٢ سفیر زن دیگر در راه وزارت‌خارجه

روزنامه شرق: انتصاب مرضیه افخم، به عنوان سخنگوی وزارت خارجه ایران، در سال ١٣٩٢ از دید بسیاری از ناظران و کارشناسان سیاست خارجی شگفت آور و بی سابقه بود. انتصاب بعدی او به عنوان اولین سفیر زن ایرانی بعد از انقلاب نیز بازتاب دهنده فصل جدیدی از مشارکت زنان در سیاست خارجی است. به گفته منابع موثق در این وزارتخانه، وزارت خارجه جمهوری اسلامی به زودی زنان بیشتری را در پست های دیپلماتیک عالی مانند سرکنسول، کنسول، مذاکره کننده ارشد، رایزن فرهنگی و سیاسی، نماینده ایران در مأموریت های سازمان ملل و سفیر به کار خواهد گرفت. در همین پیوند یک مقام رسمی که نخواست نامش فاش شود، از معرفی دو سفیر زن دیگر در آینده نزدیک خبر داده است.  براساس گفته های همین مقام رسمی؛ «دولت روحانی و به ویژه وزیر خارجه کنونی، محمدجواد ظریف، به توانایی های زنان ایمان دارند و به دنبال به کارگیری زنان بیشتری در پست های عالی دیپلماتیک هستند». بنابراین وزارت خارجه سیاست های خود را در این حوزه از سال ١٣٩٢ که روحانی بر سر کار آمد، بهبود بخشیده است. درحال حاضر صد ها کارمند زن در بخش های مختلف وزارت خارجه مشغول به کار هستند که بسیاری از آنها پست های دولتی عالی رتبه ای دارند. دیپلمات های زن جوان و متخصص بسیار زیادی در بخش های سیاسی و دیپلماتیک در حال کار هستند. بسیاری از آنها در دیپلماسی عمومی، دوجانبه، چندجانبه، منطقه ای و بین المللی فعالیت می کنند. علاوه براین، زنان دیپلمات در حوزه های حقوق بین الملل، حقوق بشر، موضوع خلع سلاح و مذاکرات عدم اشاعه، مشارکت دارند. به گفته این مقام رسمی «باید برای مشارکت بیشتر زنان در پست های تصمیم ساز تلاش بیشتری شود و درها برای زنان همواره باز بوده است». او معتقد است «همین واقعیت که زنان در ایران در سطح گسترده ای تحصیلات عالی دارند و در حوزه های مختلف و حرفه های متعدد فعالیت می کنند، نشان می دهد جایگاه زنان در ایران درخور توجه بوده است».این مقام هم چنین افزود؛ توجه به نقش حیاتی زنان در ابعاد مختلف در جامعه ایران به ویژه در حوزه سیاست خارجی از سال ١٣٧٣ (در هنگام تصدی وزارت خارجه ازسوی علی اکبر ولایتی) شکل جدی تری به خود گرفت و فرصت های چشمگیری در وزارت خارجه به زنان شایسته که قابلیت های کارشناسی داشتند، داده شد. زنان جوانی که هم اکنون در وزارت خارجه مشغول به کار هستند، به این نکته اشاره می کنند که فضای وزارت خارجه غالبا مردانه است. یک کارشناس زن جوان شاغل در وزارت خارجه معتقد است؛ «زنان در مسائل امنیتی و مرزی یا کنترل مواد مخدر و مسائل مربوط به افعانستان، مشارکت داده نمی شوند. هم چنین به دلیل پروتکل های مربوط به شعائر اسلامی، به برخی مأموریت های خارجی برده نمی شوند. این مسئله باعث می شود در مقایسه با همکاران مرد خود کم تجربه تر باشند»؛ بنابراین زنان جوان کارشناس از آموزش مناسب برای بالارفتن از نردبان ترقی برخوردار نیستند.
فرصت برای تربیت زنان دیپلمات مهیا نشد
شیرین هانتر که نخستین بانوی دیپلمات عالی رتبه ایرانی پیش از انقلاب اسلامی بوده و مأموریت هایی را در نمایندگی ایران نزد سازمان ملل (١٩٦٦-١٩٧٨ در لندن و ژنو) به انجام رسانده معتقد است که سیاست های ایران بعد از انقلاب اسلامی در جهت ارتقای حضور زنان در سیاست خارجی نبوده است. او اضافه می کند که افزایش حضور زنان در سیاست خارجی در گذشته اولویت سیاسی بوده که بعد از انقلاب این فرصت برای تربیت زنان دیپلمات مهیا نشد. شیرین هانتر همچنین می گوید بعد از موفقیت امتحان ورودی و کسب بالاترین نمرات در بخش اداری وزارت خارجه کار خود را آغاز کرده و به مرور با پشتکار و کسب شایستگی توانسته نردبان ترقی را طی کند. هانتر معتقد است که «شایستگی و صلاحیت، عامل اصلی موفقیت او در آزمون ورودی وزارت خارجه و پس از آن در مسیر حرفه دیپلماتیک او بوده است».شیرین هانتر بزرگ ترین مانع را در مسیر حرفه ای خود به عنوان یک زن دیپلمات عالی رتبه، نه فضای مردانه وزارت خارجه در آن زمان، بلکه رقابت میان زنان کارمند در آنجا می داند. او معتقد است شایعات و رقابت کارمندان زن آزاردهنده ترین و تلخ ترین مسئله ای بوده که او در مسیر پیشرفت و بهبود در تخصص دیپلماتیکش تجربه کرده است.
اختصاص سهمیه به زنان مکانیسمی بی فایده است
بنا بر نظر بسیاری از کارشناسان، اختصاص سهمیه برای زنان در حوزه دیپلماتیک می تواند راه حل مناسبی برای افزایش تعداد زنان دراین زمینه باشد اما ممکن است جایگاه آنها را در بلندمدت تضعیف کند. هانتر معتقد است که اختصاص سهمیه به زنان در توانمندسازی و ارتقای مشارکت آنها در وزارت خارجه نه ضروری و نه مؤثر است. او اختصاص سهمیه به زنان را یک مکانیسم بی فایده می داند چراکه معتقد است زنان اقلیت نیستند بلکه نیمی از جمعیت را تشکیل می دهند؛ بنابراین نیازی به اختصاص سهمیه برای حمایت از موقعیت آنها نیست. برخی معتقدند ورود زنان با نگرش زنانه به ساختار تصمیم گیری منجر به تغییر رویکردها در سیاست خارجی می شود اما دیگر متخصصان با اشاره به نمونه هایی مانند مارگارت تاچر (نخست وزیر بریتانیا در سال های ١٩٧٩-١٩٩٠ و رهبر حزب محافظه کار) و کاندولیزا رایس (وزیر خارجه دولت جمهوری خواه بوش در سال های ٢٠٠١-٢٠٠٩) این دیدگاه را رد می کنند. هانتر نیز درباره دیدگاه زنان درباره مسائل بین المللی مانند حل مخاصمات، مذاکرات و مسائل حقوق بشری معتقد است که زنان و مردان اهداف مشترکی دارند و در مسائل تکنیکی در موضوعات سیاست خارجی مشابه عمل می کنند و تفاوتی در رویکرد دیپلماتیک آنان وجود ندارد. گرچه تعداد زنان دیپلمات ارشد در وزارت خارجه کماکان محدود است ولی دولت کنونی قدم های مهمی برای ارتقای جایگاه زنان در این وزارتخانه برداشته است که می تواند سنگ بنایی برای دولت های آتی در ادامه این مسیر باشد؛ «فروزنده ودیعتی»، رایزن دوم جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل یکی از این زنان است.