روایت رفیق‌دوست از پیگیری مساله امام موسی صدر

روزنامه شرق در سالگرد ناپدیدشدن امام موسی صدر گفت وگویی با محسن رفیق دوست داشته که در ادامه می خوانید:

شما در سال های ابتدایی ربایش امام موسی صدر، وزیر سپاه بودید. قبل از آن هم سفرهایی به لیبی داشتید، اصلا برای شما تکلیفی تعریف شده بود که بخواهید موضوع امام را پیگیری کنید یا به خاطر درگیربودن کشور در شرایط انقلابی این موضوع در اولویت های شما قرار نداشت؟ 

موضوع امام موسی صدر برای نظام مقدس ما آن قدر مهم بود که هم زمان با پیروزی انقلاب، اولین هیأتی که به ایران آمد، هیأت لیبیایی به ریاست عبدالسلام جلود بود. هواپیمای آنها زمانی که در فرودگاه نشست، دولت موقت به خاطر قضیه امام موسی صدر اجازه نشستن به هواپیما را نداد؛ اما این موضوع با مخالفت امام خمینی روبه رو شد، با این منطق که ما با ارتباط پیداکردن با لیبی یکی از کارهایی که می توانیم انجام دهیم، این است که مسئله امام موسی صدر را روشن کنیم. این گونه بود که رفتیم هیأت لیبیایی را از هواپیما پیاده کردیم و در هتل شرایتون آن زمان اسکان دادیم. می دانید، زمانی که انقلاب شد اولین کشور سوریه و دومین کشور هم لیبی بود که انقلاب اسلامی را به رسمیت شناخت. وقتی جلود را خدمت حضرت امام آوردیم، امام او را تحویل گرفت و در همان جلسه گفت شما باید هرچه زودتر مسئله امام موسی صدر را معلوم کنید؛ با همین لحن! البته من نقل به مضمون می کنم. بعدازآن هم ایران از همان اوایل انقلاب به ویژه از زمان فتح لانه جاسوسی و بعد از آن در زمان جنگ تحمیلی در محاصره کامل نظامی قرار گرفت. [از اینجا به بعد] مأموریت های من در سفرهایی که به کشورهای مختلف می رفتم؛ ازجمله لیبی، مأموریت حل مشکل احتیاجات نظامی کشور بود. [اما] هیچ وقت درباره اینکه راجع به امام موسی صدر کنکاشی کنم و اطلاعاتی کسب کنم، مأموریت رسمی نداشتم. بااین حال هیچ وقت از این مأموریت غافل و کنار نبودم. 

شما در کتاب خاطرات خود و مصاحبه هایتان اشاره کرده اید که مأموریت رسمی دراین باره نداشتید؛ ولی در بخشی از خاطرات خود در این کتاب به صحبت های امام خمینی(ره) اشاره کردید و گفتید که «امام به احمدآقا دستور دادند که این موضوع را پیگیری کنم و حاج احمدآقا هم این مسئولیت را به من محول کردند و من هم به همین دلیل به سوریه و لبنان رفتم»... .

این قبل از سفر به لیبی است. قرار بود که اطلاعاتی پیدا کنم تا بفهمیم داستان از چه قرار است. به همین خاطر من به سوریه و لبنان رفتم و در آنجا گفتند که چه زمانی حرکت کردند و به چه شکل بوده است؛ اما در سفرهای لیبی مأموریت نداشتم؛ اگرچه در برخی از این سفرها راجع به ایشان (امام موسی) به نوعی صحبت کردم؛ ولی اینکه به من مأموریت بدهند که به لیبی سفر کنم و درباره سرنوشت امام موسی صدر تحقیق کنم، هیچ وقت چنین مأموریتی به من داده نشد، نه شفاهی و نه کتبی. 

این موضوع چقدر جزء اولویت های جمهوری اسلامی در آن مقطع زمانی بود. افراد زیادی دراین باره صحبت کرده و معتقدند به خاطر درگیربودن کشور در جنگ و مشکل تأمین تسلیحات نظامی و همراهی لیبی در این موضوع با ایران، نوعی رودربایستی حاکم شده است و این موضوع مانع از آن شده که ایران بخواهد وارد طرح موضوع امام موسی صدر شود. حالا یا موضوع امام موسی از اولویت خارج شده یا مسئله تأمین سلاح آن قدر پررنگ شده است که موضوع امام موسی را کم رنگ کرده است، این موضوع چقدر قرین به صحت است؟ 

امام بعد از شروع جنگ، جنگ را مسئله اصلی و اول کشور قلمداد کردند. خب حالا یک عده مثل شما که از روی علاقه، تاریخ را مطالعه کرده اید، می گویید که همان زمان که جنگ مسئله اصلی بود، مسئله امام موسی صدر هم مسئله اصلی باشد! 

