مقایسه مناظره در ایران با کشورهای دیگر
از جنجال و گاف و طعنه تا ریزش ناگهانی رای، همه از اتفاقاتی است که در حین و پس از برگزاری یک مناظره انتخاباتی تلویزیونی رخ می دهد؛ اتفاق هایی که برای یک طرف مناظره ها شاهین اقبالی بوده که روی شانه اش نشسته و درعوض شانس نشستن کاندیدای رقیب بر کرسی ریاست جمهوری را ربوده است. علیرغم اینکه عمر راه اندازی شبکه های تلویزیونی به نزدیک صد سال می رسد، مناظره های انتخاباتی ریاست جمهوری سن و سال چندانی ندارند؛ آمریکا در زمینه برگزاری مناظره های تلویزیونی پیشتاز به نظر می رسد و بقیه کشورها هرکدام تجربه های متفاوتی داشته اند. ایران هم در مقایسه با کشورهای همسایه و کشورهای عربی از عمر بیشتری در برگزاری مناظره های تلویزیونی برخوردار است.
به گزارش ایلنا، با پایان مهلت ثبت نام نامزدهای دوازدهمین انتخابات ریاست جمهوری کشورمان، انتظار برای رویارویی کاندیداهای تائید صلاحیت شده در کارزار مناظره های تلویزیونی بیشتر شده است؛ مناظره هایی که طی دو دوره برگزاری آن در سال های 88 و 92، حاشیه ها و جذابیت های خاص خود را داشته است. به بهانه قرار گرفتن در آستانه پخش مناظره های تلویزیونی انتخاباتی دوازدهمین دوره ریاست جمهوری ایران، نگاهی به پیشینه برگزاری مناظره در ایران داریم و سپس سفری کوتاه خواهیم داشت به غرب تا نگاهی تاریخی به زیستگاه اولیه مناظره در کشورهایی همچون آمریکا، بریتانیا، فرانسه و بعد هم سری به کشورهای عربی بزنیم.
سال 88؛ مناظره ها در ایران داغ شد
خرداد 88 و اندکی پیش از انتخابات دولت دهم، اتفاقی جذاب در صداوسیمای ایران رخ داد؛ رای دهنده ها شاهد شش مناظره تلویزیونی بین چهار نامزد انتخاباتی بودند. مناظره هایی که از دوازدهم تا شانزدهم خرداد؛ چهار نامزد را دو به دو روبروی هم قرار داد و مخاطبان را پای تلویزیون نشاند. به طوری که طبق اظهارنظرهایی، نزدیک به 200 میلیون نفر در ایران و خارج از آن، بیننده مناظره حساس نخست وزیر امام(ره) با رئیس دولت نهم بودند؛ همان مناظره ای که بعدها عده ای آن را دلیلی برای بروز اتفاقات بعدی دانستند.
مناظره تلویزیونی سال 1360 با حضور آیت الله شهید بهشتی، آیت الله مصباح یزدی، مقابل نورالدین کیانوری و احسان طبری
در این دوره از انتخابات؛ 85 درصد واجدان شرایط پای صندوق های رای رفتند؛ اما هنوز رای دهنده ها خاطره آن شش مناظره را که برخی شبیه گفتگوی دوستانه بین نامزدهایی با جهت گیری همسو بود و برخی بی سابقه ترین اتهام زنی ها را روی آنتن زنده مقابل چشم های بینندگانش قرار داد، به یاد دارند.
از حاشیه های این مناظره ها می توان به اختصاص وقت اضافه و بیشتر از دیگر نامزدها برای محمود احمدی نژاد اشاره کرد که در آن سال رئیس دولت نهم بود و این اتفاق با اعتراض هواداران دیگر نامزدها روبرو شده بود.
با این حال مناظره های تلویزیونی جنجالی سال 88 در صداوسیمای ملی ایران نه اولین بودند و نه آخرین؛ سال 1360 مناظره هایی ایدئولوژیک در تلویزیون پخش شد که آیت الله شهید بهشتی و آیت الله مصباح یزدی را مقابل نورالدین کیانوری و احسان طبری نشاند تا از «آزادی، هرج و مرج و زورمداری» بگویند. اما از آن زمان به بعد، علیرغم اینکه چند باری برخی رقیبان ریاست جمهوری حریف به میدان طلبیده و خواستار برگزاری مناظره شدند عملا اتفاقی نیفتاد و برنامه های تبلیغاتی صداوسیما برای نامزدها به مونولوگ هایی که گاهی هم شامل موضع گیری های تند می شد، بسنده می کرد.
سال 76 با کاندیداتوری سیدمحمد خاتمی و ایجاد شور و هیجانی بین طرفداران دو جریان اصلاح طلب و اصولگرا، برخی از نامزدهای دیگر خاتمی را به مناظره دعوت کردند اما تا سه دوره بعد از آن، مناظره ای برقرار نشد تا اینکه سال 88 و در دوره ریاست عزت الله ضرغامی بر صداوسیما مناظره های داغ به تلویزیون برگشت و این روند با برگزاری برنامه های مناظره ای غیرانتخاباتی در سیما، تا رسیدن به خرداد چهار سال بعدش ادامه پیدا کرد.
