رویکرد دوسویه میان کابل و مسکو

دیدبان روسیه: جدا از درخواست قبلی اشرف غنی رئیس جمهوری افغانستان از روسیه در مورد کمک نظامی مجلس نمایندگان افغانستان، چندی قبل طرح موافقت نامه همکاری میان پارلمان این کشور و دومای فدراسیون روسیه را با اکثریت آرا تصویب کرد و توسعه مناسبات، تفاهم و همکاری میان روسیه و افغانستان در حوزه موضوعات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی مد نظر قرار گرفته است. از این رو دیدبان روسیه موضوع مصاحبه خود را به نگرش و رویکرد روابط دوسویه میان کابل و مسکو اختصاص داده است و به گفتگو با "پیرمحمد ملازهی" کارشناس مسائل منطقه ای پرداخته است.

 
► از آغاز دولت آقای غنی، رویکرد مسکو به دولت آقای اشرف غنی و تحولات افغانستان چه بوده است؟

برای اینکه سیاست های روسیه به خصوص سیاست های اخیر آن را در افغانستان به درستی درک کنیم، باید از دولت آقای غنی عقب تر برویم. در زمانی که دولت آقای کرزای با آمریکایی ها بر سر نوع معاهده امنیتی (که قرار بود نیروهای آمریکایی طبق یک برنامه ریزی تا سال 2016 از افغانستان خارج شوند،) اختلاف نظر پیدا کرد؛ آن معاهده امنیتی این گونه تنظیم شده بود که آمریکایی ها پنج پایگاه نظامی را بدون پذیرفتن نقش مهمی در برقراری امنیت به دست می آوردند. در واقع آن قرارداد تا حد زیادی یک جانبه بود و به همین دلیل آقای کرزای حاضر به امضای آن نشد. در آن زمان سیاست روسیه در حقیقت این بود که از خط فکری آقای کرزای حمایت کند. یعنی معتقد بود که باید آمریکایی ها تکلیف خود را مشخص کنند و اگر می خواهند از افغانستان خارج شوند، به طور کامل این کار را انجام دهند و اگر اهداف دیگری دارند و قصد ماندن دارند، بایستی در جهت حفظ امنیت تلاش کنند. یعنی روس ها می خواستند. البته آمریکایی ها در این جا تردیدهایی داشتند و فکر می کردند که سیاست روس ها این است که آمریکایی ها را همچنان درگیر بحران افغانستان نگه دارد؛ یعنی تصور آمریکایی ها این بود که روس ها به فکر انتقام گیری هستند تا آمریکایی ها را در افغانستان زمین گیر کنند.

زمانی که دولت وحدت ملی ترکیبی از عبدالله عبدالله و آقای غنی ایجاد شد، به نظر می رسد فرصت جدیدی برای روس ها ایجاد شد. به این معنا که روس ها احساس کردند که آقای غنی بلافاصله روز رئیس جمهوری آن معاهده را امضا کرد و در حقیقت نشان داد که کاملا با آمریکایی ها در این زمینه هماهنگ است. به نظر می رسد از آن زمان روس ها کم کم به این فکر کردند که برای تامین منافع خود این کار را از طریق آقای غنی نمی توانند انجام ندهند؛ بنابراین کم کم با نیروهای مخالف دولت افغانستان، یعنی کسانی که برای اخراج آمریکایی ها مبارزه می کنند، نزدیک شدند. مهم ترین گروه، گروه طالبان بود. چنانچه خبرهایی مبنی بر این که روس ها و چینی ها به نوعی در حال ارتباط برقرار کردن با طالبان هستند، منتشر شد. در کنار این مسئله اختلاف نظری که بین آمریکایی ها و ارتش پاکستان بر سر تحویل ندادن اف 16 کمک کرد تا پاکستانی ها روابط خود را تا حدودی با روسیه اصلاح کنند. در این میان فضای کلی در شبه قاره هند هم فرصتی را در اختیار آقای پوتین قرار داد تا سیاست جدیدی را در منطقه پیگیری کند که نتیجه آن در حقیقت به نوعی تماس با طالبان بود. البته تماس طالبان با روس ها صرفا به این دلیل نبود که آقای اشرف غنی خیلی به طرف غرب رفت، بلکه نگرانی دیگری را هم روس ها داشتند و آن گروه های افراطی در خاورمیانه در کنار داعش آسیای مرکزی و چچن و ... هم بود. به نظر می رسد که شاید روس ها فکر کرده اند که از طریق طالبان می توانند در مناطق شمالی هم مرز با آسیای مرکزی اجازه ندهند که گروه هایی مانند داعش و وابسته مرز را تحت کنترل در بیاورند. در واقع روس ها اهداف زیادی در ارتباط با این موضوع دارند و سیاستی دو گانه را در پیش گرفته اند، از طرفی سعی می کند که دولت را تشویق کند که سیاست های خود را با آمریکایی ها متعادل کنند و از طرف دیگر با مخالفان تماس برقرار می کنند.
 

► با توجه به سفر آقای کرزای به مسکو، چه جناح ها و گروه هایی در افغانستان از افزایش روابط با مسکو استقبال می کنند؟

حقیقت این است که اگر ساختار قدرت افغانستان را در نظر بگیریم، حزب و ائتلاف شمالی و جمعیت اسلامی کم و بیش دیدگاه های نزدیک تر به روسیه دارد. در واقع اگر عبدالله عبدالله را به عنوان نماینده این ائتلاف در نظر بگیریم، در مقابل جریان پشتون یا جنوبی ( که به پاکستان و غرب نزدیک است) به نظر می رسد که روس ها سعی می کنند بیشتر با جناح شمالی کار کنند و با آن ها ارتباط داشته باشند. البته این به آن معنا نیست که روس ها انتخاب کامل خود را در این حوزه انجام داده اند، اگر این گونه بود نباید به طالبان نزدیک می شدند. زیرا طالبان دشمن اصلی شمالی ها یعنی جمعیت اسلامی ربانی و احمد شاه مسعود هستند.