[امام] آن زمان نظام بنا نداشت به خاطر مسئله امام موسی صدر با لیبی قطع رابطه کند یا دربیفتد. حالا شما ممکن است برداشت کنید که این به معنای کناررفتن موضوع امام موسی صدر از اولویت ها بوده است، این برداشت شما است. آن زمان آقای خرم سفیر ایران در لیبی بود. من دو، سه بار برای تأمین اسلحه و مهمات به طور محرمانه به لیبی سفر کردم و به همین خاطر به سفارت خودمان سر نمی زدم؛ تا اینکه در یکی از سفرهای تقریبا رسمی، آقای خرم را ملاقات کردم. ایشان به من گفتند که اینجا سفیر هستم؛ اما هیچ کدام از اعضای دولت لیبی، من را تحویل نمی گیرند. گفتم چرا مگر تو چه کار کرده ای؟ آن زمان قذافی دو وزیر خارجه داشت، یکی عیسی بع بع و دیگری موسی کوسا. خرم گفت که من به ملاقات موسی کوسا رفتم. در میان سخنانم گفتم که آقای وزیر خارجه، سرنوشت امام موسی صدر چه می شود، او صندلی خودش را چرخاند و به در اتاق اشاره کرد و گفت که من از اتاقش خارج شوم و دیگر با من حرف نزد و از آن به بعد هم دیگر کسی با من ملاقات نکرد. 

در آن موقعیت زمانی[جنگ] ما هم از لیبی امکاناتی می گرفتیم. فقط دو کشور بودند که تحریم خارجی را برای ما می شکستند؛ یعنی من به سوریه یا لیبی سفر می کردم یا با یک مجموعه از افسران این دو کشور به کشورهای بلوک شرق سفر می کردیم. این افسران به نام خودشان اسلحه می خریدند؛ درحالی که خرید اصلی برای ما بود و ما به کشور می آوردیم؛ بنابراین، بله در آن مقطع مسئله جنگ و تهیه سلاح در اولویت بود و مأموریت افرادی مثل من هم همان بخش بود؛ اما از [موضوع امام موسی صدر] هم غافل نمی شدیم.

 در ملاقات هایی که رسما مطرح می کردیم، [می گفتیم] که بالاخره یک اتفاقی افتاده است، [اما]نه اینکه به چشم طلبکاری بخواهم موضوع را طرح کنم. می گفتیم یک شخصیت در حد امام موسی صدر با دو نفر آمده است اینجا، بعد شما می گویید از اینجا رفته است؛ [اما] امام هیچ جا نرفته است. بهتر است که شما این موضوع را روشن کنید. در ملاقات های رسمی اینها [مقامات لیبی] سریع به سراغ فایل های وزارت خارجه می رفتند و می گفتند بله این بلیت های شرکت «آل ایتالیا» و این هم مهر خروج آنها از لیبی. 

اما از تاریخ پیدایش و تا حدودی تبلور حزب الله در لبنان به جای اینکه من باعث شوم مسئله امام موسی صدر مطرح شود، این خود قذافی بود که خواستار طرح موضوع می شد. در این چندسالی که با قذافی ارتباط داشتیم، همیشه امکاناتی که می خواستیم طرح می کردیم و می گرفتیم. او هم در مقابل می گفت من از تو یک خواهش دارم که تو ارتباط من را با حزب الله برقرار کنی. حتی می گفت هرچقدر پول بخواهند، من در اختیار آنها قرار می دهم، اصلا میلیاردی کمک می کنم. من هم می گفتم یک شرط دارد. درست است که حزب الله بعد از امام موسی صدر تشکیل شده ولی رهبر اصلی آن امام موسی صدر است. این بچه ها درواقع شاگرادن امام موسی صدر هستند. تو تکلیف امام موسی صدر را روشن کن تا من ارتباط تو را با حزب الله برقرار کنم. من که با آنها تماس می گیرم، همین درخواست را از من دارند. می گویند اگر لیبی می خواهد با ما ارتباط برقرار کند، تکلیف رهبر ما را مشخص کند. در اکثر جلساتی که با قذافی داشتم و کارمان تمام می شد، او این درخواست را از من داشت و من هم در جواب، این مطلب را می گفتم. 

پس به جایی نمی رسیدید؟ 

خیر. تا زمانی که بعد از جنگ یا حتی در بنیاد [مستضعفان] هم نبودم... .

یعنی این پیشنهاد حمایت از حزب الله هنوز تا زمان جنگ است؟ 

نه، این [پیشنهاد] همیشه بود. من وقتی از سپاه بیرون آمدم، بنیاد مستضعفان رفتم. در بنیاد مستضعفان دو سفر برای کار در لیبی رفتم. 

برای چه کاری؟ 

 برای پروژه های سازمانی، ساخت کارخانه سیمان، درواقع برای تجارت رفتم. 

از طرف بنیاد؟ 

بله. من خودم رئیس بنیاد بودم. آنجا هم مثل همیشه قذافی ما را تحویل گرفت و دستوراتش را داد و ما یک کارهایی را شروع کردیم. باز در همان ملاقات هم مطرح کرد که تکلیف من را با حزب الله معلوم نکردی. من گفتم شرطش همین است. هر بار که به لبنان می روم با حزب الله صحبت می کنم، آنها درخواست دارند تو تکلیف امام موسی صدر را روشن کنی. 