مناظره انتخابات ریاست جمهوری سال 92 با حضور هشت نامزد و اجرای مرتضی حیدری
اتفاقات سال 88 در مناظره ها و پس از آن، باعث شد صداوسیما محتاط تر شده و در انتخابات دوره بعدی ریاست جمهوری، از قرار دادن دو به دوی نامزدها روبروی هم خودداری کند اما تا رسیدن به انتخابات سال 92، چند مناظره دیگر هم در سیما برگزار شد؛ مناظره هایی که اغلب به یک طیف اختصاص داشتند و به نظر می رسید تلویزیون عامدانه از ایجاد فضای چندصدایی در اینگونه مناظره ها دوری می کند. برنامه هایی مانند «رو به فردا»، «پارک ملت»، «زاویه»، «راز» و «دیروز، امروز، فردا».
البته گاهی در این برنامه ها تلاش هایی برای اندکی باز کردن فضای نقد در جامعه دیده می شد؛ در این میان برنامه «دیروز، امروز، فردا» بیش از دیگران توانست توجه را به خود جلب کند. برنامه ای که در سه بخش و سه موضوع برگزار شد؛ علی مطهری و علی اصغر زارعی برای موضوع «سوال از رئیس جمهور»، حسین شریعتمداری و ابراهیم اصغرزاده برای «تسخیر لانه جاسوسی»، و مصطفی کواکبیان و منوچهر متکی برای «رابطه با آمریکا» روبروی هم نشستند اما بیشتر از همه مناظره «تسخیر لانه جاسوسی» بود که سروصدا کرد.
روحانی و قالیباف یک بار در انتخابات سال 92 رقیب یکدیگر بودند و در انتخابات سال 96 هم هر دو شرکت کرده اند
با این همه، مناظره های انتخاباتی ریاست جمهوری سال 92 بود که دوباره حاشیه ساز شد. در این دوره از مناظره های تلویزیونی، تجربه جدیدی به کار گرفته شده و سه برنامه 210 دقیقه ای با موضوعات اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در روزهای دهم، پانزدهم و هفدهم خردادماه 92 برگزار شد تا به گفته برگزارکنندگان، هشت نامزد انتخابات دیدگاه ها و برنامه های خود را برای رای دهندگان، عیان تر مطرح کنند.
اما انتخاب ساعت 16 برای پخش مناظره های انتخاباتی ریاست جمهوری یازدهم اولین اعتراض ها را به همراه داشت؛ انتخاب این ساعت نامناسب در حالی بود که مناظره های سال 88 از ساعت 22:30 روی آنتن زنده پخش می شد.
البته حاشیه ها و اعتراض ها به همین جا ختم نشد. دور نخست این مناظره ها دو مرحله ای بود که در مرحله اول نامزدها باید به پرسش های قرعه کشی شده در چند دقیقه جواب می دادند و بقیه ملزم بودند در زمانی کمتر از دو دقیقه نظرشان را اعلام کنند. شیوه ای که از همان ابتدا با اعتراض تعدادی از این هشت نامزد روبرو شد به طوری که «محمدرضا عارف» نامزد اصلاح طلبان در این بخش حاضر به پاسخگویی به سوالات نشد و آن را اهانتی به مردم و نامزدها دانست و تعدادی دیگر از نامزدها سوال ها را اشتباه خواندند.
نشان دادن تصاویری به نامزدهای ریاست جمهوری برای اعلام نظر؛ بخش دیگری از این مناظره بود که آن هم اعتراض هایی در پی داشت و برخی مخاطبان هم از آن با عنوان مسابقه تلویزیونی یاد کردند. این انتقادها باعث شد تغییراتی در ادامه مناظره ایجاد شود و مناظره به سمت فضای گفتگو برود که البته این اقدام موثر افتاد و تنور انتخابات را گرم کرد. اصطلاح معروف «گازانبری» محصول همین دسته از گفت وگوها میان «حسن روحانی» و «محمدباقر قالیباف» درباره وقایع 18 تیرماه 1387 بود.
همین گفتگو و البته بحث های داغ و انتقادی «علی اکبر ولایتی» دیگر نامزد انتخاباتی در مورد موضوع هسته ای در تقابل با «سعید جلیلی» دیگر نامزد این دوره که آخرین مسئول این مذاکرات را به عهده داشت، باعث شد در نظرسنجی های گوناگون پس از مناظره ها، آرای روحانی بین 44 تا 57 درصد برآورد شود که البته درنهایت به پیروزی او در انتخابات هم منجر شد.
اما این دو مدل مناظره از چه الگویی پیروی می کردند؟ مدل دوبه دوی مناظره های انتخاباتی سال 88 به نظر می رسید بیشتر از هرکجا، الگو گرفته از مناظره های آمریکایی باشد؛ در اینجا مروری می کنیم بر تاریخچه برگزاری مناظره های تلویزیونی انتخاباتی در این کشور و نحوه برگزاری و برخی از ماجراهای عجیبی که تاکنون رخ داده است.