بنابراین اگر این تصور وجود داشته باشد که روس ها کاملا می خواهند از طریق شمالی ها منافع خود را تامین کنند، این مسئله را مطرح می کند که چرا با طالبان یا دشمن آن ها در تماس می باشند. به نظر می رسد که روس ها سیاستی را پیگیری می کنند که بیشتر در ارتباط با حفظ منافع خود در منطقه و پاسخ دادن به این نگرانی است که جریاناتی که در افغانستان هستند، از هرج و مرج موجود در افغانستان استفاده نکنند و در ولایت های هم مرز آسیای مرکزی استفاده کنند. در حقیقت روس ها از دولت انتظار دارند که کمک کند که گروه های افراطی در این مناطق مستقر نشوند، و اگر دولت بتواند چنین کاری را انجام دهد روس ها با دولت کار خواهند کرد و همزمان با آن با گروه های مخالف نیز در ارتباط هستند.
 

► آیا می توان در وضعیت کنونی شکافی در بدنه دولت افغانستان از نگاه روسیه وجود دارد؟

بله شکاف هست. نگاهی عبدالله عبدالله به روس ها مثبت تر از نگاه آقای اشرف غنی است. زیرا اشرف غنی معاهده امنیتی را با آمریکایی ها امضا کرده است و این فرصت را به وجود آورده است که تا حدود سال 2020 نیروهای آمریکایی در افغانستان باشند و در آن قرارداد هم بحثی هست که اگر لازم باشد قرارداد را تمدید کنند. بنابراین وقتی آمریکایی ها در افغانستان پایگاه بزنند، تجربه نشان داده است که این پایگاه ها را به سادگی تعطیل نخواهند کرد و از افغانستان بیرون نمی روند و حضور آمریکا در افغانستان در بلندمدت به نفع روس ها نیست.
 

► در شرایط کنونی در چه صورتی ممکن است روسیه به مذاکرات چندجانبه در افغانستان بپیوندد؟

از آن جا که گفتگوهای چهارجانبه صلح تقریبا به شکست منتهی شده است و بعد از این که دور چهارم آن برگزار شد و پاکستانی ها در آن جا تعهد کرده بودند که طالبان را به پای میز مذاکره بیاورند. در دور پنجم طالبان این موضوع را رد کردند و اعلام کردند تا زمانی که ناتو و آمریکایی ها به طور کامل از افغانستان خارج شوند به جهاد ادامه خواهند داد. اما طرحی مطرح شده است که باید محدوده مذاکرات چهارجانبه را تبدیل به مذاکرات شش جانبه کنند. یعنی کشورهای همسایه افغانستان مانند ایران و روسیه ( که در این قضیه ذی نفع هستند) را وارد کنند تا مذاکرات شش جانبه شود و حتی اگر لازم بود کشورهایی را مانند هند و آسیای مرکزی را در این مذاکرات بیاورند که در واقع ترکیبی از قدرت های بزرگ جهانی ایجاد شود. این تلقی وجود دارد که اگر مذاکرات به این شکل ادامه پیدا کند و تعهد بین المللی و منطقه ای پشت آن باشد، شاید بتوان به صلح در افغانستان کمک کرد.
 

► چه عواملی بر افزایش یا کاهش روابط افغانستان و روسیه در شرایط کنونی موثر است؟

اگر دولت افغانستان به هوشیاری برسد تا بتواند سیاست خارجی را به گونه ای طراحی کند که متوازن باشد و بتواند هم با غرب، روسیه، چین و با کشورهای همسایه افغانستان کار کند و کشورهایی که نفوذی در افغانستان دارند را به گونه ای با سیاستی هوشیارانه متوازن سازی کند، به نظر می رسد که روس ها آمادگی دارند که به شکل موثری با افغانستان همکاری کنند. ولی اگر هوشیاری نباشد و نگاه افغانستان به طور کامل به طرف غرب و آمریکا برود، در آن صورت روس ها تمایل چندانی ندارند تا با افغانستان کار کنند. حداقل این است که کمک موثری به آن ها نمی کنند که به صلح و ثبات دست پیدا کنند. به این دلیل که آن ها نگران هرج و مرجی در افغانستان و عملا ناتو و آمریکا بعد از سیزده، چهارده سال حضور در افغانستان، نتوانسته اند به این مشکل پاسخ دهند؛ این موضوع در نهایت به ضرر روس ها خواهد بود و ممکن است به نوعی گروه های افراطی را به عنوان یک ابزار در خاورمیانه استفاده می کنند و نیروهای خود را به افغانستان منتقل می کنند.

در آن صورت ظرفیتی به وجود خواهد آمد تا آمریکایی ها مزاحم آن ها نشوند که اگر به آسیای مرکزی بروند علیه روسیه در چچن کار کنند. با توجه به مشکلات در رقابت های روسیه ، آمریکایی ها و اروپایی ها در اوکراین و جاهای مختلف بعد از نشستی در بروکسل و تصمیم مبنی بر استقرار موشک ها در کشورهای اروپای شرقی روس ها به شدت از این مسئله نگران هستند و احساس می کنند که در حال محاصره شدن هستند. لذا به نظر می آید این موضوع بستگی به سیاست هایی دولت وحدت ملی در افغانستان دارد.