آن طرف از حزب الله دقیقا چه کسی این شرط را می گذاشت؟ 

همه مجموعه رهبری حزب الله، سیدحسن نصرالله، سیدحسن موسوی و... . با هر کدام از اینها که صحبت می کردم، همین را مطرح می کردند و چون می دانستند او نمی تواند این موضوع را معلوم کند، تعلیق به محال می کردند. حزب الله اگر ایران می گفت با قذافی رابطه برقرار کنید، فوری رابطه برقرار می کردند و مانعی برای آنها وجود نداشت. 
قضیه امام موسی صدر مانعی برای رابطه حزب الله با قذافی نبود. درواقع [آنها]آن سیستم را قبول نداشتند، ما را قبول داشتند. تا اینکه سفر آخر یا ماقبل آخر بود که در زمان دولت نهم به لیبی داشتم. آن زمان لیبی جزء شورای حکام انرژی اتمی بود. هرکسی را که می خواستند آنجا بفرستند، قذافی قبول نمی کرد. تا اینکه آقای لاریجانی و آقای متکی که وزیر امور خارجه بود از من خواستند به دیدار قذافی بروم و از او بخواهم در شورای حکام به نفع ما (در جریان پرونده هسته ای) رأی دهد که همین کار را هم انجام داد. 

 آن سفری که رفتم برای اولین بار او پیشنهاد جدیدی را مطرح کرد و گفت یک هیأت پنج جانبه تشکیل شود. بعد هم می گفت از حالا سه رأی آن علیه من است که شامل دولت لبنان، خاندان صدر و ایران است که این سه قطعا علیه من هستند و با این وضعی هم که الان شما با سوریه دارید، احتمالا سوریه هم به نفع شما رأی دهد. این هیأت پنج جانبه شروع به تفحص از حرکت امام موسی صدر از لبنان به لیبی کردند. به هرحال، امام موسی صدر میهمان من بود، من او را دعوت کرده بودم و در کنگره ما سخنرانی کرده است بعد هم استدلالی را همیشه مطرح می کرد و می گفت در میان این کسانی که به صورت طبیعی و عقلی دشمن امام موسی صدر بودند، من کجا قرار دارم. از اسرائیل و آمریکا و... چرا بین این همه سراغ من آمده اید. همه را رها کرده اید و یقه من را چسبیده اید. خود ما هم واقعا فکر می کردیم باید دلیلی پیدا کنیم که قذافی این کار را کرده باشد. ما هم ابهام داشتیم. خود من ابهام داشتم. می گفتم باید این آدم دیوانه باشد، چراکه از این کارهای دیوانه وار کم انجام نداده است. تا اینکه بعد از سقوط قذافی شنیدم قبل از دعوت از امام موسی صدر، شاید به فاصله یک سال قبل از آن، در دمشق جلسه ای سه جانبه بین اسد، قذافی و امام موسی صدر برقرار بوده است. ظاهرا در محاوراتی که مطرح شده، قذافی اهانتی به امیرالمؤمنین می کند و آقای صدر هم یک مجله دستش بوده که لوله کرده و با همان مجله لوله شده محکم به دهان قذافی می کوبد. اسد دراین بین میانجیگری می کند و جلسه تمام می شود. از آن فرد (قذافی) بعید نبود به دلیل این رفتار از امام موسی صدر کینه داشته باشد. چون از نظر منش سیاسی خیلی آدم عجیب وغریبی بود. بعید نبود کینه صدر را به دل گرفته و بعد چنین تصمیمی بگیرد. اما بعد از آنکه قذافی از بین رفت و باز حرکتی شد و باز هم به هیچ جایی نرسیدند، یک شخصی بود که نزدیک ترین فرد امنیتی به قذافی به نام حجازی بود. 

سنوسی؟ 

نه حجازی. دو نفر بودند. یکی همین پسرش سیف الاسلام بود، یکی همین حجازی که ایران هم زیاد آمده بود و هر وقت من لیبی می رفتم، با او هم ملاقات می کردم که او هم در جریان انقلاب لیبی دستگیر شد. من شنیدم حجازی گفته بود قذافی این چند نفر را از بین برده است. ولی چون باز هیچ آثاری و آرامگاهی نشان ندادند، کسی آن را نپذیرفت. 

ما سال گذشته درباره پرونده امام موسی صدر با دختر ایشان حورا صدر مصاحبه داشتیم. اتفاقا همین مسئله پیشنهاد قذافی را پرسیدیم. چون آن زمان شما گفتید آمدید در ایران این موضوع را اعلام کردید و پیگیری هم نشده است... .
من به ایران آمدم و به همان کانال گفتم و دیگر دخالت نکردم.

