قتل سفیر روسیه روابط با ترکیه را تیره نخواهد کرد

نویسنده: هیمانی پنت

دیپلماسی ایرانی: پس از ترور «آندری کارلوف»، سفیر روسیه در آنکارا در نوزدهم دسامبر، تئوری های توطئه متعددی در مورد روابط روسیه و ترکیه ارائه و مطرح شد. «مصطفی اکیول» روزنامه نگار ترکیه ای نیز در توئیتی در این باره عنوان کرد: "سارایووی سال 1914 میلادی تکرار نخواهد شد... آنکارا و مسکو وارد جنگ با یکدیگر نخواهند شد، بلکه حتی ممکن است روابط میان آنها نزدیک تر از گذشته شود." سفیر روسیه در آنکارا در جریان مراسم افتتاحیه یک نمایشگاه عکس به ضرب گلوله یکی از مأموران پلیس ترکیه به نام «مولود مرد آلتین تاش» مجروح و بر اثر شدت جراحات وارده درگذشت. این حمله تنها چند روز پس از تظاهرات مردم ترکیه در اعتراض به نقش روسیه در جنگ سوریه و یک روز پیش از سفر برنامه ریزی شده وزیر امور خارجه ترکیه برای سفر به مسکو و حضور در نشست سه جانیه میان روسیه، ایران و ترکیه بر سر موضوع سوریه اتفاق افتاد.

مدتی پیش، با تشدید بحران سوریه تنش ها میان روسیه و ترکیه نیز شدت گرفت و ترکیه که شاهد حمایت های روسیه از حکومت بشار اسد بود، تمام توان خود را برای تغییر حکومت سوریه به کار گرفت. با وخیم تر شدن اوضاع در سوریه و ظهور گروه تروریستی داعش به عنوان مخالف اصلی دولت بشار اسد، کُردها نیز تلاش خود را برای مقابله با داعش آغاز کردند. افزایش اتحاد و همبستگی کُردها موجب نگرانی ترکیه شد و موقعیت این کشور در سوریه را پیچیده تر کرد. یکی از نگرانی های اصلی ترکیه این است که حزب اتحاد دموکراتیک کُردهای سوریه (PYD) به حزب کارگران کردستان (PKK) که یک سازمان تروریستی محسوب می شود، وابسته است. مقامات آنکارا نگرانند که موفقیت حزب اتحاد دموکراتیک کُردهای سوریه به تقویت هر چه بیشتر حزب کارگران کردستان در مخالفت با ترکیه منجر شود.

انجام حملات هوایی روسیه برای بمباران مواضع شورشیان در سوریه موجب افزایش تنش ها میان ترکیه و روسیه شد اما کار به همین جا ختم نشد. در نوامبر 2015 ترکیه با این ادعا که یکی از جنگنده های سوخو-24 روسیه به رغم هشدارهای متعدد ترکیه وارد حریم هوایی این کشور شده، این جنگنده را سرنگون کرد. با سرنگونی این جنگنده شرایط رو به وخامت گذاشت و روابط میان دو کشور به شدت تیره و تار شد. اما چندی بعد «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهوری ترکیه با ارسال نامه ای مراتب تأسف خود را به «ولادیمیر پوتین» اظهار کرد و در این نامه روسیه را "دوست و شریک استراتژیک" خود خطاب کرد. همچنین اردوغان در این نامه به خانواده خلبان کشته شده نیز تسلیت گفت و وعده داد که عاملان این اتفاق را به مجازات برساند. علاوه بر این، اردوغان متعهد شد که غرامت سرنگونی جنگنده روسی و نیز خلبان کشته شده را به دولت روسیه و خانواده این خلبان پرداخت خواهد کرد. اما با گذشت چندین ماه از این حادثه، ترکیه هنوز هم به وعده های خود به طور کامل عمل نکرده است.