از وقتی نیکسون عرق می کند تا تعطیلی مناظره های آمریکایی برای 16 سال
برگزاری مناظره های انتخاباتی در آمریکا اغلب بین دو حزب اصلی آمریکا یعنی دموکرات و جمهوری خواه متداول بوده است؛ مناظره هایی که اغلب چالش برانگیز بوده و حتی گاهی آرای نامزدها را به شدت تحت تاثیر قرار داده.
مناظره فرصت مهمی برای کاندیداها، برای دست یابی به میلیون ها رای است. فرصت هایی که گاهی به دلیل اشتباهات هریک از طرفین، سرنوشت بازی را عوض کرده اند اما پیشینه برگزاری مناظره های انتخاباتی تلویزیونی در آمریکا به چه زمانی برمی گردد؟
سال 1960 نخستین دوره مناظره های تلویزیونی انتخابات آمریکا؛ «ریچارد نیکسون» از حزب جمهوری خواه و «جان اف کندی» نامزد حزب دمکرات روبروی هم قرار گرفتند
در 21 اکتبر سال 1960 نخستین دوره مناظره های تلویزیونی و رادیویی انتخابات آمریکا در نیویورک برگزار شد که در آن «ریچارد نیکسون» از حزب جمهوری خواه و «جان اف کندی» نامزد حزب دمکرات روبروی هم نشستند. مناظره ای که در سرنوشت انتخابات بسیار تاثیرگذار بود؛ نیکسون در این مناظره تازه از بیمارستان مرخص شده بود و رنگ پریده و بیمار به نظر می رسید.
او از مواد آرایشی برای بهبود رنگ پریدگی اش استفاده کرده بود ولی به خاطر گرمای نور چراغ های استودیو صورتش عرق کرده بود که این موضوع جلب توجه می کرد در مقابل کندی کاملا آماده بود و با صمیمیت و راحتی، در تمام طول مناظره رو به دوربین (و نه خبرنگاران) سخن می گفت. آنهایی که از رادیو به این مناظره گوش داده بودند، نیکسون، و آنهایی که از طریق تلویزیون به تماشای مناظره نشسته بودند، کندی را برنده مناظره آن روز دانستند. آن سال یک نفر از هر 3 آمریکایی، یا 66.4 میلیون نفر مناظره های ریاست جمهوری را که برای اولین بار از تلویزیون پخش می شد، تماشا کردند و در نهایت هم کندی پیروز انتخابات ریاست جمهوری شد.
این مناظره به یکی از پربیننده ترین برنامه های تاریخ تلویزیون آمریکا تبدیل شد. جمعیت ایالات متحده در آن زمان 180.7 میلیون نفر بود در حالی که امروز، این جمعیت 324.7 میلیون نفر تخمین زده می شود.
تجربه تلخ نیکسون در اولین مناظره تلویزیونی انتخابات آمریکا تا حدی بود که به مدت 16 سال کاندیداهای ریاست جمهوری تصمیم گرفتند از مناظره خودداری کنند؛ یکی از همین نامزدها خود نیکسون بود که در انتخابات سال 1968 بارها با پیشنهاد «هیوبرت هامفری»، رقیب دمکرات خود برای شرکت در یک مناظره زنده تلویزیونی مخالفت کرد و سرانجام موفق به کسب کرسی ریاست جمهوری شد تا اینکه در سال 1976 «جرالد فورد» جمهوری خواه و «جیمی کارتر» دمکرات دومین مناظره زنده تاریخ انتخابات ریاست جمهوری آمریکا را رقم زدند.
«امیرعلی ابوالفتح» کارشناس مسائل آمریکا، در گفتگو با ایلنا، مناظرات تلویزیونی را یکی از بخش های اصلی فرآیند انتخابات در آمریکا می خواند و می گوید: معمولا سه یا چهار مناظره بین نامزدها برگزار می شود که نامزدها در این مناظره ها می توانند دیدگاه های خود را مطرح کنند.
به اعتقاد امیرعلی ابوالفتح، مناظره ها در آمریکا بیشتر برای جذب آرای خاکستری یا مردد است: نامزدها در مناظره ها به هم حمله کرده، افشاگری می کنند و گاهی از تعابیر نامناسبی استفاده می کنند؛ بیشتر این حمله های تخریبی نامزدها نسبت به همدیگر برای جذب افراد مردد است. در طی این چند دهه که از عمر برگزاری مناظره ها در آمریکا می گذرد، بعضی از آنها با جنجال و حواشی فراوان روبرو بوده و بعضی دیگر هم بی جنجال و بدون تحت تاثیر دادن فضا به پایان رسیده است.