بله، گفتید پیگیری نداشتید، چون مقام و مسئولیتی هم نداشتید. دختر امام موسی صدر به ما درباره این پیشنهاد می گویند که «کمیته راه حل ماجرا نبوده است، کمیته تفحص در لیبی چه کار می تواند بکند. ما را کجا می برد. این یک نمایش نامه است. آیا معتقد هستید طرحی که قذافی پیشنهاد کند به آزادی امام می انجامد، ما را به حقیقت ماجرا می رساند ما که آنجا پیچ ومهره گم نکرده ایم، انسانی است که هرجا ممکن است پنهانش کرده باشند و آدرس او را به ما ندهند. راه حل قضیه تحقیق وتفحص نبود. باید بر قذافی فشار سیاسی می آمد که آن موقع ایران این قدرت را داشت» این نظر نزدیک ترین فرد به امام موسی صدر است. 

همه این حرف ها درست است، اما بنده کجای این قضیه قرار دارم! اولا شاید کل پیشنهاد را خانم حورا صدر مطالعه نکرده است. چون قذافی گفت این هیأت هر حکمی می خواهد بدهد، غیر از حکم اعدام من. یعنی چه؟! یعنی اینکه حتی این هیأت به اینجا برسد که من امام موسی صدر را کشته ام. اما حکم اعدام من را ندهد، هر حکم دیگری بدهد من قبول می کنم. یعنی بیایید این قضیه را فیصله بدهید. من هم تکلیف داشتم این قضیه را به آن دونفری که یکی از آنها دبیر شورای امنیت کل کشور بود و یکی هم وزیر خارجه، برسانم و بعد هم دیگر برعهده آنها گذاشتم. حالا بالاخره یک دختر در فراق پدرش، غیر از این سبکی که صحبت می کند، نمی توان به ایشان ایراد گرفت که چرا کوتاه آمده است. 

من برداشتم از صحبت های خانم صدر این است که این خانواده لیبی را مقصر اصلی و قذافی را مقصر اصلی می دانند و معتقد هستند این اتفاق به وسیله ایشان و در لیبی صورت گرفته است. آنها می گویند جریانی وجود داشت که نمی خواست ماجرای امام موسی صدر به نتیجه برسد. چه جریانی در داخل وجود داشت که نمی خواست این پرونده حل شود. آیا این جریان با نوع نگاه و منش سیاسی امام موسی صدر مخالف بود تا این پرونده به جریان بیفتد. آیا شیوه تساهل و تسامح رفتاری امام موسی باعث شده عده ای به دلیل شرایط و روحیه انقلابی، نخواهند اثری از ایشان پیدا شود؟

البته محل این سؤال فکر می کنم وزارت خارجه باشد. اولا من یکی از معدود افراد در ایران هستم که امام موسی صدر را خوب می شناسم. هم با او ارتباط داشتم، هم قبل از انقلاب ایشان منزل ما آمده است. چون منزل برادرش درست دیوار به دیوار خانه ما بود. پدر من هم یکی از علاقه مندان امام موسی صدر بود. از ایشان دعوت کردند و یکی، دو بار هم ناهار منزل ما بودند. حتی یکی از کارهای من این بود که چندین بار قبل از انقلاب وجوهات مربوط به امام را به لبنان می بردم. قبل از انقلاب پای سخنرانی های ایشان بودم و خیلی جالب بود که یک ایرانی این طور عربی و با آن احساسات صحبت می کرد. 

سال ٦٢ بود که من وزیر شدم. یک سال بود که به لیبی نرفته بودم. لیبی و سوریه از من به عنوان وزیر دعوت رسمی کردند. وقتی خواستم به لیبی بروم، همه بزرگان مملکت به من گفتند حاج محسن برو موشک بیاور، از من چیز دیگری نخواستند. من می خواهم سربسته حرف بزنم. من رفتم موشک آوردم. وقتی موشک آوردیم، آقای هاشمی رفسنجانی که فرمانده جنگ بود، گفت حاج محسن تو با این کارت به اسلام و مسلمین عزت دادی. من می خواهم خیلی عریان صحبت کنم. چون از طرف اقوام صدر متهم هستم که کم کاری کرده ام. حتی آقای فیروزان، داماد امام موسی، در جلسه ای علیه من صحبت کردند که من چند دفعه ایشان را دیدم اصلا به روی خودم نیاوردم. اگر من در آن سفر که رفتم موشک آوردم، قضیه امام موسی صدر را بیان می کردم، موشک نمی آوردم. آن روز برای کشور موشک مهم بود، چرا؟ چون آن زمان اگر فرض کنیم جمعیت ایران ۶۰ میلیون نفر بود، ۶۰ میلیون عاجز شده بودند. در تهران هیچ کسی در منزلش نمی توانست بند باشد. در آن مقطع جنگ و دفاع اولویت داشت. ولی هیچ گاه هیچ کدام از مسئولان از امام، رئیس جمهور، رئیس مجلس و امثال ما غافل از قضیه امام موسی صدر نبودیم. 

  این مربوط به مقطع جنگ است. تا قبل از جنگ ما دولت موقت را داریم. 

