بازگشت ترکیه به نقطه صفر با همسایگان

دیپلماسی ایرانی: سیاست خارجی ترکیه در سال های نخست حکومت حزب عدالت و توسعه یک بینش استراتژیک داشت. اساس این استراتژی بهبود روابط با تمامی کشورهای همسایه با هدف بهبود وضعیت اقتصادی و توسعه نفوذ منطقه ای بود. در آن زمان روزگاری بود که آنکارا به دنبال سازشی تاریخی با قبرس؛ عادی سازی روابط با ارمنستان، میانجیگری میان اسراییل و سوریه، و همکاری های اقتصادی با روسیه بود. آنکارا روابط بسیار خوبی هم با دمشق داشت. دیپلمات های ترکیه ای حتی گام هایی را برای میانجیگری میان پاکستان و افغانستان برداشته بودند. قدرت نرم ترکیه در حال توسعه بود و ایالات متحده و اتحادیه اروپا این کشور را به عنوان یک مدل دموکراسی اسلامی می ستودند. اما تمام این چیزهای خوب به پایان رسید و عصر طلایی حزب عدالت و توسعه در سال 2010 متوقف شد.  

چه اتفاقی افتاد؟ عواملی که در انزوای منطقه ای ترکیه نقش داشت، عبارتند از اختلافات با اسراییل در ارتباط با حماس و غزه، بلاتکلیفی دیپلماتیک با ارمنستان و بن بست در رابطه با قبرس. آنکارا از اخوان المسلمین در مصر هم حمایت کرد اما یک کودتای نظامی متحد جدید را در این کشور سرنگون کرد. بحران های بهار عربی جنگ داخلی در سوریه را تسریع کرد که در نهایت منجر به تنش های عمده ای در روابط آنکارا ـ مسکو و آنکارا ـ تهران شد. به این ترتیب تا اواخر 2015، کشوری که روزگاری استراتژی "حداقل تنش با همسایگان" را دنبال می کرد، حالا بیشترین تنش را با تمامی همسایگانش داشت.

اما گویی تمام این چالش های برای ترکیه کافی نبود که راه حل داخلی صلح آمیز مساله کردها هم شکست خورد و این مشکل به یکی از بدترین چالش های دولت ترکیه تبدیل شد. شکست نهایی مذاکرات صلح حزب عدالت و توسعه با کردها نه تنها شورش پ ک ک را در جنوب شرق ترکیه به دنبال داشت، بلکه مشکلات در سوریه، به ویژه در زمینه مبارزه با داعش، را تشدید کرد. به محض این که جنگ داخلی در سوریه آغاز شد، کردهای ترکیه رابطه نزدیکی را با کردهای سوریه برقرار کردند. عدالت و توسعه خیلی زود متوجه شد که توسعه و تحکیم خودمختاری کردها در سوریه می تواند به تقویت پ ک ک منجر شده و به تمایلات جدایی طلبانه کردها ترکیه را دامن بزند.   

این اتفاقی نبود که صلح شکننده ترکیه با پ ک ک درست زمانی از میان رفت که شاخه پ ک ک در سوریه (پ ی د) به عنوان بازیگر موثر نظامی در مبارزه با داعش ظاهر شد و از ایالات متحده کمک های نظامی و لجستیک دریافت کرد. گروه های بسیاری با داعش می جنگیدند اما کردهای سوریه به طور خاصی مورد توجه واشنگتن هستند. ترکیه از طرف دیگر، از سال 2015 به طور موثر عضو ائتلاف مبارزه با داعش نبوده است. این بی میلی از سوی تنها عضو مسلمان ناتو در مبارزه با داعش، به خدشه دار شدن تصویر ترکیه در محافل غربی کمک کرد.

دولت اوباما تصمیم گرفت به رغم مخالفت های جدی ترکیه از کردهای سوریه حمایت کند. از نگاه آنکارا، واشنگتن با حمایت از "ی پ د" در مقابل با داعش به یک گروه تروریستی در مقابل گروه تروریستی دیگری کمک می کند. واشنگتن در مقابل، بسیار ناامید شده که آنکارا چشم خود را بر روی نفوذ جهادی ها به سوریه از طریق مرزهای ترکیه بسته و در این باره سهل انگارانه برخورد می کند. غرب همچنین از سیاست های آنکارا در برابر پ ک ک به جای مقابله با داعش که تهدیدی به مراتب جدی تر است هم سرخورده شده است.