مناظره های انتخاباتی در هر کشوری که برگزار شده محل جدل و طعنه ها بوده است؛ قطع کردن صحبت یکدیگر و کنایه، به بخشی از سنت مناظره ها تبدیل شده اما در این میان رفتارها و دیالوگ هایی هم بوده که به دلیل طنزآمیز بودن، وجه سیاسی و بین المللی، گاف دادن یا توهین آمیز بودن شان هنوز در آن کشور و حتی گاهی در سطح جهانی، ماندگار است. نمونه آشنا و بومی آن را می توان در «بگم، بگم»های سال 88 یا همان اصطلاح معروف «گازانبری» در سال 92 دید که درباره دومی، هنوز عده ای معتقدند روی سبد آرای روحانی بسیار تاثیرگذار بوده است. با این وجود چنین دیالوگ ها و حرکات ماندگاری در کشوری مثل آمریکا سابقه ای چند ده ساله دارد.
جیمی کارتر و رونالد ریگان در مناظره سال 1980
بعد از ناکامی نیکسون در اولین مناظره آمریکایی و توقف 16 ساله آن، در سال 1976 جرالد فورد جمهوری خواه و جیمی کارتر دمکرات روبروی هم قرار گرفتند؛ مناظره هایی که برای «فورد» خوش یمن نبود. در مناظره اول، صدا اختلالی 27 دقیقه ای داشت اما دو کاندیدا از ترس هر اتفاق پیش بینی نشده ای بی حرکت پشت تریبون ماندند و تکان نخوردند! اما مناظره دوم کار را برای فورد یکسره کرد؛ در این برنامه زنده تلویزیونی، او در پاسخ سوالی مبنی بر افزایش نفوذ شوروی در اروپای شرقی گفت: شوروی هیچ نفوذی در اروپای شرقی ندارد.
پاسخ فورد در حالی بود که در جنگ بین شوروی و آمریکا، کشورهایی مثل لهستان، رومانی، مجارستان همه عضو بلوک شرق و متحد شوروی بودند. گاف او، نقش مهمی در واگذار کردن رقابت های آن دوره، به نفع جیمی کارتر داشت. البته موفقیت کارتر در مناظره ها برای دوره بعد تکرار نشد؛ سال 1980 کارتر مقابل رونالد ریگان قرار گرفت که هنرپیشه بود و در مقابل دوربین کاربلدتر. در این برنامه تلویزیونی ریگان سوال معروفش را از کارتر پرسید و گفت: «اوضاع از چهار سال پیش بهتره یا نه؟» رای دهنده های آن دوره جواب این سوال را با انتخاب ریگان برای دو دوره دادند. این جمله او تا اندازه ای معروف شد که پس از آن، رقبای انتخاباتی آن را برای نامزدی که یک دوره رئیس جمهور بود، به کار می برند.
شوخ طبعی و زیرکی ریگان در مناظره های دوره دوم کاندیداتوری اش برای ریاست جمهوری آمریکا به کمکش آمد؛ در مناظره سال 1984 ریگان 73 ساله رقیب «والتر ماندیل» نامزد حزب دمکرات بود. او در جواب کسانی که می گفتند سن اش برای ریاست جمهوری بالاست، گفت: به نظر من «سن» مساله این مبارزه انتخاباتی نیست؛ من نمی خواهم از «خامی و جوانی» رقیبم سوءاستفاده کنم! این زیرکی ریگان در پاسخ، حتی رقیبش ماندیل را هم به خنده انداخت!
جیمی کارتر و جرالد فورد در مناظره سال 1976 که در آن کارتر به ریاست جمهوری رسید
بیننده های چند ده میلیونی مناظره های آمریکایی
به اعتقاد آمریکایی ها، دریادار «جیمز استاکدیل» (معاون کاندیدای مستقل) ضعیف ترین عملکرد را در تاریخ این مناظره های آمریکا دارد. در مناظره معاونان رئیس جمهور در سال 1992، این قهرمان جنگ در برابر «دن کویل» و «ال گور» قرار داشت. او مناظره اش را با جمله معروف «من کی ام؟ چرا این جا هستم؟» شروع کرد تا بگوید یک سیاست مدار نیست؛ هرچند این جمله های او در ابتدا از سوی مخاطبان زیرکانه به نظر می رسید اما در ادامه مناظره معلوم شد که استاکدیل واقعا گیج شده و نمی داند که چرا این جاست! او با اینکه 68 سال داشت اما در طول مناظره چند بار فراموش کرد که چه می گفت. اما فاجعه وقتی اتفاق افتاد که مجری از استاکدیل درباره زشتی های رقابت پرسید و او در مقابل میلیون ها بیننده جواب داد: «من سمعک ندارم، دوباره بپرس!»
اما هشت سال بعد، آمریکایی ها شاهد مناظره های انتخاباتی حاشیه سازتری بودند. «جرج دبلیو بوش» (پسر) جمهوریخواه و «ال گور» نامزد حزب دمکرات؛ نامزدهای انتخابات سال 2000 آمریکا بودند. در سومین مناظره این دو، وقتی بوش مشغول صحبت بود، گور در اقدامی عجیب از پشت تریبون خود خارج شد و با حالتی سرگردان به سمت بوش رفت. اقدام عجیبی که تنها با خونسردی بوش، تکان دادن و ادامه صحبت هایش همراه بود. اما وقتی انتخابات با رئیس جمهور شدن جرج بوش به پایان رسید معلوم شد این اقدام گور چندان به نفعش نبوده است.