دولت موقت فقط قهر با لیبی را پیش گرفته بود، کاری نکرده بود. 

سؤالم همین است. همان مقطع جلود به ایران سفر می کند. در آن مقطع زمانی که به امام موسی خیلی نزدیک است، چرا در این فاصله زمانی این موضوع بررسی نشده است؟ 

چرا. اولا، همان زمان اینکه ما برویم و دولت موقت را کنار بزنیم و تیم لیبی را بیاوریم، خودرأی عمل نکردیم. این خواست احمدآقا بود. البته ایشان از قول امام گفتند بروید جلود را بیاورید. خب! بنابراین اولین سؤالی که می پرسید  این است که چرا امام با جلود ملاقات کرد؟! آیا باید ملاقات نمی کرد؟ ما اشتباه کردیم؟ اما از اول بنا بر این بود ما رابطه را برقرار کنیم، بلکه زودتر به داستان امام موسی صدر برسیم. در همان ملاقات هم امام فرمودند شما هرچه زودتر قضیه امام موسی صدر را روشن کنید. 

جواب جلود چی بود؟ 

گفت، چشم. 

چشم خالی؟! 

گفت، چشم. ما دیگر جای او نیستیم. بعد هم اصولا غیر از آن چیزی که از آقای خرم نقل کردم و شرح دیدارش با موسی کوسا، دیگر نشنیدم کسی از دولت موقت با لیبی راجع به امام موسی صدر مذاکره کرده باشد. 

اتفاقا سال گذشته سر همین موضوع با ایشان صحبت کردیم. آقای خرم گفتند قذافی روی این موضوع خیلی حساس و نگران شده بود که کسی تحقیق نکند و وزارت خارجه لیبی هم رسما ابلاغ کرده بود دراین باره هیچ اقدامی نکنیم. ایشان می گویند به همین دلیل هم با من دشمنی می کردند. می گویند من از افرادی که داخل کاخ بودند یا افرادی که به زندان ها رفت وآمد داشتند، پیگیر بودم و گزارش این ارتباطات را به شخص امام می دادم. ایشان هم می گویند گروهی در داخل بودند که مخالف این اقدام و مخالف من بودند و حتی پیگیر بودند من را برکنار کنند. الان سؤال ما این است جریانی که مخالف این موضوع و پیگیری بود، چه دلیلی برای این مخالفت داشت؟ 

البته من فکر می کنم آقای خرم یک اشتباهی می کنند. اگر کسانی مخالف بودند که او سفیر ایران در لیبی یا بعد از آن در چین نباشد، به قضیه امام موسی صدر نیست، برای عضویت ایشان در نهضت آزادی بود. چون من که فعال ترین آدم بین ایران و لیبی بودم، باور نمی کنم آقای خرم در لیبی اصلا جرئت کرده باشد کوچک ترین تحقیق وتفحصی درباره امام موسی صدر کند. خودش هم گفته باشد، من باور نمی کنم. 

ولی گفتند گزارش های مفصلی را خدمت امام داده اند و ارتباطاتی در کاخ و حتی با زندانبان داشته است یا با هم سلولی امام موسی. 

کاش اینها را به من می گفت تا من بروم یقه قذافی را بگیرم چون کسی غیر از من نمی توانست یقه قذافی را بگیرد. 

می خواهم بدانم آیا جریانی در داخل مخالف پیگیری ماجرای امام موسی صدر بود و چرا؟ 

من جریانی را نمی شناسم. تا همین سفر آخر که رفتم و قذاقی پیشنهاد تشکیل کمیته پنج جانبه را مطرح کرد که حالا [ممکن است] بیخود و الکی [بوده باشد] اما من خودم نظرم این است که قذافی خسته شده بود و می خواست جنایت خود را به گونه ای تمام کند؛ یعنی این هیأت تشکیل شود و بگویند آقای قذافی امام موسی صدر را از بین برده است و حالا باید فلان کار را انجام دهد؛ چون فقط شرطش این بود که این هیأت فقط حکم اعدام او را ندهد؛ ولی من هم مثل شما و دیگران یک قاصد بودم. رفتم پیغام گرفتم، آوردم، تحویل دادم و تحرکی ندیدم. نمی دانم واقعا بعد از این تحرکی شد؟ جلسه ای گذاشتند؟ با هم مشورتی کردند یا نه؟ پیگیری کنیم، خوب است یا اینکه نه قذافی حرف بیخودی زده است و ما وقت خود را صرف نکنیم؟ این را هم من ندیدم. ولی من جریانی که مخالف باشد [ندیدم]. آن طرف قضیه برای اینکه ماجرای امام موسی صدر در هر صورت معین شود، برای چه کسانی می تواند بد باشد. 

خود شما با آقای قذافی به لحاظ شخصی چقدر نزدیک بودید؟ چقدر با یکدیگر دوست بودید؟ من احساس می کنم از خاطرات شما، مطالبی که گفتید و صحبت هایی که کردید، روابط دوستانه نزدیکی داشتید؟ 

در بین ایرانیان من نزدیک ترین بودم. 

