بی نتیجه اخیر رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه آمریکا به مسکو که با هدف متقاعد کردن روسیه به قطع حمایت ها از بشار اسد صورت گرفته بود نشان داد که در مقطع کنونی آمریکا و روسیه دارای منافع و اهداف مشترکی در سوریه نیستند و در نتیجه چشم انداز مثبتی از همکاری بین دو کشور به چشم نمی خورد. مقامات روسیه و آمریکا در طی این دیدار، بارها اعلام کردند که سردی روابط آنها در هیچ برهه ای به اندازه کنونی نبوده و شکاف و اختلاف بین آنها بسیار عمیق است. بنابراین در شرایطی که پوتین با پافشاری بر حمایش از اسد و اولویت دادن به جنگ با داعش، نشان داده که همچون ترامپ شخصیتی بی ثبات و متزلزل ندارد و به راحتی حاضر به تغییر سیاست های راهبردی کشورش در سوریه نیست، محتمل ترین سناریو این است که ترامپ که به گفته خودش پس از ده دقیقه صحبت با رئیس جمهور چین مواضعش راجع به چین و کره شمالی تغییر کرده، در مورد سوریه نیز پای صحبت های پوتین یا مشاوران خود بنشیند و موضع کنونی اش در رابطه با برکناری اسد و سخت گیری نسبت به وی را تغییر داده و به دیدگاه قبلی اش یعنی اولویت جنگ با داعش برگردد. سناریوی دیگر می تواند ادامه همراهی ترامپ با جبهه غربی - عربی مخالف اسد و در نتیجه رویارویی بیشتر با سوریه و روسیه باشد که این امر شرایط میدانی سوریه را بیش از پیش پیچیده و چشم انداز صلح و ثبات در این کشور را هر چه بیشتر تیره خواهد کرد.   

انتشار اولیه: یکشنبه 3 اردیبهشت 1396 / انتشار مجدد: دوشنبه 11 اردیبهشت 1396