بحرین مستقل عمل نمی کند

حسین ربیعی استاد ژئوپلیتیک دانشگاه خوارزمی

دیپلماسی ایرانی: رژیم آل خلیفه بحرین برای سرکوب تظاهرکنندگان مخالف که خواستار برخورداری از حقوق برابر و نیز دموکراسی در این کشور کوچک واقع در منطقه خلیج فارس هستند به روش سلب تابعیت مخالفان و منتقدان روی آورده است. این در حالی است که اقدام رژیم آل خلیفه در سلب تابعیت برجسته ترین روحانی شیعه این کشور، اقدامی به شدت تحریک آمیز است. بحرین در راستای سرکوب مخالفان از سوی رژیم آل خلیفه ماه گذشته حبس «شیخ علی سلمان» رهبر حزب «الوفاق» حزب شیعه مخالف حکومت یک ماه تمدید کرد. علی سلمان از شرکت در نشست شورای حقوق بشر در ژنو منع شد و هم چنین «زینب الخواجه» از مخالفان مشهور را حبس کردند. از زمان آغاز تظاهرات ضد دولتی در بحرین در سال 2011 تا کنون صدها نفر از مخالفان دولت بحرین به آمریکا یا اروپا گریخته اند. برای بیان این موضوع چند نکته قابل توجه است:

نخست آنکه، مسأله بحرین را باید در پیوند با دیگر مسائل منطقه ای تحلیل کرد. تحولات مختلفی در منطقه در جریان است که بازیگران منطقه ای را رو در رو یا در تقابل با یکدیگر قرار داده است. این تقابل از ابتدای شکل گیری بهار عربی تشدید شده است. هرچند از گذشته های دور این تقابل ها به وجود آمده بود، اما با شروع بهار عربی این رویارویی تشدید شد و در هر کدام از تحولات منطقه ای از جمله بحرین، ردپایی از کشورهای رقیب منطقه ای پیدا می شود.

دوم آنکه،  البته جدای از اتفاق اخیر، بحرین از گذشته های دور دچار بحران های داخلی بوده است. طی 4 سال گذشته نابسامانی های داخلی این کشور تشدید شده است. بنابرانی اتفاق اخیر در بحرین را می توان از هر دو سطح داخلی و منطقه ای مورد ارزیابی قرار داد. از دید داخلی اتفاق اخیر ادامه تنش های داخلی بر سر اصلاحات سیاسی و مشارکت همه گروه ها در حکومت است. از منظر منطقه ای، بحرین تحت تاثیر القائات دیگر کشورها از جمله عربستان دست به چنین اقدامی زده است. در منطقه خلیج فارس نوعی عدم توازن برقرار است و کشورهای کوچک این منطقه از جمله بحرین، کویت، عمان و ... در قیاس با ایران و عربستان از لحاظ اقتصادی، سیاسی، امنیتی در وضعیت برابر نیستند. بنابراین بخشی زیادی از سیاست کشورهایی مانند بحرین متاثراز همسایگان است، و ترس از یکی از همسایگان باعث پیوستن به همسایه دیگر می شود. بنابراین این اقدام بحرین، یک حرکت مستقل ارزیابی نمی شود و می توان پذیرفت که این اقدام یا به خاطر نزدیکی حاکمان بحرین به عربستان یا تحت فشار دیگران صورت گرفته است. همچنان که بلافاصله پس از اعلام صدور حکم سلب تابعیت، امارات و مصر نیز به صف مدافعان این حکم پیوستند. بنابراین اقدام بحرین صرفا تحت تاثیر عربستان نبوده و باید اقدام بحرین را در معادلات ژئوپولیتیک منطقه ارزیابی کرد. گرچه زمینه های چنین اقدامی وجود داشته، اما مجموعه شرایط منطقه ای و مشاوره هایی که بحرین از دیگران دریافت می کند، مقامات این کشور را مجاب به انجام چنین عملی کرده است. از این رو به نظر می رسد نوعی هماهنگی در سیاست های بحرین با قدرت های منطقه ای وجود دارد. از جنبه فرامنطقه ای نیز با وجود این که بحرین تحت تاثیر قدرت های فرامنطقه ای و جهانی هم قرار دارد، اما اقدام اخیر بحرین مبنی بر سلب تابعیت شیخ شیعی عیسی قاسمف از سوی سازمان ملل، آمریکا، فرانسه و حتی انگلستان مورد انتقاد قرار گرفته و آنها نسبت به این اقدام ابراز نگرانی کردند، زیرا در عرف بین الملل هرچند چنین مواردی سابقه داشته، اما پسندیده نیست.

سوم، در مورد نقش آفرینی بریتانیا در این موضوع باید گفت با وجود آن که بحرین  مدت ها تحت قیمومیت بریتانیا قرار داشت و تا حد زیادی سیاست های خود را متاثر از آن می داند؛ اما ثبات و امنیت این منطقه آنقدر برای قدرت های جهانی از اهمیت برخوردار هست که این کشورها حاضر نیستند بحران دیگری همانند سوریه در خلیج فارس تکرار شود و از بروز چنین چالشی بیمناک هستند. بنابراین آنها منفعت خود را در این می بینند که به متحدان منطقه ای خود فشار وارد کنند تا از تنش آفرینی بیشتر خودداری کنند و بعید است که بریتانیا یا هر قدرت دیگری دلیل موجهی برای تشویق بحرین به صدور این حکم داشته باشند.