امکان دارد با یک مثال یا خاطره این رابطه را توصیف کنید؟ 

شبی که رفته بودم از او موشک بگیرم، با آقای قذافی درباره حکومت لیبی بحثی درباره «کتاب سبز» و حکومت کمیته پیش آمد. وقتی که ما کمیته را در ژاندارمری ادغام کردیم، سفیر قذافی آمد نزد من، گفت امروز جمهوری اسلامی جنایت کرد و انقلاب را از بین برد. من چندین بار در جلسات کمیته مرکزی آنها شرکت کرده بودم و کنار قدافی هم می نشستم. صد درصد این یک نمایش بود؛ ولی قذافی می گفت کمیته محله تصمیم می گیرد، این تصمیمات جمع می شود، به کمیته منطقه ارجاع می شود و آنجا مجموعه تصمیم می گیرد و بعد به کمیته شهر انتقال می یابد، بعد کمیته استان و در نهایت کمیته مرکزی؛ یعنی مملکت را کمیته مرکزی اداره می کند نه شخص قذافی. من همیشه می گفتم با این نمایشی که تو می دهی مشخص است که این گونه نیست. اتفاقا همان روزی که رفتم با یک فیلمی از او موشک گرفتم، معروف است. در مقابل قذافی فیلم بازی کردم. با سردار صفوی بودیم. آن شب من شام میهمان قذافی بودم. گفتم که این موشک ها را هم با اجازه «خلق» به من دادی؟! آنجا که «خلقی» در کار نبود. تا این حد من به او نزدیک بودم و شوخی می کردم. 

معتقدید که واقعا ماجرای امام موسی صدر ازسوی خود قذافی اتفاق افتاده است و چرا نمی خواست بگوید کجا و چگونه؟ 

بله، خب کار ناپسندی انجام داده بود. 

چرا اصلا واگذار می کرد به کمیته تحقیق وتفحص؟ 

من باید به جای قذافی هم جواب بدهم! 

نه به عنوان کسی که خیلی به او نزدیک بودید، پرسیدم.  

ببینید! اصلا خیلی از تصمیماتی که می گرفت، یک باره بود. یک روز یک مرتبه بنا به هر دلیلی، آلات موسیقی را جایز ندانست و گفت که هرکسی در خانه اش آلت موسیقی پیدا کنند، او را می کشند. ما از پنجره هتل نگاه کردیم، دیدیم یک میدانی بود که تعداد زیادی ویلن و گیتار را در آنجا ریخته و به آتش کشیده بودند. حالا چرا این کار را کرد، نمی دانم. ان شاءالله که ما هم دعا کنیم امام موسی صدر زنده باشد؛ یعنی اگر باشد ابتهاجی برای هر انسان صاحب قلب سلیمی پیش می آید. اما قذافی از این بلاها سر خیلی ها آورده است که هیچ کس هم نفهمیده است. او نه تنها داعیه رهبری جهان عرب را داشت، بلکه این اواخر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، داعیه رهبری جهان اسلام را نیز داشت. در ملاقاتی که با مقام معظم رهبری رفته بودیم آنجا، در آن جلسه که نشسته بودیم، به آقای خامنه ای گفتند که... 

  در چادر ملاقات انجام شد؟ 

بله، ولی چادر که نبود. آن چادر از یک ساختمان مدرن شیک تر بود. از این چادرهای معمولی نبود. چادر خیلی شیکی که مخصوص این کار ساخته شده است. کف آن فرش چینی و مبلمان گران قیمت و باارزش گذاشته بودند. البته من داخل آن چادرها هم رفتم. آنجا به آقای خامنه ای گفت که بعد از امام من رهبر جهان اسلام هستم. آقای خامنه ای گفت به چه دلیل، قذافی گفت امام از اولاد علی است و من هم از اولاد علی هستم. حالا آن قدر احمق بود که نگفت خود شما هم هستید. آقای خامنه ای هم نگاهی به او کرد و چند نفر هم آنجا بودند؛ آقای دعایی، سفیر ما سید خوانساری و یک سید دیگر و آقایی بود به نام لواسانی که از کارمندان وزارت خارجه بود که در آن سفر مترجم آقا بود. آقا گفت این آقای لواسانی هم سید است ولی بعد از امام هم ادعای رهبری نمی کند. این داعیه رهبری جهان عرب را که از قدیم داشت و در فکرش خیلی چیزها بود. داستان دیگری هم شبیه این هیأت پنج نفره درباره یک جایی از جهان اسلام به من گفت که من دیگر اعلام نکردم.

خب الان بگویید؟ 

نه. شاید الان مصلحت نباشد. چون یک مسئله ای است که امکان دارد یک عده آن را دستشان بگیرند، خیلی مهم است. (طرح کردم) ولی در جواب آن مسئله به من گفتند که ما با طناب این دیوانه به چاه نمی رویم. 