مناظره انتخابات مقدماتی میان «باراک اوباما» و «هیلاری کلینتون» در حزب دموکرات، در سال 2008 چندان برای اوباما خوب پیش نرفت؛ در این مناظره، مجری از کلینتون پرسید آیا اوباما با شخصیت تر است؟ که کلینتون به شوخی جواب داد «این سؤال احساساتم را جریحه دار کرد. اما اوباما خیلی دوست داشتنی است، موافقم» و در حالی که می خندید ادامه داد «فکر نمی کنم من هم بد باشم» اما در مقابل، پاسخ اوباما چندان خوشایند نبود. او بدون اینکه بخندد یا حتی سرش را از روی یادداشت هایش بلند کند با بی اعتنایی گفت «شما به اندازه کافی دوست داشتنی هستید» این واکنش، از اوباما چهره ای خودبین و متکبر ساخت که باعث شد دو روز بعد انتخابات مقدماتی نیوهمشایر را به کلینتون واگذار کند. هرچند نتیجه درنهایت به نفع اوباما و راه یابی اش به کاخ سفید بود.
رفتار و حرف های نامزدها تنها وجه جالب مناظره ها نیست
اما رفتار و حرف های نامزدها تنها وجه جالب ماجرای مناظره ها نیست برای مثال در انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا، قد مجری تلویزیونی مناظره اول بین هیلاری کلینتون و دونالد ترامپ، مسئله اول کاربران آمریکایی بود. «لستر هولت» مجری این مناظره تلویزیونی پیشینه ای درخشان در حرفه روزنامه نگاری تلویزیونی دارد و مجری اخبار شبانه شبکه خبری ان بی سی با میلیون ها بیننده شبانه است و همین تجربه از او یک چهره سرشناس ملی ساخته. مجری سیاه پوستی که از سوی دونالد ترامپ، نامزد جمهوریخواهان در انتخابات آمریکا به طرفداری از حزب دمکرات متهم شد درحالی که هولت در حزب جمهوریخواه ثبت نام کرده بود.
در آمریکا کمیسیون مناظرات انتخاباتی وجود دارد
«انتخاب مجری های مناظره های انتخاباتی در آمریکا با وسواس و دقت زیادی همراه است» این را امیرعلی ابوالفتح می گوید و ادامه می دهد: مجریان نقش مهمی در مناظره ها دارند که چطور سوال بپرسند و وقت را چطور بین نامزدها تقسیم کنند.
این کارشناس مسائل آمریکا یادآور شد: در آمریکا کمیسیونی به اسم کمیسیون مناظرات انتخاباتی وجود دارد که نهادی فراحزبی است و وقتی جدول مناظره ها را تعیین می کنند از دموکرات ها و جمهوری خواهان در آن هستند؛ متولی برگزاری یا دانشگاه ها هستند یا شبکه های مطرح خبری و سعی می کنند به گونه ای تقسیم بندی شود که به جهت گیری حزبی متهم نشوند.
مناظره رونالد ریگان و والتر ماندیل در سال 1984
آمریکایی ها چگونه مجریان را انتخاب می کنند
آنچه ابوالفتح از آن یاد می کند در نحوه انتخاب مجری مناظره های انتخابات اخیر آمریکا هم لحاظ شده بود؛ این کمیسیون برای انتخاب مجری مناظره سه معیار را مدنظر قرار داده بود که شامل «آشنایی با نامزدها و مسائل عمده مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری»، «با تجربه بودن در اجرای زنده خبر تلویزیونی» و «داشتن درک کافی در مورد مناظره» می شد.
ابوالفتح با بیان اینکه «در بعضی از این مناظره ها سوالات کاملا مشخص است و مجری اجازه طرح سوالات فی البداهه را ندارد» به تفاوت مناظره ها اشاره کرد و گفت: در بعضی مناظره ها مجری آزاد است؛ در مناظره اول، سوال ها معمولا از قبل مشخص است و هر نامزد دو دقیقه اجازه دارد به سوال ها جواب دهد. یعنی مجری دخالت نمی کند فقط نظارت می کند اما در مناظره دوم، هم مجری و هم تماشاگران اجازه سوال پرسیدن دارند.
او با اشاره به اینکه «البته هرکسی را به عنوان تماشاگر به محل مناظره راه نمی دهند و تماشاگران با شرایط خاصی انتخاب می شوند» گفت: وقتی تماشاگران وارد می شوند سعی می کنند ترکیب به گونه ای باشد که جمهوری خواه ها و دموکرات ها برابر باشند. سوالات نیش دار هم توسط همین تماشاگران مطرح می شود و البته مجری ها هم سهم مهمی دارند. به طور مثال در مناظره انتخابات اخیر آمریکا بین «هیلاری کلینتون» و «دونالد ترامپ»، برگزارکنندگان و مجری ها دائم از سوی ترامپ به پرسیدن سوال های جهت دار متهم می شدند. حتی در مناظره دوم؛ ترامپ اعلام کرد من در حال مقابله با دو نفر هستم و این موضوع از نظر افکار عمومی هم تا حدودی پذیرفته شده بود.