از آن جا که بسیاری از مردم ترکیه همچنان با حمایت های روسیه از حکومت بشار اسد مخالفند، روند عادی سازی و بهبود روابط میان دو کشور به خوبی طی نشده است. از سوی دیگر، ترکیه در این مدت از گروه های شورشی سنی که عموماً از سوی کشورهای عربی منطقه حمایت و پشتیبانی می شوند، جانبداری کرده است. حامیان و طرفداران حزب ارودغان موسوم به «حزب عدالت و توسعه» از این که می بینند اردوغان برای اجتناب از درگیری با روسیه به تمامی اوامر و دستورات مقامات کرملین تن می دهد، چندان خوشحال و راضی به نظر نمی رسند. این احساس ناراحتی عمومی را می توان در آخرین جملات قاتل سفیر روسیه نیز به خوبی مشاهده کرد. بر اساس گزارش های موجود، آلتین تاش بلافاصله پس از شلیک به سفیر روسیه فریاد زد: "حلب را فراموش نکنید، سوریه را فراموش نکنید... کسانی که در این کشتار شرکت داشته اند، یک به یک تقاص آن را خواهند داد."

اگر چه در حادثه سرنگونی جنگنده سوخوی روسیه روابط میان روسیه و ترکیه به شدت تیره و تار شد اما به نظر می رسد ترور سفیر روسیه در آنکارا آن چنان بر روابط میان دو کشور تأثیرات مخربی نداشته باشد. روسیه در حال حاضر به دنبال راهی برای خروج از مناقشه و بحران سوریه است و رئیس جمهوری منتخب آمریکا نیز اخیراً برای همکاری با روسیه ابزار تمایل کرده است. این ابراز تمایل از سوی رئیس جمهور آینده آمریکا فرصت مغتنمی را برای روسیه فراهم می آورد تا بحران کنونی در سوریه را به گونه ای خاتمه دهد که هم به نفع حکومت بشار اسد تمام شود و هم منافع گسترده تر روسیه در منطقه را محقق کند.

در دیدار سه جانبه وزرای امور خارجه روسیه، ایران و ترکیه که یک روز پس از ترور سفیر روسیه که در مسکو برگزار شد، می توان نشانه هایی از بهبود روابط میان روسیه و ترکیه را مشاهده کرد. وزرای امور خارجه ایران، ترکیه و روسیه در بیانیه ای مشترک تأکید کردند که منازعه سوریه راه حل نظامی ندارد و بر نقش سازمان ملل متحد در تلاش برای حل این بحران بر طبق قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل تأکید کردند. همچنین، وزرای امور خارجه این سه کشور تلاش ها و اقدامات گروه بین المللی حمایت از سوریه (ISSG) را مورد توجه قرار داده و از تمامی اعضا جامعه بین المللی خواستند تا با حسن نیت در راستای اجرای توافقات مندرج در این اسناد همکاری کنند.

در حادثه سرنگونی جنگنده روسیه، آن چه موجب خشم مقامات مسکو شد سرنگونی این جنگنده نبود بلکه این تیراندازی نیروهای نظامی ترکیه به سمت خلبان روس بود که باعث خشم و عصبانیت رهبران کرملین شد. در مورد حادثه اخیر نیز نباید خیلی زود نتیجه گیری کرد و تصور کنیم که رهبر روسیه دیگر انتقام ترور دیپلمات خود را نخواهد گرفت. این مساله به شکل اجتناب ناپذیری موقعیت اردوغان را در برابر روسیه و طی مذاکرات سوریه تضعیف می کند. کودتای نافرجام ماه ژوئیه ترکیه به شکاف میان رئیس جمهور و نیروهای نظامی این کشور منجر شده است و بسیاری از ژنرال های ارتش اردوغان به جرم تلاش برای حذف او از قدرت، زندانی شده اند. ترور اخیر سفیر روسیه توسط یکی از ماموران امنیتی ترکیه نیز نشان از ناتوانی اردوغان در کنترل امنیت در درون مرزهای این کشور دارد. از آن جایی که رهبر ترکیه در حال حاضر از حمایت های داخلی چندانی برخوردار نیست، برای ایجاد تعادل در منافع داخلی خود و در عین حال بهبود روابط با روسیه و ایران، با انتخاب دشواری روبه روست، آن هم درست در زمانی که روابط این کشور با غرب رو به وخامت گذاشته است.

منبع: اوراسیا ریویو/ مترجم: زهره شهریاری