بحران سیاسی پاشنه آشیل امنیت در افغانستان

دیپلماسی ایرانی: کشتن ملا منصور، رهبر طالبان در بلوچستان آن هم با استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی، نقطه عطفی در سیاست های ایالات متحده بود؛ زیرا برای نخستین بار بود که امریکا یک رهبر ارشد طالبان را که در پاکستان ماوا گرفته بود با این روش از پای درمی آورد.

پس از مرگ ملا منصور، امید این است که در بلندمدت کشمکش های داخلی بر سر قدرت توان طالبان را برای ادامه شورش تحلیل برده و در نهایت آنان را ترغیب کند که با دولت افغانستان بر سر میز مذاکره بنشینند. اما تضمین این ایده که تفرقه و ضعف داخلی طالبان را به پای میز مذاکره خواهد آورد یا توان نظامی آن را کاهش خواهد داد بسیار دشوار است. در واقع، این احتمال وجود دارد که تشدید اختلافات داخلی در طالبان، باعث شود آن ها در میادین جنگ بیش از پیش به خشونت روی بیاورند و احتمال حضور آنان در پای میز مذاکره هم کمتر شود.

اختلافات داخلی و کمرنگ شدن احتمال مذاکره  

حتی با مرگ ملامنصور و جدا شدن احتمالی گروه های طالبان از یکدیگر، چشم انداز بلندمدت افغانستان چیزی جز درگیری های چند ساله نیست. طالبان در واکنش به مرگ ملا منصور به سرعت اعلام کرد که مولوی هیبت الله آخوندزاده رهبر جدید این گروه است. طالبان با انتخاب یک روحانی محافظه کار که در دهه 1990 وزیر دادگستری طالبان بوده و همچنین تسریه در این انتخاب تلاش کرد تا از تکرار مشکلات پس از مرگ ملا عمر و رهبر شدن ملا منصور جلوگیری کند، مشکلاتی چون تضعیف مشروعیت و تشدید درگیری های داخلی.

ملا منصور سال گذشته در شرایطی جای ملا عمر را گرفت، که رهبر طالبان سال ها پیش کشته شده بود و درگیری ها و اختلافات داخلی برای جانشنی او بالا گرفته بود. مبارزه برای جانشینی ملا عمر که مرگش در جولای 2015 اعلام شد، برای اولین بار منجر به جدایی چندین گروه از طالبان شد. برخی از این گروه ها خود را با استفاده از سرمایه موفقیت های داعش در خاورمیانه "دولت اسلامی خراسان" نامگذاری کردند. برخی دیگر، با به چالش مشروعیت و قدرت ملا منصور، ادعا کردند که طالبان واقعی هستند.

اصطکاک میان طالبانِ ملا منصور و گروه های انشعابی، در چند منطقه از افغانستان بالا گرفت. با این حال، ملا منصور در نهایت موفق شد که از میان گروه های رقیب چندین شریک پیدا کند و اغلب گروه های انعشابی را شکست دهد. آنچه اهمیت دارد این است که به رغم تمام مشکلات داخلی طالبان در سال های اخیر، توان نظامی این گروه هیچگاه تحلیل نرفت.  

در واقع، طالبان با وجود جدا شدن های گروه های کوچکتر، پیروزی های تاکتیکی و حتی استراتژیک خود را در سال گذشته را حفظ کرد. به همین دلیل ناامنی و مرگ و میر غیرنظامیان در سراسر افغانستان به طور قابل توجهی افزایش یافت. در این دوره بخش قابل توجهی از خاک افغانستان (حداقل به صورت موقت) در دست طالبان بود. این شرایط در 2016 هم تغییر نکرده است. بسیاری از مناطق افغانستان در حال حاضر به شدت تحت فشار طالبان قرار دارند و در کنار مشکلاتی چون نبود تدارکات اطلاعاتی و شناسایی و تجهیزات پزشکی، آمار تلفات نیروهای امنیت ملی افغانستان (ANSF) بسیار زیاد است.  

علاوه براین، انشعاب در طالبان، حداقل در کوتاه مدت، مذاکرات صلح را به محاق برده است. ملا منصور به منظور تقویت اعتبار رهبری خود، مجبور بود که بر روی توان نظامی اش مانور داده و مذاکرات سازش را متوقف کند. و اکنون موفقیت های نظامی طالبان در سال گذشته موضع کسانی را که در این گروه براین عقیده اند که پیروزی نظامی امکان پذیر است را تقویت کرده است. بنا براین، مرگ ملا منصور احتمالا فرایند مذاکرات آینده صلح را کندتر و پیچیده تر خواهد کرد. حتی احتمالا زمانی که مذاکرات به جریان بیفتد، به نتیجه رسیدن آن سال ها زمان خواهد برد.  

با شرایط سیاسی موجود، صلحی در کار نیست

چه مذاکرات دولت با طالبان ادامه پیدا کند چه ادامه پیدا نکند، یک چیز مشخص است و آن این که حکومتداری فلج گونه دو سال گذشته در این کشور نمی تواند ادامه پیدا کند. این رفتار تهاجمی دولت با مخالفان (مدنی) و علاقمند به کارگزارن فاسد قدرت به عصر زمامداری حامد کرزی بازمی گردد. این در حالی است حکومتداری بهتر فضای سیاسی را برای مذاکرات باز می کند و مواضع دولت در مذاکرات را تقویت می کند. حکومتداری بهتر همچنین ظرفیت نیروهای امنیت ملی افغانستان در میدان جنگ را بالا برده و در نهایت باعث می شود که طالبان پای میز مذاکره بنشینند. با این حال، نخبگان سیاسی افغانستان به جای این که با هم متحد شوند، اغلب جناحی عمل کرده و بر طبل قطب بندی های قومی و سیاسی می کوبند.      

در این میان دولت وحدت ملی که در پی انتخابات جنجالی ریاست جمهوری در سال 2014 شکل گرفت با حضور اشرف غنی، رئیس جمهور، و عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی دولت، هیچ گاه بر روی پایه های خود نایستاده و مشکلات اساسی ساختاری دولت حل نشده باقی مانده است.

برخی از سیاستمداران افغانستانی از جمله حامد کرزی حتی ادعا می کنند که ماموریت دولت وحدت ملی در سال 2016 به پایان خواهد رسید. این افراد خواستار برگزاری انتخاباتی جدید یا تشکیل یک مجمع قانون اساسی، مانند لویه جرگه برای تغییر در دولت فعلی یا تشکیل دولت جدید هستند. (لویه جرگه بزرگترین مجمع بزرگان و شخصیت های قومی و اجتماعی افغانستان است.) اما دولت فعلی افغانستان هر دو نظر را رد کرده است. می توان گفت، گرچه دولتمردان افغانستانی هیچ تمایلی به بازگشت جنگ داخلی را ندارند اما اقدامات خودخواهانه و بی ملاحظه آنان افغانستان را در وضعیت بسیار دشواری قرار داده است. به همین دلیل با توجه به شرایط امروز، مذاکرات با طالبان حتی اگر محقق شود هم، نمی تواند صلح را به این کشور بیاورد.

منبع: وکس /تحریریه دیپلماسی ایرانی/30