ابوالفتح با اشاره به شکل برگزاری مناظره ها گفت: از لحاظ شکلی مناظره ها در این سال ها خیلی تغییر نکرده و عموما بین نامزدهای دو حزب اصلی اتفاق می افتد. نحوه و ترتیب برگزاری و انتخاب مجری تغییر نکرده اما از نظر محتوا خیلی متفاوت شده. حداقل در این دور از مناظره ها، کلینتون و ترامپ به صورت بی پرده افشاگری های خاصی علیه هم کردند و بینندگان شان شاهد توهین های متعددی بین این دو رقیب بودند.
هیلاری کلینتون و دونالد ترامپ در مناظره انتخاباتی سال 2016
این کارشناس مسائل آمریکا با اشاره به مناظره های انتخابات سال 2016 گفت: مناظره اول هیجانی نبود اما در مناظره دوم ترامپ حرف هایی زد که سروصدا به پا کرد؛ به طور مثال به رقیبش هیلاری کلینتون گفت اگر برنده انتخابات باشم و اگر لازم باشد تو را به زندان می اندازم؛ به طور کلی طرفین در این مناظره به همدیگر تاختند. برای همین می شود گفت تقابل و رویارویی کاندیداهای ریاست جمهوری با گذشت زمان در آمریکا شدیدتر شده و بی پرواتر بهم حمله می کنند اما در گذشته حریم ها حفظ می شد. می شود پیش بینی کرد اگر این روند ادامه پیدا کند اخلاقیات در روند مناظره های تلویزیونی در آمریکا رو به افول بگذارد و حملات شخصی تر شود و نامزدها حتی از توهین های رکیک هم استفاده کنند.
با این همه باید دید مناظره هایی با این پیشینه که با چالش هایی از جنس رقابت دو حزب عمده همراه است، چند نفر بیننده دارد؟
در سال های اخیر به دلیل فراگیر شدن تلویزیون بینندگان این مناظره ها رو به افزایش بوده. گفته می شود مناظره دوم هیلاری کلینتون و دونالد ترامپ برای انتخابات سال 2016 آمریکا بیش از 100 میلیون نفر در داخل آمریکا بیننده داشته و بسیاری هم خارج از آمریکا آن را دیده اند. اما تا پیش از این رکورد تاریخی، بیشترین بیننده از آن مناظره سال 1980 میان «رونالد ریگان» و «جیمی کارتر» بود که 80.2 میلیون نفر آن را تماشا کردند. هرچند که از نظر تعداد خانواده های بیننده، مناظره سال 2012 «باراک اوباما» و «میت رامنی» 46.2 میلیون بیننده داشته که مقداری از 45.8 خانواده ای که بیننده مناظره سال 1980 بودند بیشتر است. اما کشورهای دیگر به اندازه آمریکا رغبت یا پیشینه ای در برگزاری مناظره های تلویزیونی انتخاباتی نداشته اند.
بریتانیا؛ 60 سال مقاومت در برابر مناظره
بریتانیا، تا سال 2010 مناظره زنده تلویزیونی برای انتخابات پارلمانی خود برگزار نمی کرد؛ رسانه های تصویری بریتانیا سال ها بود از رهبران احزاب برای شرکت در چنین مناظره هایی هنگام مبارزات انتخاباتی پارلمان درخواست می کردند و هر بار، دو حزب کارگر و محافظه کار که به تناوب در 60 سال گذشته دولت را در بریتانیا در دست داشته اند با آن مخالفت می کردند. با استناد به این دلیل که شیوه آمریکایی مناظره تلویزیونی برای انتخاب ریاست جمهوری مناسب با سیستم پارلمانی بریتانیا نیست؛ البته تا سال 2010.
در بریتانیا ساکنان هر حوزه انتخابی، نه به یک فرد کاندیدای نخست وزیری که به نامزد دلخواه خود برای نمایندگی در مجلس عوام رای می دهند از این رو دو حزب کارگر و محافظه کار با روی صحنه آوردن یک فرد، به عنوان نماینده تمامی حزب و یا نامزد مقام ریاست کشور مخالفت می کردند. هرچند موافقت رهبران احزاب بریتانیا با برگزاری مناظره های تلویزیونی آسان به دست نیامد اما سرانجام پنجشنبه، 15 آوریل 2010 (26 فروردین 1389) رهبران سه حزب اصلی بریتانیا، برای نخستین بار در مناظره ای تلویزیونی شرکت کرده و به صورت زنده به سوال های مردم پاسخ دادند. این اولین از سه مناظره تلویزیونی بود که در آن «گوردون براون»، نخست وزیر و رهبر حزب کارگر، «دیوید کامرون»، رهبر بزرگترین حزب اقلیت و «نیک کلگ»، رهبر حزب لیبرال دموکرات (سومین حزب بزرگ سراسری بریتانیا) شرکت داشتند.
