برجام در پی تغییر رفتار ایران نبود

دیپلماسی ایرانی: پیامدهای منطقه ای برنامه جامع اقدام مشترک چیست؟

شاید بهترین گام برای آغاز سخن این باشد که بپرسیم از زمان امضای توافق تا کنون چه اتفاقاتی نیفتاده است.

1- کشورهای منطقه به سوی دستیابی به توانمندی هسته ای مستقل نرفته اند. باید یادآور شد که آن زمان نسبت به این موضوع هشدارهای جدی داده می شد. هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد آن دسته از کشورهای منطقه که به توافق هسته ای بدبین بودند، سیاست های هسته ای خود را تغییر داده اند.

2- با وجود این که ایران اکنون به 50 میلیارد دلار از دارایی ها بلوکه شده خود دسترسی دارد، هیچ تغییری در میزان فعالیت های آن در سوریه، عراق، یمن و دیگر جاها دیده نشده است. باید به یاد آوریم که آن زمان دعاوی زیادی مطرح می شد که از اختصاص این وجوه برای کمک به حزب الله و بشار اسد ابراز نگرانی می کرد.

3-  به دلیلی مشابه، ایران هیچ یک از سیاست های بنیادی خود را در منطقه تغییر نداده است. ایران همچنان به حمایت خود از حزب الله در لبنان و دولت بشار اسد در سوریه و مخالفت با رژیم اسرائیل و سیاست های دولت عربستان در بحرین، یمن و سوریه ادامه می دهد.

برجام تنها در مورد یک موضوع و آن هم برنامه هسته ای ایران بود. برجام در پی تغییر رفتار ایران در حوزه سیاست خارجی یا در مورد رعایت حقوق بشر نبود. تنها این امید وجود داشت که برجام بتواند آغازی برای تغییر روند در حوزه سیاست داخلی و خارجی ایران باشد.

جای هیچ پرسشی نیست که حسن روحانی به دنبال نشان دادن تصویری روشن تر از ایران است، زیرا به شدت به جذب سرمایه مستقیم خارجی برای احیای اقتصاد کشور نیاز دارد. این موضع همچنین به آینده سیاسی وی نیز گره خورده است. در ژوئن 2017 انتخابات ریاست جمهوری در ایران برگزار می شود.

اما تندروهای ایرانی مصمم هستند که ثابت کنند علی رغم شکستشان در موضوع هسته ای، هنوز کنترل زیادی در دست دارند. بنابراین پیامدهای دراز مدت برجام بر سیاست ایران، از سوی نیروهای رقیب داخلی به چالش کشیده شده است. در مورد نتایج آن نمی توان اظهار نظر کرد. اولین چیزی که می تواند پیامدهای برجام را مشخص کند، نتایج انتخابات پیش رو است. تندروان مخالف روحانی هستند و انتخابات آزمون قدرت سنجی خواهد بود.

یکی دیگر از موضوعاتی که می توان به لیست بالا در مورد اتفاقاتی که از زمان امضای برجام در منطقه بروز نکرده اضافه کرد، مربوط به تهدید هسته ای از سوی ایران یا هر کشور دیگری است.

در سال های پیش از توافق هسته ای، تهدید هسته ای در مرکز همه گفتگوها در مورد سیاست خارجی قرار داشت. همه حضور بنیامین نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل و کارتونی که در آن به اختصار دستیابی ایران به بمب هسته ای را تشریح کرده بود، به خاطر می آوریم. سخنان نتانیاهو دلالت بر رد کردن قریب الوقوع خط قرمز از سوی ایران داشت که اسرائیل و دیگر کشورها را ناگزیر می کرد به گزینه نظامی روی آورند.

امروز خبری از این صحبت ها نیست.

در واقع، اگر امروز به سخنان عربستان یا دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس گوش کنیم، متوجه نمی شویم که یک سال پیش نگرانی آنها ایران هسته ای بود.

اما همان طور که همگان می دانند این توافق نتوانسته نگرانی کشورهای خلیج فارس را از میان ببرد. در مقابل آنها نگران هستند که موفقیت ایران در مذاکره با 6 قدرت جهانی توانسته قدرت ایران را برای بازی کردن نقشی موثرتر در منطقه و به ضرر دیگر کشورها بالا ببرد.

در گذشته، عربستان و دیگر کشورهای عرب برای مهار ایران به آمریکا متکی بودند. این روند با حمله دولت بوش به افغانستان و عراق و با از میان رفتن دو تن از رقبای ایران - طالبان و صدام - شروع به از میان رفتن کرد.

مهار ایران با تصمیم دولت اوباما برای توافق هسته ای بار دیگر تقویت شد. در نتیجه این مذاکرات، مقامات دو کشور در بالاترین سطوح با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و جان کری و محمد جواد ظریف هم مرتبا با یکدیگر ملاقات داشته اند.

این سطح از ارتباط مستقیم تاثیرات مثبتی داشته است زیرا این زمینه را فراهم کرده تا دو کشور بتوانند در مواقع بحرانی، مانند زمان دستگیری سربازان نیروی دریایی آمریکا در خلیج فارس با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و به حل مشکل کمک کنند.

اما همین ارتباطات نگرانی کشورهای منطقه را نیز از نزدیکی ایران و آمریکا را بر انگیخته است.

کنار هم قرار دادن این نگرانی ها و استراتژی چرخش به آسیا در عرصه استراتژی کلان ایالات متحده، این تفکر را به متحدان قدیمی آمریکا القا کرده که آنها کنار گذاشته شده اند.

به اعتقاد من چنین تصوراتی مبالغه شده و دور از واقعیت است. ممکن است آمریکا حضور نظامی خود را در خلیج فارس کم رنگ کند، اما آن را ترک نخواهد کرد. احتمال اتحاد ایران و آمریکا هم وجود ندارد و این رو می توان به خوبی از اظهارات مقامات مربوط به هر دو حزب در آمریکا دریافت کرد.

به طور خلاصه می توان گفت که برجام تهدید هسته ای را از سپهر امنیتی خاورمیانه حذف کرده است. اما هم اکنون نگرانی هایی در مورد هژمونی منطقه ای ایران جای تهدید هسته ای را گرفته است.

منبع: لوبلاگ / ترجمه: دیپلماسی ایرانی / 25