اگر کمی به جلو حرکت کنیم، تا زمان انقلاب لیبی و سقوط طرابلس، خانم صدر در مصاحبه ای که با ما داشتند، به نقل از آقای صالحی که وزیر خارجه وقت ایران بودند، می گویند که عبدالجلیل رئیس نیروهای انقلابی گفته بوده امام موسی صدر تا قبل از سقوط طرابلس زنده و در این شهر بوده است. فکر می کنید آن شرایط ویژه انقلاب چقدر مناسب بود تا این موضوع پیگیری شود. با توجه به اینکه خود قذافی هم مرده بود. اصلا بهتر بود که او زنده می ماند؟ 

اولا من معتقد هستم که قذافی را با هدایت آمریکایی ها کشتند. چیزی که من حس کردم. تا آنجایی که من شاهد بودم، او از نظر اقتصادی خیلی به مردم لیبی می رسید. نصفش را خودش برمی داشت، اما نصفش را واقعا خوب خرج می کرد. مثلا بهترین چای سیلان برای او مثلا کیلویی صد تومان تمام می شد، آن را کیلویی دو تومان عرضه می کرد. بعد هم می گفت این دو تومان را هم می گیرم که وقتی چای را گرفتند، دور نریزند. یا ماشینی که مثلا ٢٠ میلیون تومان بود، یک میلیون تومان می داد ولی یک سهمیه می داد. 

مثلا از فرودگاه که می آمدیم، چند برج چندطبقه ساخته بود که اول آن نوشته بود اینجا محله زاغه های قدیم بوده است و آن زاغه نشینان را در این برج ها ساکن کرده بود. یکی، دو سفر، من با قذافی از طرابلس به سرت که زادگاهش بود رفتم؛ استقبال عجیبی از او می کردند. اما آن چیزی که حس می شد که ته دل مردم است، این بود که همه مردم می دانستند در حکومت کاره ای نیستند. یعنی اصلا نقشی ندارند. چون اصلا معتقد بود که مجلس محل خیانت است. هرکس که حزب درست کند، خیانت کرده است. آن شکلی که قذافی کشته شد، هدایت شده بود. ولی شاید این اواخر با آمریکایی ها همکاری کرده بود یا خیلی اسرار دیگری نزد او بود که نخواستند علنی شود. من به این معتقد هستم اگر قذافی سرنوشت امام موسی صدر را هر طوری که الان است رقم زده و باعث و بانی آن بوده، قطعا حجازی می داند، محال است که او خبر نداشته باشد. 

حجازی هم در استخبارات بود؟ 

او رئیس استخبارات بود. فرد اول استخبارات بود. مثلا در نقش وزیر اطلاعات بود. الان هم که در زندان است. خب دولت ایران الان سراغ او برود و از او اطلاعات بگیرند، اگر فرض کنند که سیف الاسلام نمی داند. اگر ایران یا لبنان یا هر دو آنها با هم می خواهند کاری کنند، می توانند. همین الان روابط ما با لیبی بد نیست. هرچند حکومت ندارند، بروند نزد حجازی و از او اطلاعات بگیرند. 

آقای امیر عبداللهیان که سال گذشته هنوز در ترکیب وزارت خارجه بودند، گفتند در حال پیگیری هستند. طرف لبنانی هم دیدارهایی را با السنوسی داشته است ولی فعلا نتیجه ای نگرفته اند. 

درجه السنوسی در اطلاعات خیلی عقب تر از حجازی است. من با حجازی رفیق بودم. او مهماندار من بود. حجازی بود که وقتی آقای قذافی می خواست جلود را برکنار کند، به او مأموریت داد. 

خود شما با حجازی هیچ صحبتی درباره امام موسی صدر نداشتید؟ 

 داشتم. می گفت از کشور ما رفته است، همان حرف های قبلی. 

زمانی که قذافی کشته شد، شما چه حسی داشتید؛ با توجه به اینکه رابطه نزدیکی با او داشتید؟ 

اولین کاری که کردیم، وقتی که لیبی مشکل پیدا کرد، دولت ایران برای مردم لیبی آذوقه فرستاد. اتفاقا آخرین سفیر آنها که زمان انقلاب به امارات فرار کرد و بعد دیگر مفقودالاثر شد، با پیغامی از قذافی پیش من آمد و گفت قذافی می گوید که ما این همه به شما خدمت کردیم، الان تو برای ما چه کار می توانی بکنی. گفتم ما که داریم کمک می کنیم. گفت چه کمکی، گفتم مردم گرسنه هستند، ما غذا و دارو برای آنها می فرستیم. گفت نه کمک به شخص قذافی. گفتم من می توانم دو حرف بزنم. یا قذافی همان طور که خودش ادعا می کرد واقعا پاک است، الان که مردم فهمیدند حکومت دست آنها نبوده است بیاید به مردم بپیوندد. من در این کار می توانم کمکش کنم. من به لیبی بیایم و بین مردم و قذافی واسطه شوم. بگویم این فرد که تا حالا رهبر شما بوده است، الان می خواهد با شما همراه شود. 