بریتانیا: این اولین مناظره از سه مناظره برنامه ریزی شده میان رهبران سه حزب بود؛ در اولین مناظره تلویزیونی در تاریخ بریتانیا میان نامزدهای نخست وزیری، گوردون براون، دیوید کامرون و نیک کلِگ بر سر کاهش هزینه های عمومی، مالیات و اصلاحات سیاسی بحث کردند
اولین مناظره تلویزیونی انتخابات بریتانیا چگونه برگزار شد؟
با تهیه و تدوین مقررات حاکم بر مناظرات، قرار شد سه مناظره تلویزیونی، هر یک به مدت 90 دقیقه و هرکدام از یک شبکه تلویزیونی پخش شود. آی تی وی، شبکه ماهواره ای اسکای و بی بی سی به ترتیب سه مناظره با موضوع سیاست داخلی، سیاست اقتصادی و روابط خارجی بریتانیا برگزار کردند.
سوال هایی که با سه رهبر سیاسی حاضر در مناظره مطرح شد از سوی تماشاگرانی که در استودیو حضور داشتند و همچنین از طرف بینندگان تلویزیونی ارسال شده بود؛ هر رهبر سیاسی، یک دقیقه برای پاسخگویی به هر سئوال وقت داشت و دو کاندیدای دیگر می توانستند درباره پاسخ رقیب شان اظهارنظر کنند.
هرچند هر سه کاندیدای پست نخست وزیری بریتانیا گفته بودند برای اولین مناظره زنده تلویزیونی، مدتی تمرین کرده و کمی دچار تشویش بودند اما با آغاز مناظره، خیلی آرام و مودب هریک، براساس مقررات توافق شده، به نوبت یک دقیقه برای توجیه کاندیداتوری خود برای احراز پست نخست وزیری بریتانیا و آمادگی حزب خود برای قبول این مسئولیت سخن گفتند.
فرانسه؛ از امتناع تا تغییر سبکی 40 ساله
فرانسوی ها تنها کمی عقب تر از آمریکایی ها بودند و رسم برگزاری مناظره برای انتخاب رئیس جمهور را از سال 1974 آغاز کردند؛ یعنی 14 سال بعد از آمریکا؛ مناظره ای تاریخی بین «فرانسوا میتران» و «والری ژیسکاردستن» صورت گرفت. به جز سال ۲۰۰۲ که «ژاک شیراک» از مناظره با «ژان ماری لوپن» خودداری کرد، سنت مناظره های تلویزیونی در فرانسه همواره برقرار بوده است؛ شیوه برگزاری این مناظره ها تا سال 2017 تغییر نکرده بود. مناظره هایی که در آن، نامزدها طی سه ساعت رودرروی هم قرار می گرفتند و به یکدیگر می تاختند.
مناظره های سال 2017 فرانسه
اما الگوی مناظرات تلویزیونی در انتخابات امسال این کشور تغییر کرد؛ این بار، برخلاف دوره های قبل که مناظره تنها بین دو نامزد نهایی برگزار می شد، میزبان هر پنج نامزد اصلی یعنی، لوپن، فیون، ماکرون، آمون و ملانشون بود. مناظره اول این دور از انتخابات ۳۰ اسفند 1395 به سبک میزگرد برگزار شد که یک مجری مرد آن را اداره می کرد؛ این مناظره ۳ ساعت و ۲۰ دقیقه طول کشید. اما مناظره دوم هر 11 نامزد را فراخواند؛ حتی آنها که شانسی در جذب حداقلی آرای مردمی هم نداشتند در این مواجهه، به صورت نیم دایره پشت تریبون قرار گرفتند و در یک ونیم دقیقه پاسخگویی سوالات ۲ مجری برنامه شدند. مناظره ای که با سه موضوع «اشتغال»، «امنیت» و «رفاه اجتماعی» برگزار شده بود و حدود ۴ ساعت طول کشید.
هرچند هنوز فرانسوی ها جمله والری ژیسکاردستن را در نخستین مناظره تلویزیونی تاریخ فرانسه به یاد دارند وقتی به رقیبش گفت: «فقط شما نیستید که قلب دارید. من هم قلبی در سینه دارم که به مانند قلب شما می تپد. تنها شما دارای قلب نیستید؛ با فرانسویان به این شیوه رنج آور سخن نگویید» اما این مناظره پربیننده ترین دوئل سیاسی دو نامزد ریاست جمهوری فرانسه نبود؛ بلکه مناظره های سال 1981 و 1988 با بیش از 30 میلیون نفر بیننده این عنوان را از آن خود کرده است.
مصر با منتخبی که مناظره نکرده بود
تا چندی پیش، جابه جایی قدرت سیاسی در اغلب کشورهای عربی با کودتا، ترور یا مرگ رهبران سیاسی این کشورها اتفاق می افتاد و عنوان «منتخب مردم» چندان برای رهبرانی که گاهی حتی تا چند دهه قدرت را در دست داشتند، هم خوان نبود.