اما شرایط برای ترکیه وقتی از بد به سوی بدتر شدن رفت که مسکو هم حمایت از کردهای سوریه را آغاز کرد؛ حمایتی که تاحدی اقدامی تلافی جویانه در برابر سرنگونی هواپیمای روسی توسط ترکیه در اواخر سال 2015 بود. در نتیجه، تا سال 2016 ترکیه به کشوری کاملا منزوی در منطقه تبدیل شد. علاوه براین، ترکیه با یک شرایط بی سابقه دیگری نیز مواجه شده است: در حالی که کردهای سوریه حمایت های نظامی و لجستیکی را از ایالات متحده و روسیه دریافت می کنند، شورش های پ ک ک در داخل مرزهای ترکیه هیچ نشانی از فروکش کردن ندارد.

تمامی این عوامل باعث شد که ترکیه از طریق بهبود روابط با روسیه و اسراییل به دنبال راهی برای پایان دادن به انزوای منطقه ای خود باشد. از قضا، حملات اخیر تروریستی در فرودگاه استانبول زمانی اتفاق افتاد که ترکیه سرگرم دلجویی از دو شریک سابق خود بود. تنها چند روز پیش از این حمله تروریستی بود که ترکیه توافق عادی سازی روابط با اسراییل را امضا کرده بود و درست همان روزی که خبرگزاری ها گزارش دادند رجب طیب اردوغان به ولادیمیر پوتین نامه عذرخواهی نوشته، تروریست ها داعش مسئولیت حمله به فرودگاه استانبول را پذیرفتند. چند روز بعد مشخص شد که داعشی ها از قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی بوده اند. اردوغان خیلی سریع از این موقعیت استفاده کرده و مدعی شد که داعش با بهبود مواضع منطقه ای ترکیه مخالف است.

کاملا آشکار است که اردوغان از طریق بهبود روابط با اسراییل و روسیه به دنبال احیای تصویر منطقه ای ترکیه است. اردوغان که به تازگی یکی از متحدان خود را به عنوان نخست وزیر جایگزین احمد داوود اوغلو کرده، گفته است: «ما به دوستان خود خواهیم افزود و از شمار دشمنان خود خواهیم کاست.»

بهبود روابط با اسراییل و روسیه گام های اولیه است و ترکیه برای ترمیم چهره منطقه ای و بین المللی خود نیازمند گام هایی بیشتری است. حزب عدالت و توسعه باید از مشکلات و دشمنان داخلی خود هم بکاهد. عدالت و توسعه باید به یاد بیاورد که در عصر طلایی سال های 2003 و 2010، ترکیه استانداردهای دموکراسی و حقوق بشری خود را نیز توسعه داده بود. هیچ بازگشتی به نقطه صفر وجود نخواهد داشت، اگر که اردوغان به روزهای پیش از دوران استبداد خود بازنگردد.

نقطه مناسب برای بازگشت ترکیه از مسیر استبدادی، بازگشت به گفت وگوهای صلح با پ ک ک است. حمله تروریستی به فرودگاه استانبول باید به ترکیه کمک کند که مقابله با مهمترین تهدید امنیت ملی خود را در اولویت قرار دهد. گرچه پ ک ک یک چالش جدی برای آنکاراست اما عدالت و توسعه در گذشته نه چندان دور  ثابت کرده که امکان مذاکره منطقی با کردها وجود دارد. با این حال، هیچ استدلالی برای مماشات با داعش وجود ندارد. هیچ فرایند واقعی در مبارزه ترکیه با داعش وجود نخواهد داشت، مگر این که آنکارا بر روی صلح با پ ک ک تمرکز کند. تنها آن زمان خواهد بود که ترکیه می تواند درک کند داعش تهدیدی جدی برای امنیت ملی است.

منبع: لوب لاگ/ تحریریه دیپلماسی ایرانی/30