  فکر می کنید شما آن قدر وجاهت برای مردم لیبی داشتید؟ 

من می دانستم که این تعلیق به محال است. دومین راه حل این بود که اگر واقعا اوضاع نامناسبی دارد، برود.نماند. این حرکتی که دارد انجام می دهد، به جای خوبی نمی رسد. مخصوصا من به او گفتم که شما با مصر قابل مقایسه نیستید. مصر یک کشور متمدن با فرهنگ است که مردمش عربستان را بدوی می دانند و واقعا هم همین طور است. یعنی سطح دانش در مصر خیلی بالاست. گفتم در لیبی این خبرها نیست. 

یعنی شما پیشنهاد دادید که به نوعی در فرار قذافی کمکش کنید؟ 

نه، خودش باید می رفت، نه که من کمکش کنم. من فقط پیشنهاد دادم که برود. 

خب اینکه به عقل خودشان می رسید قاعدتا! 

خیر. من پیشنهاد اولی را دادم. من این را به سفیرش گفتم و بعدا پیغام را به مقامات خودمان رساندم. پیغام مقامات خودمان به من این بود که به سفیر لیبی بگویم از این کارها نکند. مثل بقیه سفرا که یکی یکی دارند از قذافی برائت می جویند و به ملت می پیوندند، همین کار را بکند. من هم سفیر را خواستم و گفتم پیغام ما این است. 

وقتی قذافی مرد، چه احساسی داشتید، بالاخره شما با هم هم سفره بودید، زیاد به لیبی سفر داشتید. ناراحت شدید از اینکه مرد؟ 

(با تأمل) خیر.

واقعا؟ اصلا آن فیلم را دیدید؟! 

من فیلمی را دیدم که شما ندیدید. یک فیلم بدتر دیدم. رفاقت و دوستی من با قذافی، رفاقت و دوستی شخصی نبود. هر کاری که می کردم به خاطر انقلاب بود و فکر می کنم که موفق بودم. من یک سفر رفته بودم؛ در یکی از جشن های لیبی آقای دکتر روحانی هم با ۴۰، ۵۰ نفر از مجلس آمده بودند... . 

در دهه ۶۰؟ 

اواخر دهه ٦٠؛ زمان جنگ نبود. در آن چادر تشکیلاتی نه، چادر دیگری بود که تعدادی گوسفند و شتر هم آنجا بود. من به آقای روحانی گفتم الان که قذافی می آید، من او را وادار به رقص می کنم. تا از دور او را دیدم، پریدم وسط گفتم «یا معمر یابن الخیمه انت قائم دیمه دیمه» یعنی «ای معمر فرزند خیمه، تو تا ابد رهبر هستی» تا این را می گفتی همه آنها شروع می کردند به نوعی رقص عربی، قذافی هم آمد وسط آنها. به دکتر روحانی گفتم بیا ببین! به قذافی هم گفتم مثل خر داری کیف می کنی! 
طبیعتا نباید به او احساس مثبت داشته باشم. به یاد دارم، یک برنامه تلویزیونی پخش می شد، در هتل نشسته بودم که یکهو قطع شد. گفتند امشب محاکمه مستقیم دانشجویان ضدانقلاب است. سه، چهار جوان دانشجو نشسته بودند و آنها را به حدی زده بودند که سر و صورت آنها نابود و له شده بود. با همان قیافه اینها را آورده بودند، دادستان هم شروع کرد به قرائت کیفرخواست که اینها مخالف مردم لیبی هستند و فعالیت های غیرقانونی داشتند. بعد از آنها خواستند که از خودشان دفاع کنند. آنها هم اکثرا گریه می کردند. رئیس دادگاه و قضات هم رأی به اعدام آنها دادند و همان جا اعدامشان کردند. در همان سفرهای اول سال ۵۸ و ۵۹ بود که خود قذافی به من می گفت چه خبر است هر یکی، دو ماه ۱۵ نفر را محاکمه و بعد محکوم به اعدام می کنید و دنیا شروع می کند علیه شما صحبت کردن و فحش دادن و دوباره دو ماه دیگر شروع می کنید؛ من یک شب شش هزار نفر را اعدام کردم، تمام شد. چنین فردی بود. 

از مرگش ناراحت نشدید؟ 

خیر. یعنی پیش بینی می کردم. مثلا از قبل پیش بینی می کردم که اگر او را به دست آورند، می کشند و طبیعی بود. روابط عاطفی با همدیگر نداشتیم. درواقع روابط ساختگی عاطفی با یکدیگر داشتیم. 

تحلیل شخصی شما چیست؟ اگر بخواهید از پرونده امام موسی صدر جمع بندی کنید، فکر می کنید ایشان زنده هستند؟ 

آرزو می کنم که باشد. شخصیت والایی بود؛ یکی از شخصیت هایی بود که آدم از مصاحبت با او لذت می برد.