انتخاب های این چنینی در کشورهای عربی تا سال 2010 ادامه داشت و از این رو مناظره انتخاباتی هم در کار نبود؛ اما این روند با بهار عربی تغییر یافت؛ بهار عربی جنبشی بود که با قیام مردم تونس در پی خودسوزی «محمد بوعزیزی» در اعتراض به فساد و بدرفتاری پلیس، آغاز شد و هنوز ناآرامی هایی که در ادامه اش در کشورهای منطقه شروع شد، ادامه دارد.
بعد از تونس، نوبت به مصر رسید تا در سال 2012 پس از سی سال حکومت «حسنی مبارک»، رئیس جمهوری تازه برای خود انتخاب کند و این انتخاب نو، با اتفاقی نو هم همراه بود. دو هفته مانده به انتخابات ریاست جمهوری در این سال، برای اولین بار در تاریخ مصر، مناظره ای تلویزیونی برای انتخابات برگزار شد.
حسنی مبارک طی سی سال، چهار بار بدون رقیب رئیس جمهور مصر بود اما با سرنگونی او در پی جنبش های اعتراضی مردم، 22 اردیبهشت 1391 دو رقیب انتخاباتی برای نخستین بار در تاریخ مصر در یک مناظره تلویزیونی حاضر شدند. مناظره ای که علاوه بر مصر، بینندگان کنجکاو و علاقه مندی در کشورهای عربی دیگر هم داشت.
مناظره میان «عمرو موسی» و «عبدالمنعم ابوالفتوح» در اولین مناظره تلویزیونی انتخاباتی مصر
مناظره میان «عمرو موسی» و «عبدالمنعم ابوالفتوح» برقرار شد که دو نامزد برتر و پرشانس انتخاباتی از میان 13 نامزد انتخابات مصر خوانده می شدند؛ سوابق گذشته هر دو نامزد و مسئله ی نقش مذهب در سیاست، مسائل اقتصادی، سیاست خارجی و پایبندی به موازین دموکراتیک محورهای اصلی نخستین مناظره تلویزیونی دو طرف را شامل می شد که از دو شبکه تلویزیونی خصوصی داریم و اون تی وی به صورت مستقیم پخش شد. مناظره ای چهار ساعته که میلیون ها نفر از مردم مصر و دیگر کشورهای عربی را تا دو ساعت پس از نیمه شب پای تلویزیون نشاند.
نخستین مناظره تلویزیونی انتخاباتی مصر با گاف یکی از نامزدها همراه بود؛ سال 2012 «عمرو موسی» و «عبدالمنعم ابوالفتوح» روبروی همدیگر قرار گرفتند و بیش از سه ساعت به بحث و جدل پرداختند.
عمرو موسی در این مناظره، پیشگام شدن در رابطه با ایران و برقراری اولین تماس با این کشور در سال ۱۹۹۶را یکی از موفقیت های دوران وزارت خارجه خود برشمرده و گفت علیه حمله به ایران موضع خواهد گرفت، هرچند با ایران اختلافات زیادی دارد؛ اما عمرو موسی در اواخر این مصاحبه عصبی به نظر می رسد و آشفتگی اش از گافی که داد مشخص بود؛ او چندین بار، ایران را کشوری عربی خواند.
این بخش از صحبت های او در مناظره، بلافاصله بر سایت یوتیوب گذاشته شد و استهزای مصریان را به دنبال داشت. هرچند که در نهایت بخت با هیچ کدام یار نبود و در این انتخابات، «محمد مرسی» نامزد اسلام گرای حزب آزادی و عدالت وابسته به اخوان المسلمین مصر به پیروزی رسید.
مناظره های انتخاباتی 96 ایران به سبک فرانسوی ها؟
تنها حدود یک ماه تا انتخابات ریاست جمهوری دوره دوازدهم کشورمان باقی مانده و باتوجه به برگزاری دو دوره مناظره تلویزیونی پرحاشیه و دیدنی، مخاطبان ایرانی چشم انتظار رسیدن مناظره هایی برای سال 96 هستند. برخی گمانه زنی ها می گوید به دلیل جواب ندادن مدل آمریکایی یعنی مناظرات رو در رو (مدل انتخابات سال 88) و همچنین مناظرات دسته جمعی با مدیریت کامل یک مجری (مدل انتخابات سال 92)، قرار است مناظرات انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۶ ایران با الگو گرفتن از فرانسوی ها سامان دهی و اجرا شود.
بهمن سال 95 بود که رییس مرکز تولید و فنی سیما اطلاعاتی درباره شکل و شمایل مناظره های سال 96 اعلام کرد؛ به گفته او، علاوه بر فرصت های اختصاصی نامزدهای ریاست جمهوری برای بیان برنامه ها و گفت وگو با مردم، پخش سه مناظره 180 دقیقه ای در این دوره از انتخابات پیش بینی شده است.
نظر شما :